SİYASÎ HAYATIN KLASİK EDEBİYATA YANSIMASINA BİR ÖRNEK: FİRDEVSÎ-İ RÛMÎ’NİN SÜLEYMÂN-NÂMESİ (14-15. CİLTLER)

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 84 - 102, 15.03.2021

Mehmet Burak Çakın

Öz

Bu çalışmada Firdevsî-i Rûmî’nin yaşadığı dönemdeki siyasî atmosferin Süleymân-nâme-i Kebîr adlı eserine yansıması konu edinilmiştir. Firdevsî, Hz. Süleymân’ın hayatını anlattığı ve Sultan II. Bâyezid’e sunduğu eseri için birçok kaynaktan yararlanmıştır. Bunların öne çıkanları Tevrat ve Şeh-nâme’dir. Eserdeki şahıs kadrosu ve hadiselerin önemli bir kısmı Tevrat kaynaklıdır. Yine eser, birçok destansı ve efsanevî unsuru bünyesinde barındırdığı gibi yazıldığı dönemin siyasî atmosferinden de büyük ölçüde etkilenmiştir. Siyasî olayların Süleymân-nâme’ye tesirini ortaya koymayı amaçlayan çalışma, eserin 14 - 15. ciltleri ile sınırlandırılmıştır.
Süleymân-nâme’nin 14 ve 15. ciltlerinde, Hz. Süleymân’ın tahta çıkması ve ardından ağabeyi Adonya ile yaşadığı taht mücadelesi anlatılmaktadır. Tevrat’a göre Hz. Süleymân’ın yaşadığı herhangi bir taht mücadelesi bulunmamaktadır. Buna rağmen Firdevsî’nin böyle bir taht mücadelesini kurgulamış olması, eserin kendisine sunulduğu II. Bâyezid ile kardeşi Cem Sultan arasında yaşanan hadiseleri akla getirmektedir. Firdevsî, Hz. Süleymân’ın hayatı üzerinden bu mücadeleyi anlatmayı tercih etmiştir. Dönemin İslam dünyasında sembolik de olsa önemli bir role sahip olan Abbâsî halifesi, kardeş katli meselesi, valide sultanların siyasette hissedilmeye başlanan etkileri, saray ve devlet adabı, cezalandırma şekilleri, taziye, cülûs, elçi kabulü merasimleri gibi eserde bahsi geçen birçok husus, doğrudan siyasî atmosferi yansıtmaktadır. Tüm bu örnekler tarihçi tarafı ağır basan Firdevsî’nin, Hz. Süleymân’ın hayatı üzerinden yaşadığı devrin hadiselerine yer verdiği ve onları değerlendirdiği gerçeğini ortaya koymaktadır. Süleymân-nâme, bu yönüyle klasik edebiyat geleneği içerisinde yazılan eserlerde sosyal ve siyasî hayatın ne derece etkili olduğuna güzel bir örnek teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, Firdevsî-i Rûmî, Süleymân-nâme, siyasî hayatın yansımaları

Kaynakça

• Akyıldız, A. (2012). “Valide Sultan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• Baktır, M. (1998). “Hutbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• Barthold, V. V. (1990). Moğol istilâsına kadar Türkistan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Baykal, E. (2008). Osmanlılarda törenler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bozkurt, N. (2004). “Me’mûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• Celâl-zâde M. (1990). Selim-nâme. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çakın, M. B. (2018). Firdevsi-i Rumi’nin Süleymân-name adlı eseri (14-15. ciltler) metin- inceleme. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çimen, C. (2006). Anonim Tevârih-i Âl-i Osmân. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Çürük, C. (1993a). “Çadır Mehterleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• Çürük, C. (1993b). “Osmalılar’da Çadır”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• Güneş, H. H. 2015. Abdullah Me’mun ve Muhammed Emin’in hilafet mücadelesi. Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi E-Dergisi 2(2), 8-28.
• Hammer. (1329). Devlet-i Osmaniyye Tarihi. İstanbul.
• Katgı, İ. (2013). “Osmanlı Devleti’nde siyaseten katl ( hukuki maiyeti, sebepleri, usulü, infazı ve sonuçları)”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 6(24),180-211.
• Kaya, A. İ. (2018). II. Süleymân (1687-1691) dönemi örneğinde siyaseten katl ve müsadere uygulaması. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (ODÜSOBİAD) 8(1),1-8.
• Kocaaslan, M. (2011). Osmanlı Sarayı’nın mahremi: Topkapı Sarayı Haremi’nin sınır ve yasakları. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 28(2) 95-121.
• Müneccimbaşı, A. D. (t.y). Müneccimbaşı tarihi sahaif-ül-ahbar fî vekayi-ül-a’sar. Tercüman 1001 Eser Temel Serisi.
• Nizamü’l-Mülk. (2009). Siyasetname. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Öğün, T. (2006). “Müsadere - Osmanlılarda”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• Özcan, A. (1993). “Cülûs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• Özcan, A. (2011). Fatih’in teşkîlat kanûnamesi ve nizam-ı âlem için kardeş katli meselesi. Tarih Dergisi (33), 7-56.
• Pakalın, M. Z. (2004). Osmanlı tarihi deyimleri ve terimleri sözlüğü. İstanbul: MEB Yayınları.
• Tarım Ertuğ, Z. (1995). Osmanlı Devleti’nde XVI. y.y. cülûs ve cenaze törenleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tekin, O. (2009). “Sikke”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• Tomar, C. (2006). “Müsadere”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• Uzunçarşılı, İ. H. 1988. Osmanlı tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Watt, W. M. (1993). İslam nedir. İstanbul: Birleşik Yayıncılık.
• Yazar, T. (2014). Osmanlı defin merasimlerinde otağ kurma geleneği. Belleten 78(281):93-122.
• Yıldız, H. D. (1988). “Abbâsîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi.
• Yıldırım, İ. (2012). Edirne Sarayı’nda ve Topkapı Sarayı’nda minyatürlere yansıyan elçi kabul sahnelerindeki Osmanlı Devleti’nin diplomatik gücü. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 1(1), 76-87.