NURMƏHƏMMƏD ƏNDƏLİBİN “ZEYNƏL ƏRƏB” DASTANI VƏ ONUN İDEYA-MƏZMUN VƏ ŞƏKİL-ÜSLUB XÜSUSİYYƏTLƏRİ

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 4, 1359 - 1370, 15.12.2020

Aynur Seferli

Öz

Türk edebiyatı geleneğinin bir parçası olan Türkmen edebiyatı, ortak Türk kültürü ve edebiyatı içerisinde önemli bir mihenk taşı görevi görür. Türkiye sahasında, halk hikâyesi olarak adlandırılan anlatılar Türkmenistan sahasında “dessan” terimiyle ifade edilir. Terimler farklı olsa da anlatıdaki muhteva benzerdir. Türk milleti Hz. Ali’ye derin bir saygı ve sevgi hissetmiş ve derin duygularını sözlü ve yazılı kültür ürünlerinde yansıtmıştır. Türkmenlerin önemli klasik şairlerinden Nurmuhammet Andalıp’ın halk hikâyelerinde Hz. Ali’ye olan saygı ve sevgisi açıkça görülmektedir. Nurmuhammet Andalıp’ın “Zeynel Arap” adlı hikâyesi bahsedilen özelliklere sahiptir. Nurmuhammet Andalıp 18. Yüzyıl (1710-1767) Türkmen edebiyatının destan geleneğinde önemli bir isimdir. Bu çalışmada Andalıp’ın hayatı, edebi kişiliği ve eserleri hakkında bilgiler verilecektir. “Zeynel Arap” adlı eserde Hz. Ali’nin Türk-İslam kültürü içerisindeki rolünden bahsedilecektir. Ayrıca “Zeynel Arap” destanının şekil ve üslup özellikleri hakkında bilgi verildikten sonra destanın motifleri örneklerle gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Zeynel Arap, Andalıp, Hz. Ali, destan, fikir ve içerik, şekil ve üslup

Kaynakça

• Azərbaycan Dastanları (2005). Beş ciliddə. I cild. Bakı: Lider nəşriyyat.
• Cəfərov, N. (2004). Qədim Türk Ədəbiyyatı. Bakı. Azərbaycanda Atatürk Mərkəzi nəşriyyatı. Çetin, İ. (1997). Türk Edebiyatında Hz. Ali Cenknameleri. Ankara: Kültür Bakanlığı yayınları.
• Çetin, İ. (2005). Türk halk edebiyatı’nda Hz. Ali. İslam inançlarında Hz. Ali. Haz. Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: TTK Yayınları. Dursun, T. (2019). Türkmenistanın büyük şairi Andalip ve bir kahramanlık hikâyesi: Zeynel Arap. III.Uluslararası Dergi Karadeniz Sosyal bilimler Sempozyumu. Editor: Assoc. Prof. Dr. Vedi Aşkaroğlu. 19-21 Kasım. Baku: AMEA.
• Əndəlib, N. (2011). Şeirlər, poemalar, dastanlar. Tərtib edən, türkməncədən uyğunlaşdıran və ön sözün müəllifi Prof. Dr.Ramiz Əskər. Bakı: MBM.
• Əskər, R. (2011 a). Türkmən müəmmaları, deyişmələri və vücudnamələri. Red:T.Hacıyev. Bakı: MBM.
• Əskər, R. (2011 b). Türkmən şeir antologiyası (XVII-XIX əsrlər). Bakı: MBM.
• Əskər, R. (2011). Türk xalqları ədəbiyyatı oçerkləri – 1. Red:T.Hacıyev. Bakı: MBM. Kaya, D. (2014). Türk dünyası ansiklopedik Türk edebiyatı kavramları ve terimleri sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları. Mülkamanov, A. (1990). Nurmuhammet andalıp şıgırlar hem poemalar. Aşgabat: Türkmenistan Neşriyatı.
• Nəbiyev, A. (2002). Azərbaycan xalq ədəbiyyatı. Bakı: Turan. Osmanlı, İ. (2011). Nurməhəmməd Əndəlib. Seçilmiş əsərləri. 2 ciliddə. I cild. Lirik şeirlər. Poemalar. Bakı: Mütərcim. 296 s.
• Səfərli, A. (2016). Nurməhəmməd Qərib Əndəlibin təxəllüsü, təvəllüd tarixi və doğum yeri haqqında fikirlər. Dil və ədəbiyyat. Beynəlxalq elmi-nəzəri jurnal. № 2(98) Bakı. s.256-259.
• Səfərli, A. (2019). Nurməhəmməd Əndəlibin “Baba Rövşən” və “Zeynal Ərəb” dastanı və şairin yaradıcılığında “Fütüvvətnaməçilik” cərəyanının izləri.Naxçıvan universiteti. Elmi əsərlər. №1. Naxçıvan: NUH nəşriyyatı. s. 124-129.
• Səfərli, A. (2019 a). Ümumtürk ədəbiyyatında “dastan” anlayışı. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD) Türkiye. 3.cild, 1. Sayı, s.133-139.
• Şahin, H.İ. (2011). Türkmen destanları ve destancılık geleneği. Konya: Kömen Yayınları.
• Toprak, F. (2007). Andelipin dastanlarında dil ve üslup özellikleri. I Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı. Cilt V. Edit: Fikret Türkmen, Gürer Gülsevin. Ankara.
• Türkmen, F. (2010). Türkmenistan kültürü araştırmaları:makaleler. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Jirmunski, V. M. (1974). Turskiy qeroiçeskiy epos. Moskva: Nauka
• Prop, V. Y. (1958). Ruskiy qeroiçeskiy epos. Moskva: Qos.İzd – vo xudoj.lit.