BİR ART GÖNDERİM ÖGESİ OLARAK ZAMİR VE İŞARET SIFATLARININ ATEBETÜ’L-HAKAYIK’TAKİ GÖRÜNÜMLERİ

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 1, 16 - 35, 15.03.2022

Erol Kuyma

Öz

Metinler, hem oluşturuldukları dönemin tanıkları hem de somut dil verileri olarak birçok disipline kaynaklık ederler. Gelişigüzel dizilmiş dilsel ögeler nasıl bir cümle değeri taşımazsa rastgele bir araya getirilmiş cümleler de metin değeri taşımaz. Metni meydana getiren sözcük, sözcük öbekleri ve cümle dizileri arasında tutarlılık ve bağdaşıklık açısından bir uyumun ve bütünlüğün olması gerekir. Bağdaşıklığın sağlanması için gerekli ögelerden biri de art gönderimlerdir. Art gönderimler, dil ögelerinin metin içi ilişkilerini gösteren önemli unsurlardır. Bu çalışmada, Atebetü’l-Hakayık’ta art gönderim ögesi olarak yer alan kişi zamirleri, işaret zamirleri ve işaret sıfatları tespit edilmiş, söz konusu ögelerin metnin kuruluşuna ve bağdaşıklığına olan katkısı görülmeye çalışılmıştır. Eserde, sıfat tamlaması kuruluşunda yer alan işaret sıfatları ile zamirlerin ekli / eksiz şekillerinin sözcük, sözcük öbeği ve cümle şeklinde farklı yapıdaki unsurlara gönderimde bulunduğu gözlemlenmiştir. Bu çeşitlilik, işaret sıfatları ve zamirlerin anlatımda belirleyici ölçütlerden olan akıcılık ve sözcük tasarrufu gibi niteliklerin sağlanmasındaki yerini de göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Atebetü’l-Hakayık, art gönderim, zamirler, işaret sıfatları

Kaynakça

• Aksan, D. (2016). Anlambilim. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Arat, R. R. (1992). Atebetül-Hakâyık. Ankara: TDK.
• Balyemez, S. (2010). Bağdaşıklık ve Dede Korkut Hikâyeleri’nde bağdaşıklık görünümleri. Turkish Studies, Volume 5(4), 133-173.
• Çakmak, S. (2019). Atebetü'l-Hakayık (inceleme-tenkitli metin-tıpkıbasım). (Ed. H. Coşkun), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Ergin, M. (2009). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayın.
• Elyıldırım, S. (2008). Ömer Seyfettin öykülerinde artgönderim kullanımı. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 36, 121-144.
• Günay, D. (2003). Metin bilgisi. İstanbul: Multilingual.
• Günay, D. (2018). Söylem çözümlemesi. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• Halliday M. A. K. ve Hasan R. (1976). Cohesion in English. London: Longman Group UK Limited.
• Kaplan, M. (1983). Kültür ve dil. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karaağaç, G. (2013). Anlam (anlam Bilimi ve iletişim). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karadeniz, A. (2015). Metin dil bilimi temelli metin çözümlemesinin bağdaşıklık araçlarını kullanma ve tutarlı metin oluşturma becerilerine etkisi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(1), 1-17.
• Kalsın, Ş. (2016). Bağdaşıklık ve Kutadgu Bilig’de sözcük bağdaşıklığı. Folklor/Edebiyat, 22(88), 131-146.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. Ankara: TDK.
• Parlak, H. (2010). Art gönderim unsurlarından gönderge yinelenmesinin Kutadgu Bilig’deki kahramanlar açısından değerlendirilmesi. Dil Araştırmaları, 7, 87-106.
• Tekler, H. (2020). Atebetü‟l-Hakâyık‟ta sıfatlar. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (Haziran-June), 220-244.
• Üstünova, K. (2014). Türkiye Türkçesinde yapı kavramı ve söz dizimi incelemeleri. Bursa: Sentez Yayınları.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual.