ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİNDE ÜR- (<ÜDÜR-) FİİLİ ve FİİL-TAMLAYICI İLİŞKİSİ AÇISINDAN GÖRÜNÜMLERİ

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 4, 1371 - 1380, 15.12.2020

Yeter Torun Öğretmen

Öz

Dilin tarihi gelişimi içinde fiillerle ilgili üzerinde durulan konulardan biri de fiil-tamlayıcı ilişkisidir. Türkçe üzerine yapılan çalışmalarda da Türkçenin gerek tarihi gerekse çağdaş dönemlerinde fiiller, fiil-tamlayıcı ilişkisi içinde ele alınmış ve alınmaktadır. Bu çalışmanın konusu ise Dîvânu Lugâti’t-Türk’te üdür- biçiminde yer alan fiilin Eski Anadolu Türkçesindeki devamı niteliğindeki ür- ile bu fiilin türev ve birleşiklerinden oluşan biçimlerinin fiil-tamlayıcı ilişkisi açısından değerlendirilmesidir. Eski Anadolu Türkçesinde “seç-“ anlamıyla kullanılan ür- fiili ile aynı anlam alanı çerçevesinde fiilin diğer türev ve birleşiklerinden geçişli olanlar, bir ya da daha fazla tamlayıcı alabilmektedir. Bu fiillerin aldığı veya alabildiği tamlayıcılar yükleme, çıkma, bulunma, yönelme (neden işlevli), araç, üstünlük durumlarından oluşabilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi, tamlayıcı, ür- (<üdür-) fiili

Kaynakça

• Arslan Erol, H. (2008). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine anlam değişmeleri. Ankara: TDK Yayınları.
• Atalay, B. (1999). Divanu Lȗgati’t-Türk dizini Cilt IV. Ankara: TDK Yayınları.
• BH: Behcetü’l-Hadâ’ik Fi Mevʽizati’l-Halâyık: Canpolat, M. (2018). Behcetü’l-hadâ’ik fi mevʽizati’l-halâyık. Ankara: TDK Yayınları.
• Borovkov, A. K. (2002). Orta Asya’da bulunmuş Kur’an tefsirinin söz varlığı (XII-XIII. Yüzyıllar). Ankara: TDK Yayınları.
• Clauson, S.G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. London: Oxford University Press.
• DS XI: Derleme Sözlüğü XI. (1993). Ankara: TDK Yayınları.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2018). Kâşgarlı Mahmud-dîvânu lugâti’t-Türk giriş-metin-çeviri-notlar-dizin. Ankara: TDK Yayınları.
• Kahraman, T. (1996). Çağdaş Türkiye Türkçesindeki fiillerin durum ekli tamlayıcıları. Ankara: TDK Yayınları.
• Kara, F. (2016). Oldurganlık ve ettirgenlik çatı eklerinin işlevleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(3), 1204-1215.
• Karahan, L. (1997). Fiil-tamlayıcı ilişkisi üzerine. Türk Dili 1997 / II-549 (Eylül-1997), 211-212.
• KE: Kısas-ı Enbiya: Demir, N., Yılmaz, E. ve Küçük, M. (2012). Kısas-ı enbiya. Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
• Özkan, A. (1999). Türkçede fiil-tamlayıcı ilişkisi ve fiillerin istem değiştirmesi. Arayışlar-İnsan Bilimleri Araştırmaları, 1, 125-143.
• Özkan, A. (2011). Eski Anadolu Türkçesindeki bazı fiillerin hâl ekli tamlayıcıları ve bu tamlayıcılarda zaman içinde görülen değişiklikler. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 521-532.
• TarSöz VI: Tanıklarıyla tarama sözlüğü VI. (1972). Ankara: TDK Yayınları.
• Taş, İ. (2015). Süheyl ü Nev-Bahār’da eskicil ögeler. Ankara: TDK Yayınları.
• Torun Öğretmen, Y. (2020). Türkiye Türkçesinde seçenek ve seçim. Adana: Karahan Kitabevi.
• Tulum, M. (2011). 17. yüzyıl Türkçesi ve söz varlığı. Ankara: TDK Yayınları.
• Üstünova, K. (2017). Geçişli durum eylemlerinde yaptırım ekinin kullanımı. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(4), 2144-2153.
• Yüceol Özezen, M. (2007). Türkçe dil bilgisinde durum ve tamlayıcı konusu. TDAY-Belleten-I, 145-164.