“MUŇLUK VE ZARLIK” DESTANIYLA “ÇEMBER HAS GÜZEL” VE “ÜÇ BACI” MASALLARINDAKİ BENZERLİKLER

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 2, 644 - 656, 15.06.2022

Şule Gümüş

Öz

Ortak geçmişe sahip olan kardeş boylar, dünyanın farklı coğrafyalarında birbirinden bağımsız olarak aynı kültürel kodları, inanç değerlerini ve motifleri içeren anlatılar ortaya koyabilmektedirler.
Bu çalışma, ortak kültürel yapının benzer anlatıları meydana getirdiğini savunmaktadır. Burada aynı kültüre, Türk kültürüne mensup bulunan iki Türk boyuna ait üç farklı anlatıda yer alan ortak epizot ve motif yapısı değerlendirildi. Bu anlatılardan ilki Kırgız Türklerine ait olan, arkaik unsurlarla örülü “Muňluk ve Zarlık” destanıdır. Diğerleri ise Türkiye Türklerine ait olan, Türklerin mitolojik inanç değerlerini de bünyesinde barındıran “Çember Has Güzel” masalı ile “Üç Bacı” adlı masallardır. Farklı coğrafyalarda üretilen bu anlatılar, Türklerin mitolojik inanç sisteminde ve toplumsal yaşamında yer alan unsurları benzer hatta aynı kurguyla ele alması bakımından dikkate değerdir. Bu makale ile karşılaştırmalı edebiyat ve Türk dünyası üzerine yapılan çalışmalara yenisi eklenecek, bu çalışma alanlarındaki örneklerin çeşitliliği artacaktır.

Anahtar Kelimeler

Karşılaştırmalı edebiyat, Muňluk ve Zarlık, Çember Has Güzel, Üç Bacı, motif, epizot

Kaynakça

• Akmataliyev, A. (2001). Kırgız folkloru ve tarihî kahramanlar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Akmataliyev, A., Musakov, M. ve Orozova, G. (2007). Kırgız destanları II. (C. Turgunbayev, Akt.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Alptekin, A. B. (1997). Kazakistan’da anlatılmakta olan Dede Korkut ile ilgili efsaneler. V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi/Halk Edebiyatı Seksiyon Bildirileri I, s. 23-33. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Artun, E. (2010). Türk halkbilimi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Benek Kaya, A. (2004). Has bahçenin gülleri/Sivas masalları. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Brudnıy, D. ve Kasımbek E. (2017). Kırgız masalları ve efsaneleri. (Cengiz Buyar ve İlmira Ragibova, Çev.) İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Çelik, A. (2019). Dede korkut anlatılarından xxı. yüzyıla avcı folklorundaki süreklilik ve dönüşümlerin ekoeleştirel bir analizi, Ekoeleştiri Folklor ve Edebiyat İncelemeleri (Adil Çelik ve Altuğ Ortakcı, Ed.), Konya: Kömen Yayınları, s. 81-106.
• Dıykanbayeva, M. (2009). Kırgız atalar kültü ve Kırgız atalar kültünün yaşayan kültüre etkileri. GÜ SBE DKT: Ankara.
• Doğan, S. (2009). Kırgız masalları metin-inceleme. YLT, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Durbilmez, B. (2017). Gelenekli Türk anlatıları. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Durbilmez, B. (2018). Türk dünyası kültürü -1. 2. Baskı, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Durbilmez, B. (2019). Türk dünyası kültürü -2. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Duymaz, A. (2006). Afganistan Özbeklerinin bilmeceleri ile Anadolu sahası bilmecelerinin ortak yapı özellikleri üzerine. Prof. Dr. Saim Sakaoğlu’na Armağan, s. 470-480.
• Erol, Ş. S. (2013). Kırgız destan geleneği. Folkloristik. Prof. Dr. Süleyman T. Kayıpov Armağanı, Ankara: Hâkim Yayınları, s. 251-284.
• Esin, E. (2001). Türk kozmolojisine giriş. İstanbul: Kabalcı.
• Gülensoy, T. (1976). Türklerde dokuz sayısı. I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, C.IV, Ankara: KTB, s. 111-121.
• Kaya, D. (1973). Bir Hafik masalı: Çember has güzel. Sivas Folkloru, 5-6, 20-22.
• Kaya, D. (2015). Kırgız destanları. Erzurum: Salkım Söğüt Yayınları.
• Oğuz, Ö. (1999). Türk halkbilimi çalışmalarında eş metin (varyant) ve benzer metin (versiyon) sorunu. Millî Folklor, S. 42, s. 2-5.
• Polat, K. (2008). Beşikten mezara Kırgız Türklerinde gelenek ve inanışlar. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (1998). Altay ve Türkiye Türklerinin bilmecelerinde tabiat olaylarının anlatılması. TDED, C. XXVIII, s. 435-444.
• Schimmel, A. (2000). Sayıların gizemi. (Mustafa Küpüşoğlu, Çev.) İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Şimşek, E. (2001). Yukarı Çukurova masallarında motif ve tip araştırması. 2. Cilt. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yıldırım, D. (1998). Türk bitiği, araştırma/ inceleme yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yıldız, N. (2009). Türk destanlarında çocuksuzluk. Millî Folklor, S. 82, s. 76-88.