ESKİ UYGUR HUKUK VESİKALARINDAKİ İŞARETSİZ (/.Ø./) GÖREV ÖGELERİ

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 1, 1 - 15, 15.03.2022

Nazmi Şen

Öz

II. Köktürk Devleti’nin yıkılmasından sonra Uygurlar Türk boy ve topluluklarını egemenlikleri altına alarak Ötüken Uygur Devleti’ni kurmuştur. 762 yılında Bögü Kağan’ın Manihaizmi devlet dini olarak kabul etmesiyle Uygur sosyal ve kültürel hayatında köklü değişiklikler ortaya çıkar. Özellikle konargöçer yaşam biçimi yerini yerleşik hayata; Tengricilik ise yerini Manihaizme, Budizme, İslamiyete ve Hristiyanlığa bırakır. Yeni ve farklı dinlerin etkisiyle Eski Uygur Türkçesine yapılan çeviriler büyük bir dinî edebiyatın ortaya çıkmasına vesile olmuştur. Eski Uygur Türkçesi döneminde dinî edebiyatın dışında din dışı konularda da yazılmış metinler bulunmaktadır. Şüphesiz bunların içerisinde Türk sayı sistemi, tarih anlayışı, söz varlığı, hukuk ve tarım terimleri, yaşayış ve inanış biçimi, toplumun sosyal, kültürel ve ekonomik durumu hakkında önemli bilgiler içeren eski Uygur hukuk vesikaları önem arz etmektedir. Formel metinler olan bu belgelerdeki işaretsiz (/.Ø./) görev ögelerini tespit etmeyi amaçlayan bu yazıda önce hukuk vesikaları hakkında bilgi verilerek ardından “kolaylık ve anlaşılabilirlik” ilkeleri gereği görevlerini yanındaki anlam veya görev ögelerine devrederek düşen ya da ögeler karşısında işaretsiz kullanılan görev ögeleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygur hukuk vesikaları, anlamlı dil ögesi, görevli dil ögesi, işaretsiz görev ögesi

Kaynakça

• Alyılmaz, C. (1994). Orhun Yazıtlarının söz dizimi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Alyılmaz, C. (1999). Zamir n'si eski bir iyelik ekinin kalıntısı olabilir mi? Türk Gramerinin Sorunları II, 403-415.
• Alyılmaz, C. (2003). Türkçede fiil deyimleri ve öğretimi üzerine. Türk Dili, 620, 534-540.
• Alyılmaz, C. (2010). Türkçe öğretiminin sorunları. Turkish Studies, 5(3), 728-749.
• Alyılmaz, C. (2013). Karı Çor Tigin Yazıtı. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 2(2), 1-61.
• Alyılmaz, C. (2015). İpek Yolu kavşağının ölümsüzlük eserleri. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Alyılmaz, S. (1998). Prens Kalyanamkara ve Papamkara hikâyesinin Uygurcasının söz dizimi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Alyılmaz, S. (2010a). Türkçede olumsuz fiillerin geniş zaman biçimbirimi. Turkish Studies, 5(4), 87-118.
• Alyılmaz, S. (2010b). Türkiye Türkçesinde bulunma hâli kategorisi. Dil Araştırmaları, 7, 107-123.
• Alyılmaz, S. (2011). Risāle-i Mûze-dûzluk (inceleme-metin-dizin). Ankara: Elik Yayınları.
• Alyılmaz, S. ve Alyılmaz, C. (2014). Eski Türk kadın heykellerinin düşünürdükleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 3(4), 1-33.
• Arat, R. R. (1987). Makaleler. (haz. Osman Fikri SERTKAYA). Cilt 1 Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Aydın, Hasene (2012). Dilde sıfır birim ve sıfır biçimbirimin kullanımı. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7/2 Spring, 169-181.
• Boz, E. (2012). Türkiye Türkçesinde biçimsel ve anlamsal işlevli biçimbilgisi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Börekçi, M. (2000). Türkçede hal eklerinin işlevsel olarak sınıflandırılması. IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 245-276.
• Caferoğlu, A. (1934). Uygurlarda hukuk ve maliye ıstılahları. İstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, Cilt IV, 1-44.
• Caferoğlu, A. (2011). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Clark, L. (1975). Introduction to the Uyghur civil document of East Turkestan (13th-14th CC.). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Indiana: Indiana University.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2004). Başlangıçtan yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gabain, A.V. (2007). Eski Türkçenin grameri. (çev. Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gemalmaz, E. (1982). Standart Türkiye Türkçesi (STT)’nin formanlarının enformatif degerleri. Erzurum.
• Gemalmaz, E. (2010). Türkçenin derin yapısı. Ankara: Belen Yayıncılık.
• Hunutlu, Ü. (2019). Atebetü’l-Hakâyık’ta eksiltili yapılar. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(Ek Sayı 1), 785-809.
• İzgi, Ö. (1987). Uygurlann siyasi ve kültürel tarihi (hukuk vesikalarına göre), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Karaağaç, G. (2009). Türkçenin söz dizimi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karaaaç, G. (2013). Dil Bilimi terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2003). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mert, O. (2003). Türkçe’de hâl kategorisi ve öğretimi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 21, 25-32. Mert, O. (2008). Orhun Yazıtlarında kullanılan işaretsiz (/.o./) görev ögeleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 38. 1-20.
• Mert, O. (2009). Ötüken Uygur dönemi yazıtlarından Tes, Tariat-Şine-Us. Ankara: Belen Yayıncılık.
• Özyetgin, A. M. (2014). İslam öncesi Uygurlarda toprak hukuku. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Raschmann, S.C. (2009). Alttürkische handschriften teil 14, dokumente teil 2, Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Sertkaya, O. F., Alyılmaz, C. ve Battulga, Ts. (2001). Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi Albümü. Ankara.
• Tezcan, S. (1978). En eski Türk dili ve yazını. Bilim, Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe, 1978, Ankara s. 271-323.
• Uzun, N. E. (1990). Atasözlerinin kısalığı ya da dilbilimsel eksilti sorunu. A.Ü. DTCF Dergisi, 33(1-2), 141-150.
• Üstünova, K. (2004). Dede Korkut Destanları ve sentaktik paralelizmde eksiltili yapıların rolü. TDAY-Belleten 1998/I, 161-169.
• Yamada, N. (1993). Uigurubun keiyaku monjo shūsei. Sammlung uigurischer Kontrakte. (Haz. Juten Oda, Peter Zieme, Hiroshi Umemura, Takao Moriyasu), Cilt I: Gesammelte Arbeiten über die uigurischen Dokumente von N. Yamada. Cilt II: Textband.Texte in Transkription und Übersetzung, Bemerkungen, Listen, Bibliographie und Wörterverzeichnis. Cilt III: Faksimileband, Osaka: Osaka University Press.