BUDİST ÇEVREYE AİT ESKİ UYGUR TÜRKÇESİ DÖNEMİ ESERLERİNDE GEÇEN “YUÇUL BODUN” KAVRAM İŞARETİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 18 - 28, 15.03.2021

Muammer Şehitoğlu

Öz

Dil, kültürel etkileşimin odağında yer alan ve en temel işlevlerinden birisi olan iletişimsel araç olma niteliğini etkin kullanan bir olgudur. Öyle ki dili kullanan birey, onunla en temel ihtiyaçlarını kendi amaçları doğrultusunda gerçekleştirmektedir. Dil ise bu etkileşimden din, siyaset, hukuk, ticaret, edebiyat gibi değişik disiplinler ve alanlar boyutunda etkilenmekte ve aynı zamanda onları da etkilemektedir. Türkçe de tarihsel dönemleri itibariyle bahsedilen bu etkileşimi yoğun olarak Eski Uygur Türkçesi döneminde yaşamıştır. Bu bağlamda Budist çevreye ait Eski Uygur Türkçesi dönemi eserleri de dönemin ilişki kurulan milletleriyle kültürel, siyasi ve ekonomik etkileşim gereği metin bağlamında ağırlıklı olarak din terminolojisine ait birçok kavram, kavram işareti, sözcük ve terimi barındırmaktadır. Yoğun olarak birçok terim, kavram ve kavram işaretini barındıran metinler Türkçenin işaretlediği birçok kavram işaretinin de anlam değerini cümle bağlamında etkilemekte ve bu durum zaman zaman anlam bakımından problem oluşturmaktadır. Oluşan bu problem durumu da doğal olarak eserin Türkiye Türkçesine doğru bir biçimde çevrimini etkilemektedir. yuçul kavram işareti de geçtiği eserlerde bu türden bir problem oluşturmuş ve eserlerin yazarları tarafından bu kavram işaretinin anlam değerine temkinli yaklaşılmıştır.
Çalışmada kavram işaretinin geçtiği eserlerdeki anlam değeri kavram işaretinin kökeninden hareketle yeniden değerlendirilecek ve doğru olduğu düşünülen anlam değeri önerilecektir.

Anahtar Kelimeler

Dil, Eski Uygur Türkçesi, din terminolojisi, yuçul

Kaynakça

• Akkoyunlu, Z. ve Ercilasun, B. A. (2015). Kâşgarlı Mahmud dîvânu lugâti’t-Türk, giriş-metin-çeviri-notlar-dizin. Ankara: TDK.
• Alyılmaz, C. (2003). Türkçede fiil deyimleri ve öğretimi üzerine. Türk Dili Dergisi, 620, 148-156.
• Alyılmaz, S. (2018). Türkçede birden fazla anlam ögesiyle (sentaktik yolla) kavramların işaretlenmesi. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 3(1), 11-25.
• Clauson, G. Sir (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: The Clarendon Press.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Ankara: TDK.
• Gabain, A. von (2007). Eski Türkçenin grameri. Akalın, M. (Çev.), (5. baskı), Ankara: TDK.
• Gemalmaz, E. (1995). Türkçenin morfo-sentaktik yapısının fonolojisine etkileri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 3, 1-7.
• Gemalmaz, E. (2010). Türkçenin derin yapısı. Yay. Haz. C. Alyılmaz, O. Mert, Ankara: Belen.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Ankara: TDK.
• http://derlem.cu.edu.tr/index.php. Hsüan Tsang biyografisi.
• Kont, O. (2006). Uygur şiveleri sözlüğü (s’den y’ye kadar transkripsiyonlu metin. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale: On Sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Mert, O. (2015) Köli Çor yazıtı ve anıt mezar kompleksi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi. Nadalyayev, V. M. vd. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar. Leningrad: Institut Yazıkoznaniya, Akademiya Nauk SSSR.
• Shimin, G.,; Kleimkeit, J. H., & Laut, P. J. (1998). Eine Buddistische apokalypse, die höllenkapitel (20-25) und die schlußkapitel (26-27), der Hami-Handschrift der Alttürkischen Maitrisimit. Wiesbaiden: Westdeutcher Verlag,
• Şen, S. (2002). Eski Uygur Türkçesinde ikilemeler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tekin, Ş. (1976). Maytrısimit, Uygurca metinler II, Burkancıların mehdisi Maitreya ile buluşma Uygurca iptidaî bir dram. Ankara: Sevinç Matbaası.
• Tekin, T. (1975). Ana Türkçede aslî uzun ünlüler. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Tekin, T. (1994). Türk dillerinde önseste y türemesi. Türk Dilleri Araştırmaları Dergisi, 4, 51-66.
• Tekin, T. (2010). Orhon yazıtları. Ankara: TDK.
• Yunusoğlu, K. M. (2012). Uygurca-Çince İdikut sözlüğü. Ankara: TDK.
• Zieme, P. (2011). Were the Xiongnu identical with the Turk? Ötüken’den İstanbul’a Türkçenin 1290 Yılı (720-2010) Sempozyumu Bildirileri, (Ed., Prof. Dr. Mehmet Ölmez, Prof. Dr. Peter Zieme, Prof. Dr. Mustafa S. Kaçalin, Doç. Dr. Erhan Aydın), İstanbul, s. 37-52.