ORTAOKUL TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDA SÖZ SANATLARININ METAFORLARLA ÖĞRETİLMESİ

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 1, 206 - 221, 15.03.2021

Gülden Keskinoğlu Celile Eren Ökten

Öz

Söz sanatları, ifade edilmek istenen kelimelerin anlamını zenginleştiren, onu etkili ve güzel kılan edebî sanatlardır. Öğrencilerin okudukları metinleri daha iyi anlayabilmeleri, duygu ve düşüncelerini etkili ve güzel anlatabilmeleri için Türkçe derslerinde söz sanatlarının etkili ve işlevsel bir biçimde öğretilmesi gerekmektedir.
Bu çalışmamızda veri kaynağı olarak, 2019-2020 eğitim-öğretim yılı “Ortaokul Ders Programı”nda kullanılan 5. 6. 7. 8. sınıf “Türkçe Ders Kitapları”nda “Söz Sanatları”nın yer aldığı metinler, etkinlikler incelenmiştir. Araştırmada “doküman incelemesi yöntemi” kullanılmıştır. Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki söz sanatları hangi metinlerde, hangi etkinliklerde ve hangi yöntemlerle öğretildiği tarama modeli ile değerlendirilmiştir. Betimsel analiz kullanılarak, araştırmanın kuramsal çerçevesine göre verilerin hangi temalar altında düzenleneceği ve sunulacağı belirlenmiş ve yorumlanmıştır.
Yapılan araştırmada Türkçe öğretim programındaki kazanımlara paralel olarak “benzetme, kişileştirme, mecaz, abartma, konuşturma ve zıtlık (tezatlık)” söz sanatlarına yönelik etkinliklere yer verildiği belirlenmiştir. Ancak bu metin ve etkinlikler, soyut kavramların anlaşılması ve üstbilişsel becerilerin kazandırılmasından ziyade, söz sanatlarını tanıyıp buldurmaya yönelik olduğu gözlemlenmiştir.
Bu çalışmanın amacı metaforik düşünmenin yaratıcı ve eleştirel düşünmeyi sağlamasından hareketle, öğrencilerin bilişsel gelişim dönemi dikkate alınarak söz sanatlarının öğretiminde, metaforik örnekler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türkçe ders kitapları, söz sanatları, metafor

Kaynakça

• Aksan, D. (2016). Anlambilim-anlambilim konuları ve Türkçenin anlambilimi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aktaş, Ş. (2002). Edebiyatta üslûp ve problemleri üzerine. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Alpaslan, S. (2015). Metaforların örgüt ve yönetim araştırmalarındaki yeri: ontolojik, epistemolojik ve metodolojik kabuller ışığında bir değerlendirme. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Fakültesi Dergisi, 45-64.
• Arıcı, A. F. (2018). Okuma eğitimi. Ankara: Pegem Akademi.
• Aydemir, H. ve Kubanç, Y. (2014). Problem çözme sürecinde üstbilişsel davranışların incelenmesi. International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(2).
• Aydın, İ. H. (2006). Bir felsefi metafor “Yolda Olmak”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 6(4), 9-22.
• Balcı, A. (1999). Metaphorical Images Of School: Scool Perceptions Of Studends, Teachers, And Parents From Four Selected Schools (In Ankara). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü.
• Baran, S. Ç. ve Diren, E. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu 5. Sınıf Türkçe ders kitabı. Ankara: Anıttepe Yayıncılık.
• Betur, M. (2019). Ortaöğretim öğrencilerinin söz sanatlarına ve söz sanatları öğretimine yönelik görüşleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Ceylan, Z., Ercan, A. N. ve Akpınar, Ş. (2017). 5-8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki bilgi verici metinlerin tema ve tür açısından incelenmesi. International Journal of Language Academy, 5(6), 296-306.
• Demir, Ö. ve Doğanay, A. (2009). Bilişsel farkındalık becerilerinin geliştirilmesinde bilişsel koçluk yaklaşımı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 15(60), 601-623.
• Demirel, T. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu 6. sınıf Türkçe ders kitabı. Ankara: Ekoyay Yayıncılık.
• Ekren, C. (2019). Yabancı dil Türkçe dersi öğretmenlerinin dil bilgisine ilişkin algıları: bir metafor çalışması. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eraslan, L. (2011). Sosyolojik metaforlar. Akademik Bakış Dergisi, 27, 1-22.
• Erkal, H. ve Erkal, M. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu 7. sınıf Türkçe ders kitabı. Ankara: Özgün Matbaacılık.
• Eselioğlu, H., Set, S. ve Yücel, A. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu 8. sınıf Türkçe ders kitabı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Fer, S. (2011). Öğretim tasarımı. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Fer, S. ve Cırık, İ. (2007). Yapılandırmacı öğrenme: kuramdan uygulamaya. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
• Flavell, J. H. (1976). Metacognitive aspects of problem solving. In L. B. Resnick (ed.). The Nature of Intelligence. pp. 232. Hillsdale NJ: Lawrence Erlbaum Associates. Günay, V. D. (2004). Dil ve iletişim. İstanbul: Multılıngual Yabancı Dil Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (2015). Türkçe’nin karanlık günleri. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
• Kandemir, S. N. ve Eğmir, E. (2020). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri ile akademik özyeterlilikleri arasındaki ilişkinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(4), 1775-1798.
• Karasar, N. (2005). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Kocakaplan, İ. (2017). Açıklamalı edebî sanatlar. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
• Lakoff, G. ve Johnson, M. (2015). Metaforlar: hayat, anlam ve dil. (çev. G. Y. Demir). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Macit, M. ve Soldan, U. (2015). Edebiyat bilgi ve teorileri. Ankara: Grafiker Yayınları.
• MEB. (2019). Türkçe dersi öğretim programı. (İlkokul ve Ortaokul). Ankara.
• Melanlıoğlu, D. (2014). Üstbiliş strateji eğitiminin ortaokul öğrencilerinin okuma kaygılarına etkisi. Eğitim ve Bilim, 39(176), 107-119.
• Mert, E. L. (2017). Yapılandırmacı yaklaşım ile gerçekleştirilen sözcük öğretiminin 8. sınıf öğrencilerinin sözvarlığını geliştirme sürecine etkisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(49), 467-477.
• Öner, N. (2013). Dil üzerine. İstanbul: Divan Kitap.
• Saraç, M. A. Y. (2007). Klâsik edebiyat bilgisi belâgat. İstanbul: 3 F Yayınevi.
• Schopenhauer, A. (2018). Okumak, yazmak ve yaşamak üzerine. (çev. A. Aydoğan). Ankara: Say Yayınları.
• Sezer, E. (2003). Dilde ve edebiyatta “yol” metaforu. Kitaplık, 65, 88-92.
• Taşgın, A., İleritürk, D. ve Köse, E. (2018). Ortaokul öğrencilerinin “Türkçe dersi” ve “Türkçe öğretmeni”ne ilişkin metaforları. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(1), 397-410.
• Taverniers, M. (2004). Grammatical metaphors in English. Moderna Språk, 98(1), 17-26.
• Tünkler, V. (2013). Vatandaşlık ve demokrasi eğitimi programında yer alan soyut kavramların, becerilerin ve değerlerin öğrencilere kazandırılmasına ilişkin metaforik bir yaklaşım. Yüksek Lisans Tezi, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Yıldırım, R. ve Gazel, A. A. (2018). Ortaokul öğrencilerinin din kavramına ilişkin algılarının metaforlar aracılığıyla belirlenmesi. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 11(1), 30-57.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi.