MİZAH VE MEKÂN İLİŞKİSİNDE TEBRİZ: LATİFELER, EŞEKLER KAHVESİ VE DÜBBELER

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 2, 661 - 680, 15.06.2021

Seçkin Sarpkaya Erhan Solmaz

Öz

Mizahi ürünlerin yaratılmasında belli başlı bölgeler ve mekânlar ile topluluklar ve kişiler öne çıkmıştır. Çeşitli bölgelerde yaşayan insanlar özel bir mizah yeteneğine sahip olmuş ve özellikle fıkra türünde ön plana çıkmışlardır. Bu bağlamda Tebriz şehri kendine has latife dünyası, hem siyasi hem de mizahi nitelikleri bulunan Eşekler Kahvesi ve mizahi anlatıcısı ve kişileri olarak adlandırabileceğimiz hazırcevap “dübbe”lerle bir mizah mekânıdır. Bu bilgiden hareketle bu makalenin konusunu Tebriz şehrinin mizahı olarak belirledik. Makalede ilk olarak İran Azerbaycanı’nda mizah ve latife türü hakkında bilgi verdik. Ardından Tebriz şehrinin tarihi ve sözlü kültür ürünlerine dair kısa bilgi verdik. Ardından Tebriz’in latife türüyle ilişkisi, Tebriz ve mizah denilince akla ilk gelen mekân olan Eşekler Kahvesi, daha sonra latife türünün hem icracısı hem de kahramanı konumundaki mizahi anlatılar meddahı dübbeler hakkında bilgi verdik. Sonuç olarak mizah ve mekân ilişkisi bağlamında Tebriz’de mizah, mizah türlerinde Tebriz, Tebriz’deki mizah mekânı Eşekler Kahvesi ve mizahın kahramanları dübbelerin özelliklerini Tebriz ve İran Türkleri özelinde inceleyip tahlil ettik.

Anahtar Kelimeler

Mizah, mekân, İran Türkleri, Tebriz, latife, Eşekler Kahvesi, dübbe

Kaynakça

• Abbasî, K. vd. (2013). Tebriz folklor örnekleri I. kitap. İmanov, M. K. (Ed.). Bakü: AMEA.
• Abbasî, K. (HŞ 1392/M 2013). Latifeha: Menab-ı Tenz. Azerbaycan Elbilimi Dergisi, (54-55). 43-51.
• Akarsu, B. (1994). Çağdaş felsefe Kant’tan günümüze felsefe akımları. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Avcı, C. (2020). Kültürel bellek mekânı: Barak odası ve geleneği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), 9(4), 1519-1533.
• Boratav, P. N. (2014). Nasreddin Hoca. İstanbul: Islık Yayınları.
• Bozkurt, N. (2009). Fikir mimarları-1 Hegel. İstanbul: Say Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1936). İran Azerbaycanı halk edebiyatı örnekleri (H. Sureja Szapszal). Türkiyat Mecmuası, Cilt 5, 353-355.
• Cavid, S. (HŞ 1358/M 1979). Azerbaycan folklorundan numuneler 2. cild. Tebriz: İntişarate Ferzane.
• Ekici, M. (2011). Halk bilgisi (folklor) derleme ve inceleme yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayınları.
• Eşraki, M. (HŞ 1388/M 2009). Azerbaycan ağız edebiyatı (edebiyat şifahiyi Azerbaycan). Tebriz.
• Foucault, M. (2005). Başka mekânlara dair (Çev. I. Ergüden). Özne ve iktidar. Keskin F. (Haz.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 292-295.
• Fedakâr, S. (2008). Özbek mizahında Nasreddin Hoca tipi ve fıkraları. 21. Yüzyılı Nasreddin Hoca ile Anlamak Uluslararası Sempozyumu. Ankara: AKM, 315-326.
• Ferehmendî, E. (HŞ 1398/M 2019). Azerbaycan folklorunun nüv’eler ve janrları, Azerbaycan Elbilimi Dergisi, (118-119), 5-16.
• Ferehmendî, E. (HŞ 1392 / M 2013). Halk yaşayışında latifelerin rolü, Azerbaycan Elbilimi Dergisi, (54-55), 52-57.
• Georgeon, F. (2007). Osmanlı İmparatorluğu’nda gülmek mi? (Akt. A. Berktay). Doğuda Mizah İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Hemraz, R. (HŞ 1392/M 2013). Tebriz mirtecilleri, Azerbaycan Elbilimi Dergisi. (54-55), 72-78.
• Heyet, C. (HŞ 1367/M 1988). Azerbaycan şifahi halk edebiyatı. Tahran: Çap Kavyan.
• Kerimi, M. (HŞ 1388/M 2009). Edebiyâte şifâheye Azerbaycan. Tahran: Kander Hat.
• Kotancı, A. Y. (2018). Azerbaycan’ın Şeki Bölgesi fıkraları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kars: Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Narlı, M. (2007). Şiir ve mekân. İstanbul: Hece Yayınları.
• Negahe Azerbayjan – Kahvenâneyi seneti Tebriz. (NA) URL: http://negaheazarbayjan.ir/?p=11357 (Erişim Tarihi: 14.01.2021).
• Nora, P. (2006). Hafıza mekânları. Ankara: Dost Kitabevi.
• Özdamar, F. (2014). Tebriz âşıklık geleneği ve Tebrizli âşık Ali (Ali Feyzullahî Vahid). Ankara: Berikan Yayınevi.
• Sarpkaya, S. (2020). Tebriz Türk masalları üzerinde bir inceleme. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sarrafî, A. R. (HŞ 1389/M 2010). Tebriz latifeleri (1). Azerbaycan Elbilimi Dergisi. (19), 2-9.
• Sarrafî, A. R. (HŞ 1392/M 2013a). Latifeler. Azerbaycan Elbilimi Dergisi. (54-55), 3-5.
• Sarrafî, A. R. (HŞ 1392/M 2013b). Tarihî latifeler. Azerbaycan Elbilimi Dergisi. (54-55), 11-15.
• Sarrafî, A. R. (HŞ 1392/M 2013c). Tebriz latifeleri. Azerbaycan Elbilimi Dergisi. (54-55), 6-10.
• Solmaz, E. (2017). Mekânları Bağlamında Özbek Efendi Fıkraları. Artkulu İnsan ve Toplum Bilim Dergisi. 2(2), 24-36.
• Solmaz, E. (2019). Mizah ve eleştiri ilişkisi bağlamında Özbek sahası Afandi latifelerinin değerlendirilmesi. Türk Biliminde Gür Bir Ses Prof. Dr. İsa Özkan'a Armağan, Ankara: TKAE Yayınları, 137-146.
• Türkmen, F. ve Fedakâr, P. (2009). Türk Halk Tiyatrosunda hareket komiğine bağlı mizahi unsurlar. Millî Folklor, (82), 98-109.
• Yıldırım, İ, M. (2015). Molla Nesreddin Dergisi ve Türkiye. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), 4(2), 658-666.