KURGUSAL NİTELİKLİ ÇOCUK KİTAPLARINDA BULUNAN KARAKTERLERİN ELEŞTİREL DÜŞÜNME ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 4, 1551 - 1565, 15.12.2021

Birsel Aybek Bilge Destegüloğlu

Öz

Yazınsal nitelikli çocuk kitaplarındaki karakterlerin eleştirel düşünme özelliklerine yönelik yapılan çalışma, nitel araştırma desenlerinden doküman analizi deseniyle kurgulanmıştır. Çalışma için 8 farklı yazarın 8 kitabına başvurulmuştur. Araştırmada veri toplama aracı olarak eleştirel düşünen bireylerde olması gereken özelliklerin yer aldığı on bir davranış biçimi, değerlendirme formu olarak hazırlanıp kullanılmıştır. Bu davranış özellikleri arasında sürekli sorular soran, ifadeleri sürekli değerlendiren, meraklı, sorunlara yönelik yeni çözümler bulan, görüşlerini desteklemek için sürekli kanıt arayan, ilgisiz ve doğru olmayan bilgileri kabul etmeyen birey eylemleri yer almaktadır. Belirlenen 8 çocuk kitabı, değerlendirme formu kullanılarak araştırmacılar tarafından incelenmiş ve bu bağlamda elde edilen veriler betimsel analize tâbi tutulmuştur. Çalışmada karakterlerin meraklı, sürekli soru soran, geri bildirim veren, karşılaştıkları sorunlara göre düşüncelerine yön veren ve bir yargıya varmak için belirli ölçütleri kullanan bireyler şeklinde betimlendikleri saptanmıştır. Ayrıca incelenen kitaplarda eleştirel düşünen karakterlerin genellikle çocuk rolünde sunulduğu görülmüş ve bulgular, ilgili alanyazın odağında tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çocuk edebiyatı, kurgusal metin, eleştirel düşünme, karakter

Kaynakça

• Açışlı, S. (2015). Öğretmen adaylarının öğrenme stilleri ve eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi (EFMED), 9(1), 23-48.
• Akar Vural, R. ve Kutlu, O. (2004). Eleştirel düşünme: ölçme araçlarının incelenmesi ve bir güvenirlik çalışması. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(2), 189-200.
• Akar, Ü. (2007). Öğretmen adaylarının bilimsel süreç becerileri ve eleştirel düşünme beceri düzeyleri arasındaki ilişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon: Afyonkocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akbıyık, C. ve Seferoğlu, S. (2006). Eleştirel düşünme eğilimleri ve akademik başarı. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(32), 90-99.
• Alfikri, H. ve Zubaidah, E. (2018). Developing module of children literature to increase the students' critical thinking. Lentera Pendıdıkan, 21(2), 162-175.
• Aybek, B. (2006). Konu ve beceri temelli eleştirel düşünme öğretiminin öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimi ve düzeyine etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bağcı, H. ve Şahbaz, N. K. (2012). Türkçe öğretmeni adaylarının eleştirel düşünme becerileri üzerine bir değerlendirme. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 1-12.
• Baykara Pehlivan, K. (2010). Öğretmen adaylarının öğrenme stilleri ve öğretmenlik mesleğine yönelik tutumları üzerine bir çalışma. İlköğretim Online, 9(2), 749-763.
• Beyer, B. (1991). Teaching thinking skills: A handbook for elementary school teachers. USA: Allyn and Bacon.
• Can, Ş. ve Kaymakçı, G. (2015). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimleri. NWSA-Education Sciences, 10(2), 66-83.
• Ceran, C. (2019). Resimli çocuk kitaplarının eleştirel düşünme becerilerini desteklemesi yönünden incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Çetinkaya, Z. (2011). Türkçe öğretmen adaylarının eleştirel düşünmeye ilişkin görüşlerinin belirlenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(3), 93-108.
• Çevik, B. (2018). Eleştirel düşünme bağlamında Dr. Parkyeri ve Kömür Karası Çocuk adlı çocuk kitaplarının incelenmesi. Adana Bilim ve Teknoloji Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 56-63.
• Çiftçi, M. (2009). Eleştirel okuma, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 54(2006/1), 55-80. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/721400
• Destegüloğlu, B. (2020). Çocuk kitaplarındaki kötü karakterlerin görünümleri ve ortaokul öğrencilerinin kötü karakterlere ilişkin algıları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzincan: Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dilidüzgün, S. (2018). Çağdaş çocuk yazını. Ankara: Tudem.
• Doğan Güldenoğlu, B. N. (2018). Çocuk romanlarındaki kadın karakter çerçevelerinin sosyal ve kültürel yaşamdaki yerinin incelenmesi. İlköğretim Online, 17(2), 926-946.
• Doğanay, A., Taş, M.A. ve Erden, Ş. (2007). Üniversite öğrencilerinin bir güncel tartışmalı konu bağlamında eleştirel düşünme becerilerinin değerlendirilmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 52, 511-546.
• Dutoğlu, G. ve Tuncel, M. (2008). Aday öğretmenlerin eleştirel düşünme eğilimleri ile duygusal zekâ düzeyleri arasındaki ilişki. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 11-32.
• Ekinci, Ö. ve Aybek, B. (2010). Öğretmen adaylarının empatik ve eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi. İlköğretim Online, 9(2), 816-827.
• Emir, S. (2012). Eğitim fakültesi öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(17), 34-57.
• Ennis, R. (1989). Critical thinking and subject specificity: Clarification and needed research. Educational Researcher, 18(3), 4-10.
• Erdem, A. (2012). İlköğretim öğrencilerinin bakış açısıyla çocuk kitaplarındaki kahramanlar. 3. Ulusal Çocuk ve Gençlik Sempozyumu içinde, (5-7 Ekim 2011), s. 613-620.
• Erol, S. ve Kara, Ö. T. (2020). Çocuk yazınında eleştirel düşünme becerileri, yeterlikleri ve tutumları üzerine bir inceleme: Küçük Kara Balık örneği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 9(3), 1125-1135.
• Facione, N. C. ve Facione, P. A. (1996). Externalizing the critical thinking inknowledge development and clinical judgment. Nursing Outlook, 44, 129-136.
• Facione, P. A., Facione, N. C. ve Giancarlo, C. A. (2000). The disposition toward critical thinking: Its character, measurement, and relationship to critical thinking skill. Informal Logic. 20(1), 61-84.
• Ferrett,S. (1997). Peak performance: Sucess in college and beyond. New York: Glencoe McGraw-Hill.
• Gök, B. ve Erdoğan, T. (2011). Sınıf öğretmeni adaylarının yaratıcı düşünme düzeyleri ve eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 44(2), 29-51.
• Gülveren, H. (2007). Eğitim fakültesi öğrencilerinin eleştirel düşünme becerileri ve bu becerileri etkileyen eleştirel düşünme faktörleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Güneş, F. (2012). Öğrencilerin düşünme becerilerini geliştirme. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 32, 127-146.
• Karadüz, A. (2010). Dil becerileri ve eleştirel düşünme. Turkish Studies (Elektronik), 5(3), 1566-1593.
• Karatay, H. (2014). Kuramdan uygulamaya çocuk edebiyatı. T. Şimşek (Ed.), Çocuk edebiyatı metinlerinde bulunması gereken özellikler içinde (s. 81-129). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Kartal, T. (2012). İlköğretim fen bilgisi öğretmen adaylarının eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(2), 279-297.
• Kaya, H. (2010). Eleştirel düşünmeye eleştirel bir bakış. İ.Ü.F.N. Hem. Derg, 18(1), 47-51.
• Kemaneci, E. (2019). Aytül Akal’ın öykülerinin çocuklara eleştirel düşünme becerisi kazandırması bağlamında incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin: Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Kurnaz, A. (2020). Eleştirel düşünme öğretimi etkinlikleri planlama-uygulama ve değerlendirme. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Lukens, R. J., Smith, J. J. ve Coffel C. M. (2018). Çocuk edebiyatına eleştirel bir bakış, İstanbul: Erdem.
• Nosich, G.M. (2018). Disiplinlerarası eleştirel düşünme rehberi. (B. Aybek, Çev.) Ankara: Anı Yayıncılık.
• Oğuzkan, A. F. (2013). Çocuk edebiyatı. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Özaltın İnce, B. (2019). Eleştirel düşünme unsurlarını içermesi bakımından Zeynep Cemali’nin çocuk romanlarının incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Özdemir, S. M. (2005). Üniversite öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerinin çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(3) , 297-316.
• Özensoy, A. U. (2011). Eleştirel okumaya göre düzenlenmiş sosyal bilgiler dersinin eleştirel düşünme becerisine etkisi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(2), 13-25.
• Polat, M. ve Kontaş, H. (2018). Sınıf öğretmenlerinin eleştirel düşünme eğilimlerinin incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17(65), 142-159.
• Sağsöz, G. (2019). Resimli çocuk kitaplarında STEAM: Yaratıcı ve eleştirel düşünme becerisi. Bilim, Teknoloji, Mühendislik, Matematik ve Sanat Eğitimi Dergisi, 2(1), 1-20.
• Sahil, Ö. (2019). Muzaffer İzgü’ nün çocuk kitaplarının çocukların eleştirel düşünme becerisine katkısı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin: Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Seferoğlu, S. S. ve Akbıyık, C. (2006). Eleştirel düşünme ve öğretimi. H.Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 193-200.
• Semerci, N. (2016). Eleştirel düşünme eğilimi (EDE) ölçeğinin geliştirilmesi: geçerlik ve güvenirlik revize çalışması. Turkish Studies, 11(9), 725-740.
• Sever, S. (2017). Çocuk ve edebiyat. Ankara: Tudem.
• Sever, S. ve Aslan, C. (2009). Eleştirel düşünme becerisini kazandırma bağlamında çocuk edebiyatı yapıtlarının işlevi üzerine bir çözümleme. M. Artar (Yay. Haz.), Türkiye’de Çocuk Yetiştirme: Yaklaşımlar, Yöntemler, Sorunlar, Çözümler (VI. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildirileri 13-15 Ekim 2008) içinde (s. 231-251), Ankara: Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
• Şen, Ü. (2009). Türkçe öğretmeni adaylarının eleştirel düşünme tutumlarının çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. Zeitschrift für die Welt der Türken. Journal of World of Turks, 1(2), 69-89.
• Şimşek, T. ve Yakar, Y. M. (2014). Kuramdan uygulamaya çocuk edebiyatı. T. Şimşek (Ed.), Çocuk edebiyatı metinlerinde bulunması gereken özellikler içinde (s. 13-44), Ankara: Grafiker Yayınları.
• Temizyürek, F., Şahbaz, N. K. ve Gürel, Z. (2016). Çocuk edebiyatı. Ankara: Pegem Akademi.
• Toyran, G. (2015). Okulöncesi öğretmen adaylarının yaratıcı düşünme düzeylerinin ve eleştirel düşünme eğilimlerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Tümkaya, S. ve Aybek, B. (2008). Üniversite öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimlerinin sosyo-demografik özellikler açısından incelenmesi. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(2), 387-402.
• Türk Dil Kurumu (2021). Türkçe sözlük. https://sozluk.gov.tr/ [Erişim tarihi: 06.01.2021].
• Usery, M. L. (1966). Critical thinking through children's literature. Elementary English, 43(2), 115-120.
• Yakar, Y. M. ve Yılmaz, O. (2015). Beyazbulut Dergisi’nde yer alan kurgusal metinlerdeki karakterlerin çatışmaları çözme biçimleri. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(2), 57-66.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin.
• Yılmaz, O. (2016). Kurgusal nitelikli çocuk kitaplarında ayı karakteri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 5(2), 801-817.
• Yılmaz, O. ve Yakar, Y. M. (2018). Türkçe ders kitapları ve çocuk karakterler. Jass Studies The Journal of Academic Social Science Studies, 69, 49-64.