ANADOLU TOPRAKLARINDA DAİRE FORMU VE TÜRK SANATINA YANSIMALARI

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 4, 1618 - 1635, 15.12.2021

Gonca Erim Tülün Öztürk

Öz

İnsanoğlu, varoluşundan itibaren sembolleri kullanarak onları anlamlandırmışlardır. Çağlar boyu mimari bir yapıda, dinsel öğelerde, geleneksel el sanatlarında ve plastik sanatlarda olmak üzere birçok alanda duygu ve düşüncelerini ifade etmek için sembollerden yararlanarak yaratımlarda bulunmuşlardır. Her toplum kendi kültüründe veya evrensel kültür bazında sembollere anlamlar yükleyerek yaşamlarının bir parçası hâline getirmiştir. Bu araştırmada, Anadolu topraklarında ve Türk kültüründe yer alan daire formunun geometrik şekil olarak taşıdığı anlamını ve önemini ortaya çıkarmak için kültürel, sosyolojik, psikolojik ve felsefi açılardan incelemek amaçlanmıştır. Anadolu toprakları üzerinde var olan ve Türk kültüründe, daire formunun geçmişten günümüze uzanan süreç içerisindeki yeri ve uygulama alanlarına yansımaları ele alınarak araştırma konusu bunun üzerine temellendirilmiştir. Araştırmada, nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Literatür taranmış ve dokümanlar toplanarak, daire formunun sembol olarak kullanım alanları üzerinden kuramsal analiz yapılmıştır. Bu araştırma ile Anadolu’da bir sembol olarak daire formu örnekleri üzerinden dünden bugüne uzanan süreç incelenerek sunulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anadolu, kültür, sembol, daire

Kaynakça

• Alp, K.Ö. (2009). Orta Asya’dan Anadolu’ya kültürel sembollere giriş. Ankara: Eflatun Yayınevi.
• Alyılmaz, S. ve Alyılmaz, C. (2014). Eski Türk kadın heykellerinin düşündürdükleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 3(4), 1-33.
• Arnheim, R. (2012). Görsel düşünme. (Çev. R. Öğdül). İstanbul: Metis Yayınları.
• Arpacıoğlu, B. (2006). Cami sembolizmi üzerine bir deneme. Yeni Yüksektepe Dergisi, 53.
• Budak, A. (2020). 41 kere maşallah: Geleneksel konut mimarisinde nazarlık olarak maşallah kullanımı ve istif çeşitleri. Millî Folklor, 128, 179-205.
• Burckhardt, T. (2017). Doğu’da ve Batı’da kutsal sanat. (Çev. T. Uluç). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Candan, E. (2008). Türklerin kültür kökenleri. (7. Baskı). İstanbul: Sınır Ötesi Yayınları.
• Çelikbaş, E. Ö. (2018). Türk sanatında mistik semboller. (Yayınlanmamış Sanatta yeterlilik tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Cevizci, A. (2000). Felsefe sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Çüçen, A. K. (2005). Kültür, uygarlık, evrensellik ve çok-kültürlük. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 4, 111-115.
• Doğan, H. (2021). Mandala desenlerinden İslami süslemelere dairesel örüntüler ve çağdaş sanata yansımaları. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 27(47), 463-479.
• Ekici, M. ve Fedakar, P. (2014). Gelenek, aktarma, dönüşüm ve kültür endüstrisi bağlamında nazar ve nazar boncuğu, Millî Folklor, 26 / 101.
• Ergür, İ., Ergür, E. ve Ergür, E. (2021). Mandala ve sanat terapisine tarihsel ve klinik bakış. Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi, 4(7), 36-48.
• Erim, G. ve Onan, B. C. (2021). Sanat tarihinde bir arketip: Daire formu ve göz. Turkish Studies,16(3), 961-977.
• Ersoy, N. (2007). Semboller ve yorumları. İstanbul: Dönence Basın ve Yay.
• Gibson, C. (2013). Semboller nasıl okunur. İstanbul: Yem Yayın.
• Gür, D. ve Soykan, A. N. (2013). Anadolu kültüründe nazar ve nazarlıklar: Safranbolu örneği. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 2(3), 115-158.
• Hayırsever, B. (2020). Geleneksel el sanatlarında kullanılan çintemani motifi ve seramik sanatına yansımaları. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3, 9-22.
• Kırışoğlu, O. T. ve Stokrocki, M. (1997). Ortaöğretim sanat öğretimi. (Secondary Art Education) YÖK / Dünya Bankası, M.E.G.P.
• Kırışoğlu, O. T. (2015). Sanat kültür yaratıcılık: görsel sanatlar ve kültür eğitimi-öğretimi. Ankara: Pegem Akademi.
• Koca, S. K. (2010). Genel hatları ile kültür ve sembol ilişkisi. SAÜ Fen Edebiyat Dergisi, II. Defter-i Cengiz-nāme’de boy nişanları ve damgalar. Turkish studies, 6(1), 555-574.
• Ögel, S. (1994). Anadolu’nun Selçuklu çehresi. İstanbul: Akbank Yayınları, 58.
• Kurt, A. O. ve Göler, M. E. (2017). Anadolu’da ilk tapınak: Göbeklitepe. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 21(2), 1107-1138.
• Özdemir, A. ve Özdemir, A. (2021). Murat höyük’ten bir çeç damga mühür. Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 22, 131-139.
• Püsküllüoğlu, A. (1994). Arkadaş Türkçe sözlük. Ankara: Arkadaş Yayınları.
• Toprak, F. (2011). Defter-i Cengiz-nāme’de boy nişanları ve damgalar. Turkish studies, 6(1), 555-574.
• Turani, A. (2000). Sanat terimleri sözlüğü. (8. Basım). İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Wilkinson, K. (2021). Kökenleri ve anlamlarıyla semboller ve işaretler. İstanbul: Alfa Yayın.
• Jung, C. G. (2009). İnsan ve Sembolleri. (Çev. A. N. Babaoğlu). Okuyan Us Yayınları.
• Jung, C. G. (2015). Dört Arketip. (Ed. M. Bilgin Saydam). (Çev. Z. A. Yılmazer). (5. Baskı). Metis Yayınları.