BİR SÂKÎNÂME ÖRNEĞİ OLARAK DEHHÂNÎ’NİN “OLA” REDİFLİ GAZELİ

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 1, 93 - 122, 15.03.2022

Sait Yılter

Öz

İşret meclisi, yemek, içmek, sohbet etmek, şarkılar söylemek ve şiirler okumak gibi etkinliklerin yapıldığı toplantılardır. Bu meclislerde içilen içkilere ve söylenen şiirlere müzisyenler eşlik eder. Sâkî, sevgili, dostlar, baharatlar, mumlar, türlü kokuların bulunduğu meclislerde tavla ve satranç oynanır. Genellikle bahar mevsiminde ay ışığının parlaklığıyla aydınlanmış, bir havuz kenarında kurulmuş güzel bir bahçede işret meclisleri düzenlenir. Meclisler hoş sohbetlerin yapıldığı toplantılar olarak gazellerin, kasidelerin, mesnevilerin, terkib-i bent ve terci-i bentlerin konusu olmuştur. Sâkînâmeler ise sâkîden, içkiden, içkinin çeşitlerinden, içki araç ve gereçlerinden, içki toplantılarından, sürahiden, meyden, mahbûbdan, mevsimlerden, içki meclisindeki yemeklerden bahseden farklı edebî bir tür olarak öne çıkmıştır.
Klasik Türk şiirinin kurucularından biri olan Dehhânî “ola” redifli gazelinde işret meclisinde bulunması gereken unsurlara yer vermiştir. Bir sâkînâme özelliği taşıyan bu metnin, çok nadir görülen gazel formunda yazılmış olması dikkat çekicidir. Gazelin tamamında okuyucuya seslenen şair, işret meclisini anlattığı için daha çok somut kavramlara yer vermiştir. Dehhânî metinde mekân olarak işret meclisinin tasvirini yapmıştır. Gazelde içki, içkinin çeşitleri ve özellikleri, yeme-içme, kadeh, sâkî, mutrip ve musiki aletleri, sevgili, mum, ağzına kadar dolu bir havuz, yeşil bir bahçe, tavla ve satranç gibi bir sâkînâmede bulunan birçok unsura yer verilmiştir. Gazel bu yönüyle bir sâkînâme özelliği taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

İşret meclisi, sâkînâme, mey, Dehhânî, gazel

Kaynakça

• Akdoğan, Y. (2021), Ahmedî divanı. Ankara: KTB Kültür Eserleri: 424. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78357/ahmedi-divani.html
• Akkaya, H. (1994). Nevres-i Kadîm ve Türkçe divanı. İstanbul: Marmara Üniversitesi
• Altun, K. (1999). Gelibolulu Mustafa Âli ve divânı. Niğde: Özlem Kitapevi.
• Andrews, W. (2003). Şiirin sesi toplumun şarkısı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Arslan, M. (2003). Aynî-Sâkînâme. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Arslan, M. (2018). Mihrî Hâtun dîvânı. Ankara: KTB Yayınları.
• Aslan, Ü. (2010). Klasik Türk şiirinde şâhid. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 1, 1-28.
• Ayan, H. (2014). Nesîmî hayatı, edebî kişiliği, eserleri ve Türkçe divanının tenkitli metni. Ankara: TDK Yayınları.
• Aydemir, Y. (2000). Behiştî dîvânı. İstanbul: MEB Yayınları.
• Ayverdi, İ. (2011). Kubbealtı lügati - Misalli büyük Türkçe sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Azar, Birol (2005). Türâbî divanı (İnceleme-Metin). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elâzığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bahadır, S. C. (2012). 16. yüzyıl klasik Türk şiirinde şarap ve şarap ile ilgili unsurlar. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Başpınar, F. (2018). 17. yy. şairi Beyânî’nin tasavvufi Sâkînâme’si. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 4, 222-230.
• Bilgin, A. A. (1999). Ümmi Sinan divanı (İnceleme-Metin). İstanbul: MEB Yayınları.
• Canım, R. (1998). Türk edebiyatında sâkînâmeler ve işretnâme. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Canım, R. (2016). Divan edebiyatında türler (5. Baskı). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Çavuşoğlu M. & Tanyeri, M. A. (1981), Hayreti divan (Tenkidli Basım). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Çavuşoğlu M. (1982), Helâkî dîvan (Tenkidli Basım). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Çelik B. & Kılıç, M. (2018). Derzi-zâde Ulvî dîvân, İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları.
• Çınar, B. (2000). Tıflî Ahmed Çelebi hayatı, edebî kişiliği, eserleri ve dîvânı’nın tenkitli metni. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elâzığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çınarcı, M. N. (2016). Ebulkâsım Nebâtî ve Sâkînâmesi. A.Ü. Türkiyat Enstitüsü Dergisi [TAED], 55, 93-126.
• Ersoy, E. & Ay, Ü. (2017). Hoca Dehhânî divanı. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) Yayınları.
• Güfta, H. (2013). Fuzûlî divanı’nda gül. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(26), 217-239.
• Gürgendereli, M. (2017). Mostarlı Hasan Ziyâ’î divânı. Ankara: KTB Yayınları.
• Harmancı, M. E. (2007). Süheylî dîvân. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İnalcık, H. (2011). Has-bağçede ayş u tarab (3. Baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İnalcık, H. (2019). Şair ve patron (9. Basım). İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• İpekten, H. (1996). Divan edebiyatında edebî muhitler. Ankara: MEB Yayınları.
• İsen, M. (1990), Usûlî divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İsen, M. & Kurnaz, C. (1990), Şeyhî divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kaçalin, M. S. (2016). Hüdâyî (Salâ Muslısı) dîvân. Ankara: TDK Yayınları.
• Karaköse, S. (2017). Nev’î-zâde Atâyî dîvânı. Ankara: KTB Yayınları.
• Karavelioğlu, M. A. (2016). Şem’î dîvânı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Karayazı, N. (2013) Yârî dîvânı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Kartal, A. (2018). Baykara meclisinden yansımalar: -Edebî meclisler-1-. Divan Araştırmaları Dergisi, İstanbul: 21/ 541-562.
• Kavruk, H. (2001). Şeyhülislâm Yahyâ divânı. Ankara: MEB Yayınları.
• Kaya, B. A. (2000). Azmî-zâde Hâletî’nin Sâkî-nâmesi. Journal of Turkish Studies, Agâh Sırrı Levend Hâtıra Sayısı II, 59-106.
• Kayaokay, İ. (2018). Divan şiirinde satranç terimleriyle yazılmış manzumeler. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [ESTAD], 1(1), 245-268.
• Keklik, M. (2014). Üsküplü İshak Çelebi divanı (metin-çeviri-açıklamalar-sizin). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi.
• Kesik, B. ve Baka, Ş. (2013). Bağdatlı Zihnî ve Sâkînâmesi. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(4), 957-968.
• Kıran, Z. (1999). Sözceleme ve göstergebilim. Dilbilim Araştırmaları, 10, 95.
• Kırkkılıç, H. A. (2015). Murâdî dîvânı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Kortantamer, T. (1983). Sâkînâmelerin ortaya çıkışı ve gelişimine genel bir bakış. Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. Harun Tolasa Özel Sayısı, 2, 81-90.
• Krafft, H. U. (1997). Türklerin elinde bir Alman tacir (Çev: Turgut, Akpınar). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kurnaz, C. (1997). Divan şiirinde belge redifler. Divan Edebiyatı Yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kut, G. (1999). Divan edebiyatında bezm, âlât-ı bezm ve âdâb-ı sohbet. Osmanlı Ansiklopedisi, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 9/616-629.
• Küçük, S. (1994). Bâkî dîvânı. Ankara: TDK Yayınları.
• Mengi, M. (1995). Mesîhî dîvânı. Ankara: TTK Yayınları.
• Mermer, A. (1997). Karamanlı Aynî ve dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Okcu, N. (2011). Şeyh Gâlib dîvânı. Ankara: TDV Yayınları.
• Onay, A. T. (2021). Açıklamalı divan şiiri sözlüğü -Eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı (Haz. Cemal, Kurnaz), İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Özyıldırımlı, A. E. (1999). Hamdullah Hamdi ve divanı. Ankara: KTB Yayınları.
• Öztuna, Y. (2006). Türk musiki kavram ve terimleri ansiklopedisi. Ankara: KTB Yayınları.
• Pala, İ. (1997). Şiirler şairler meclisler. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Pala, İ. (2018). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Saraç, M. A. Y. (2000). Tasavvuf edebiyatında içki kavramına giriş ve Yunus Emre örneği. İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, 10, 135-154.
• Saraç, M. A. Y (2002). Emrî divanı. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Sefercioğlu, M. N. (1999). Dîvan şiirinde mûsikî ile ilgili unsurların kullanılışı. Osmanlı Ansiklopedisi (9. Cilt). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları: 649-668.
• Sevgi, A. & Sevindik, H. (2016). Cezerî Kâsım Paşa Sâfî dîvânı. Konya: Palet Yayınları.
• Şenödeyici, Ö. & Koşik, H. S. (2015). Fezâyî divanı. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Şeker, M. (1997). Gelibolulu Mustafa ‘Âlî ve Mevâ’idü’n-nefâ’is fî kavâ’idü’l-mecâlis. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Şentürk, A. A. (2017). Osmanlı şiir kılavuzu-2. İstanbul: OSEDAM Mimoza Matbaacılık.
• Şişman, B. & Kuzubaş, M. (2017). Şehnâme’nin Türk kültür ve edebiyatına etkileri. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1945). Hayâlî Bey divânı. İstanbul: Burhaneddin Erenler Matbaası.
• Tarlan, A. N. (1997). Necati Beg divanı. İstanbul: MEB Yayınları.
• Tarlan, A. N. (2005). Ahmet Paşa divanı. İstanbul: MEB Yayınları.
• Tökel, D. A. (2016). Divan şiirinde şahıslar mitolojisi. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yayınları.
• Tulum, M. & Tanyeri, M. A. (1977), Nev’î divan (Tenkidli Basım). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tulum, M. (2011). 17. yüzyıl Türkçesi ve söz varlığı. Ankara: TDK Yayınları.
• Üstüner, K. (2013). Na’îm’in Sâkînâmesi. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(1), 2719-2785.
• Yavuz, K & Yavuz, O. (2016). Muhibbî dîvânı (2 cilt). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Yazar, İ. (2017). Kânî dîvânı, Ankara: KTB Yayınları.
• Yekbaş, H. (2010) Sehî Bey divânı. İstanbul: Kitabevi.
• Yılmaz, F. B. (2014). Divan edebiyatında nakş ve nakkaş 1: İlk yüzyıllar. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 12: 13-28.
• Zülfe Ö. (2009) Yakînî dîvân inceleme-metin ve çeviri-açıklamalar-sözlük. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.