BAMSI BEYREK HİKÂYESİNİN OĞUZ GRUBU TÜRK LEHÇELERİNDEKİ AKTARMALARI ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR İNCELEME

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 1, 36 - 56, 15.03.2022

Nazmi Alan

Öz

Tarihî değeri ve kültürel içeriği ile Oğuzların en kıymetli eserlerinden olan Dede Korkut Hikâyeleri, yüzyıllar sonrasında bile değerini korumayı başarmıştır. Oğuzların diliyle nakledilen Dede Korkut Hikâyeleri art zamanlı olarak Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi ve Türkmen Türkçesinin tarihî eseri durumundadır. Tarihsel süreçte her lehçenin sözlüksel yapısındaki bazı değişiklikler eserin günümüzde anlaşılmasını kısmen güçleştirmiştir. Zamanla anlaşılırlık oranının azalması sonucunda eserin yeniden kaleme alınarak sadeleştirilmesini / aktarılmasını gerekli kılmıştır.
Türkiye Türkçesinde Özçelik (2016), Azerbaycan Türkçesinde Hacıyev (2004) ve Türkmen Türkçesinde Gürgenli’nin (2005) yapmış olduğu aktarmalarda Bamsı Beyrek hikâyesi esas alınarak karşılaştırmalı bir inceleme yapılmıştır. Lehçe içi art zamanlı olan bu aktarmalarda kaynak metin ile hedef metinler arasındaki tutarlılık çalışmanın esasını oluşturmaktadır. Bu tutarlılıkları tespit edebilmek için çeviri bilimi kuramlarından faydalanılarak, incelenen aktarmalarda sözcük ve söz dizimi düzeyinde eksiltme ve ekleme yapıları tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bamsı Beyrek hikâyesi, Oğuz grubu Türk lehçeleri, aktarma, eksiltme ve ekleme

Kaynakça

• Bengi Öner, I. (2001). Çeviri kuramlarını düşünürken. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Berk, Ö. (2005). Çeviribilim terimcesi. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Canlı, G. (2019). William Faulkner'ın Sanctuary adlı romanının kaynak ve erek dizgedeki çeviri serüveni: Diliçi çeviri, öz-çeviri, yeniden çeviri ve dolaylı çeviri kavramları ışığında bir inceleme. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eker, Ü. (2015). Lehçe içi aktarma yöntemleri (Eski Türkiye Türkçesi – Türkiye Türkçesi örneği). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (1999). Türk dünyası üzerine incelemeler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gottlieb, H. (2005). Multidimensional translation: semantics turned semiotics. MuTra: Challenges of Multidimensional Translation: Conference Proceedings, 2-6 May 2005, Saarbrücken, 1-29.
• Gürgenli, A. (2005). Türkmenlerin milli eposı: Gorgut Ata. Aşkabat.
• Hacıyev, T. (2004). Kitab-i-Dede Qorqud (aslı ve sadeleştirilmiş şekli). Bakü: Önder Neşriyat.
• Jakobson, R. (2004). Çevirinin dil(bilim)sel özellikleri üzerine. (çev. Ömer B. Albayrak). s. 61-66, Çeviri Seçkisi Ü: Çeviri(bilim) Nedir? (haz. Mehmet Rifat). İstanbul: Sel Yayınları.
• Karadoğan, A. (2004). Türk lehçeleri arasında aktarma sorunları, Türkmen Türkçesi-Türkiye Türkçesi üzerine bir inceleme. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Musaoğlu, M. (2003). Türkçede çeviri ve aktarma. Bilig, 24, 1-22.
• Newmark, P. (1988), A textbook of translation, New York-Londra-Toronto-Sidney-Tokyo: Shanghai Foreign Language Education Press.
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2005). Kapılar: çeviri tarihine yaklaşımlar. İstanbul: Scala Yayıncılık.
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2011). Çevirinin ABC’si. İstanbul: Say Yayınları.
• Toury, G. (1995). Decriptive translation studies and beyond. Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins.
• Uğurlu, M. (2000). Türk lehçeleri arasında aktarma meseleleri ve “Abay Yolu” romanı. Bilig, 15, 59-80.
• Uğurlu, M. (2007). Türk lehçeleri arasında kelime eş değerliği. IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, 24-29 Eylül 2000, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1863-1870.
• Yazıcı, M. (2005). Çeviribilimin temel kavram ve kuramları. İstanbul: Multilingual Yayınları.