MEKÂN VE KÖTÜLÜK: PEYAMİ SAFA’NIN ZIPÇIKTILAR ROMANI

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 2, 597 - 617, 15.06.2022

Feyza Hilal Kutlu Seval Şahin

Öz

Şişli, Türk romanında sıklıkla kötülük mekânı olarak kullanılmış ve Şişli’ye kötülükle ilgili yalancılık, hırsızlık vb. eylemleri çağrıştıran anlamlar yüklenmiştir. Bu makalede, Peyami Safa’nın Server Bedi takma adıyla kaleme aldığı ve ilk kez 1925 yılında kitap olarak basılan Zıpçıktılar’ında Şişli’nin bir kötülük mekânı olmasının sebepleri Henri Lefebvre’in mekânın toplumsal, ideolojik ve politik üretimi ilişkisiyle birlikte açıklanacaktır. Yaşamın ve mücadelenin sürdüğü her şey gibi mekân da politiktir. Mekânı dolduran insanlar ve nesneler yükledikleri jestlerle, kodlarla politik içeriği düzenlerler. Toplumsal ve tarihsel serüveni içinde daima dönüşüm hâlinde olan mekân, “bellek” sahibidir. Bu nedenle insan yeni bir mekâna dâhil olduğunda onun hafızasına göre şekillenir. Zıpçıktılar’da Şişli’nin toplum yapısı, mimarî unsurları ve temsil gücü mekâna kötücül güçler yüklemektedir. Şişli’ye adım atabilmek uğruna mazilerini öldüren insanlar, mekânın somut ve soyut imgeleriyle yüzleşirken aynı zamanda kendilerini şöhret, saygı ve para kazanma amacıyla süregelen çekişmelerin ortasında bulurlar. Her şeyin hızla değiştiği, zamanın akıp gittiği Şişli’de aidiyet elde etmek, girilen mücadelelerin zaferle sonuçlanmalarını gerektirir.

Anahtar Kelimeler

Şişli, kötülük, Peyami Safa, mekân, değişim

Kaynakça

• Beyatlı,Y. K. (1992). Aziz İstanbul. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Bozdoğan, S. (2012). Modernizm ve ulusun inşaası: erken Cumhuriyet Türkiye’sinde mimari kültür. (çev. T. Birkan). İstanbul: Metis Yayınları.
• Faroqhi, S. (2005). Osmanlı kültürü ve gündelik yaşam (ortaçağdan yirminci yüzyıla). (çev. E. Kılıç). İstanbul: Tarih Vakfı.
• Işık, O. (1994). “Değişen toplum/mekân kavrayışları: mekânın politikleşmesi, politikanın mekânlaşması.”, Toplum ve Bilim, 64-65, Güz/Kış, 7-38.
• Kurt, S. (2021). Haneden ev haline:“Türk evi"nde mimari, düzenleme, pratik. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Lefebvre, H. (2019). Mekânın üretimi. (çev. I. Ergüden). İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Maslow, A. (2001). İnsan olmanın psikolojisi. (çev. O. Gündüz). İstanbul: Kuraldışı Yayıncılık.
• Moran, B. (2001). Türk romanına eleştirel bir bakış 1. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Safa, P. (2019). Zıpçıktılar. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Tanpınar, A. H. (2016). On dokuzuncu asır Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.