KÜTAHYA MERKEZ AĞZINDAN DERLEME SÖZLÜĞÜ’NE KATKILAR-I

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 3, 903 - 925, 15.09.2021

A. Nur Sır Dündar

Öz

Türkiye Türkçesi ağızları üzerinde yapılan bilimsel inceleme ve araştırmalarda pek çok malzeme derlenmiştir. Ancak bu çalışmalarda söz varlığından çok bölgenin veya yörenin ses bilgisi ve şekil bilgisi özellikleri üzerinde durulmuştur. Bazen de ses değişimine uğrayan sözcüklerden oluşan metin sözlüklerine yer verilmiştir. Bu sözlükler, ilgili ağız bölgesinin bütün söz varlığını yansıtmaktan uzaktır. Derleme Sözlüğü’ne ve diğer bilimsel çalışmalara henüz girmemiş sözcükler, kalıp ifadeler, deyimler ve atasözleri vardır. Bunların tespit edilip kayda geçirilmesi, sadece ağız bilimine değil, aynı zamanda Türk dilinin değişim ve gelişim aşamalarının tespit edilmesine de önemli derecede katkılar sağlayacaktır.
Bu çalışma, Kütahya merkez ağzı söz varlığına ait yapılan tespitler ile ilgilidir. Metin dışı derlemelerde kaydedilen sözcükleri içermektedir. Çalışmada yer alan fiiller, çeşitli zamanlarda aile fertlerimin ve arkadaşlarımın konuşması sırasında not alınan ve aynı zamanda çoğu tarafımızdan bilinen sözcüklerdir. Amacımız, ağız araştırmalarına, ağız atlası ve ağız sözlüğü oluşturma çalışmalarına katkıda bulunabilmektir. Çalışma; tarama, derleme, listeme ve tanımlama olmak üzere dört aşamada gerçekleştirilmiştir. Üç bölümden oluşan çalışmanın ilk bölümünde Kütahya merkez ağzında yaşadığı hâlde Derleme Sözlüğü’nde bulunmayan altı fiil, ikinci bölümünde Derleme Sözlüğü’nde bulunan ancak Kütahya merkez ağzında farklı anlamda kullanılan altı fiil; üçüncü bölümünde Derleme Sözlüğü’nde bulunan ancak Kütahya merkez ağzından derlenmeyen elli fiil incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ağız araştırmaları, ağız bilimi, Kütahya merkez ağzı, söz varlığı, Derleme Sözlüğü

Kaynakça

• Alyılmaz, S. ve Alyılmaz, C. (2018). Ağız bilimi çalışmalarının Türkçe öğretimi açısından önemi. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 45, 7-38.
• Atmaca, E. (2019). Batı Akdeniz yörüklerinin ağzında Eski Türkçe unsurlar. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 21, S. 1, 149-171.
• Ay, Ö. (2009). Türkiye Türkçesi ağızlarında fiil çekiminde görülen eskicil (arkaik) unsurlar üzerine. Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri, 75-100.
• Aydın, N. (2008). Kütahya Altıntaş yöresi ağzı (inceleme, metinler, sözlük. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aziz A. (2006). Konta dağ köyleri ağızlarından derlenen fiiller. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15, 97-106.
• Bekar, B. (2011). Kütahya Domaniç ağzı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Biber, S. (2010). Kütahya Gediz ve yöresi ağzı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bilgen, Z. (2011). Seyitömer Höyüğünde bulunmuş Orta Tunç Çağı'na ait bir depo mekanı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Buran, A. (1997). Keban, Baskil ve Ağın yöresi ağızları. Ankara: TDK Yayınları.
• Demirci, Maral E. (2019). Kütahya Şaphane ağzı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demirci, M. (2017). Derleme Sözlüğü’ne Osmaniye, Düziçi ağzından katkılar-I. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 6(3), 1360-1383.
• Dilçin, C. (1983). Yeni tarama sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dinçay, M. A. (2009). Kütahya Simav ağzı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ekici, F. (2019). Kütahya Dumlupınar ve Yöresi Ağzı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gülensoy, T. (1988). Kütahya ve yöresi ağızları (inceleme, metinler, sözlük). Ankara: TDK Yayınları.
• Gülsevin, G. (2002). Uşak ili ağızları (dil özellikleri-metinler-sözlük). Ankara: TDK Yayınları.
• Güneş, B. (2012). Karşılaştırmalı ağız araştırmalarının önemi ve Türkiye’deki karşılaştırmalı ağız incelemeleri üzerine bir deneme. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 1(4), 20-44.
• Karahan, L. (1996). Anadolu ağızlarının sınıflandırılması. Ankara: TDK Yayınları.
• Karahan, L. (1999). Ağız araştırmaları alanında yapılması gereken çalışmalar. Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni (9 Mayıs 1997), Ankara: TDK Yayınları.
• Karakoç, K. (2003). Kütahya araştırmaları tarih-kültür-madencilik-sanat. Bursa: Kütahyalılar Kültür ve Dayanışma Derneği.
• Küçükballı, F. N. (2016). Bozkır (Konya) ağzından “Derleme Sözlüğü”ne katkılar. Uluslararası Sempozyum: Geçmişten Günümüze Bozkır (06-08 Mayıs 2016) Bildiri Kitabı, Konya: Selçuk Üniversitesi. 643-658.
• Öztürk, D. (2008). Kütahya Emet yöresi ağzı (inceleme, metinler, sözlük). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Strabon (2000). Antik Anadolu coğrafyası, Geographika XII, XIII, XIV. (çev. A. Pekman). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat.
• Toylan, K. (2019). Seyahatnamelerde Kütahya, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türkçe sözlük (2011). Ankara: TDK Yayınları.
• Türkiye’de halk ağzından derleme sözlüğü IV (1993). Ankara: TDK Yayınları.
• Türkiye’de halk ağzından derleme sözlüğü I-II-III-IV-V-VI (2009). Ankara: TDK Yayınları.
• Yavaş, Ö. (2009). Kütahya Aslanapa ve yöresi ağzı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldız, H. D. (1981). Kütahya’nın tarihçesi. Atatürk'ün Doğumunun 100. Yılına Armağan Kütahya. İstanbul: Formül Matbaası.
• Yumurtacı, A. (2012). Kütahya Pazarlar ağzı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• URL 1- Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü. https://sozluk.gov.tr/transfer?option=com_ttas&view=ttas (Erişim Tarihi: 21.03.2021
• URL 2- Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&view=gts (Erişim Tarihi: 21.03.2021
• (Kaynak Kişi) (Adı-Soyadı, Doğum Tarihi, Doğum Yeri, Öğrenim Durumu, Mesleği) (KK1) Betül Ayhan, 31 Mart 1968, Kütahya, Lisansüstü, Öğretim Görevlisi.
• (KK2) Fatma Aşkan, Kasım 1928, Kütahya, İlkokul, Ev Hanımı.
• (KK3) Hatice Arslan, 26 Ocak 1956, Kütahya, Ortaokul, Ev Hanımı.
• (KK4) Mustafa Dağ, 20 Ocak 1979, Kütahya, Lise, Mobilya Ustası.
• (KK5) Semiha Sır, 1 Haziran 1948, Ortaokul, Yazı ve Hesap Makinası Teknisyeni.
• (KK6) Sevil Alpertürk, 1 Mart 1972, Kütahya, Lise, Ev Hanımı.
• (KK7) Süleyman Sır, 4 Eylül 1943, Kütahya, Üniversite, İnşaat Mühendisi.
• (KK8) Ummahan Alpertük, 19 Mayıs 1967, Kütahya, Lise, Ev Hanımı.