ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNE YÖNELİK ELEŞTİREL OKUMA ÖZ YETERLİK ÖLÇEĞİ: GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK ÇALIŞMASI

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 2, 793 - 812, 15.06.2022

Hasan Kurnaz Şenay Çelikkanat Nas

Öz

Bu çalışmada ortaokul öğrencilerinin eleştirel okuma öz yeterliklerini belirlemeye yönelik geçerli ve güvenilir bir ölçeğin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Ölçek geliştirme sürecine eleştirel okuma öz yeterliği kavramının literatüre dayalı olarak temellendirilmesi ile başlanmıştır. Bu doğrultuda benzer ölçekler ve literatürdeki bilgilerden hareketle bir madde havuzu oluşturulmuştur. Uygun olduğu düşünülen maddeler taslak forma seçilerek uzman görüşüne sunulmuş, uzman dönütü ve öğrenci cevaplarından hareketle taslak forma son şekli verilmiştir. Ölçeğin psikometrik özelliklerini belirlemek için bu form 2021-2022 eğitim öğretim yılında iki farklı şehirde 722 öğrenciye uygulanmıştır. Elde edilen veri seti ikiye bölünerek 1. grubun verileri, AFA; 2. grubun verileri DFA, yakınsak geçerlik AVE ve bileşik güvenirlikte kullanılmıştır. Ayrıca bir ve ikinci grubun verileri birleştirilerek elde edilen veri seti üzerinden madde analizi ve Cronbach Alpha değerleri hesaplanmıştır. Açımlayıcı faktör analizine göre ölçeğin 19 maddelik 4 faktörden oluşan yapısı, varyansın yaklaşık %54’ünü açıklamaktadır. Elde edilen faktör yapısının doğrulayıcı faktör analizi ile doğrulandığı ve yeterli uyuma sahip olduğu görülmüştür. Ölçeğin güvenirlik kat sayılarının tavsiye edilen .70’in üzerinde olduğu ve maddelerinin ayırt edici düzeyde olduğu görülmüştür. Bu bulgular, ölçeğin gelecekteki araştırmalarda kullanılabilecek psikometrik özelliklere sahip olduğunu göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

eleştirel okuma, öz yeterlik, ölçek geliştirme, geçerlik ve güvenirlik

Kaynakça

• Aşılıoğlu, B. veYaman, F. (2017). Öğretmen adaylarının eleştirel okumaya yönelik özyeterlik algıları. Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(12), 171-179.
• Aybek, B. ve Aslan, S. (2015). Öğretmen adaylarının eleştirel okuma özyeterlik algılarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4(4), 1672-1683.
• Aybek, B., Aslan, S., Dinçer, S. ve Coşkun-Arısoy, B. (2015). Öğretmen adaylarına yönelik eleştirel düşünme standartları ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 21(1), 25-50. doi: 10.14527/kuey.2015.002
• Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: A social cognitive theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
• Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. New York, NY: W. H. Freeman & Company.
• Bandura, A. (2006). Guide for constructing self-efficacy scales. In F. Pajares & T. Urdan (Eds.), Self-efficacy beliefs of adolescents (pp. 307–319). Greenwich, CT: Information taAge Publishing.
• Bruning, R., Dempsey, M., Kauffman, D. F., McKim, C., & Zumbrunn, S. (2013). Examining dimensions of self-efficacy for writing. Journal of Educational Psychology, 105(1), 25-38. https://doi.org/10.1037/a0029692
• Büyüköztürk, Ş. (2012). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (17. Baskı.). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2014). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik SPSS ve LISREL uygulamaları (3. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Dilidüzgün, S., Leana-Taşcılar, M. Z. ve Şahin, G. (2020). 8-10 yaş çocukları için eleştirel okuma ölçeği geçerlik güvenirlik çalışması. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 14(1), 372-386. 10.17522/balikesirnef.657527
• Din, M. (2020). Evaluating university students’ critical thinking ability as reflected in their critical reading skill: A study at bachelor level in Pakistan. Thinking Skills and Creativity 35, 2-11. https://doi.org/10.1016/j.tsc.2020.100627
• Doğan, B. ve. Erdem, İ. (2017). Ortaokul öğrencilerinin dinleme/izleme stratejileri kullanım sıklığı ölçeğinin geçerlik güvenirlik çalışması. E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 10(10), 64-81. https://doi.org/10.19160/5000204360
• Domino, G., & Domino, M. L. (2006). Psychological testing: An introduction. Cambridge: Cambridge University Press.
• Facione, P. A. (2007). Critical Thinking: What it is and why it counts. The California Academic Press.
• Fornell, C., & David, F. L. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error. Journal of marketing research, 39-50.
• Gaskin, J., James, M., & Lim, J. (2019). Master validity tool, amos plugin. Gaskination's StatWiki.
• Hair, J., Black, W., Babin, B., & Anderson, R. (2010). Multivariate data analysis (7th ed.). Upper Saddle River, NJ: Prentice-Hall.
• Halpern, D. (2003). Thought & knowledge: An introduction to critical thinking. London: Lawrence Erlbaum Associates, Publishers 2003 Mahwah, New Jersey.
• Haskins, G. R. (2006). A practical guide to critical thinking. Erişim adresi http://www.skepdic.com/essays/Haskins.html
• Henson, R. K., & Roberts, J. K. (2006). Use of exploratory factor analysis in published research: Common errors and some comment on improved practice. Educational and Psychological measurement, 66(3), 393-416.
• İlhan, M. ve Çetin, B. (2014). Sınıf değerlendirme atmosferi ölçeği’nin (sdaö) geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Eğitim ve Bilim, 39(176), 31-50. https://doi.org/10.15390/EB.2014.3334
• Jöreskog, K., & Sörbom, D. (2000). LISREL [Computer Software]. Lincolnwood, IL: Scientific Software, Inc.
• Kalaycı, Ş. (2010). Faktör analizi. Ş. Kalaycı, (Ed.), SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri içinde (234-255). Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
• Karabay, A. (2013). Eleştirel okuma öz yeterlik algı ölçeğinin geliştirilmesi. Electronic Turkish Studies, 8(13), 1107-1122.
• Karadeniz, A. (2014). Eleştirel okuma özyeterlilik algısı ölçeğinin geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(1), 113-140.
• Karasakaloğlu, N., Saracaloğlu, A. S. ve Özelçi, S. (2012). Sınıf öğretmeni adaylarının eleştirel okuma özyeterliklerine ilişkin algıları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(19), 405- 422.
• Kim, K., Sharma, P., Land, S. M., & Furlong, K. P. (2013). Effects of active learning on enhancing student critical thinking in an undergraduate general science course. Innovative Higher Education, 38(3), 223-235.
• Kline, R. B. (2005). Principles and practice of structural equation modeling. New York: The Guilford Press.
• Koç, C. Ve Arslan, A. (2017). Ortaokul öğrencilerinin akademik öz yeterlik algıları ve okuma stratejileri bilişüstü farkındalıkları. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1),745-778.
• Korkmaz, Ö. ve Yeşil, R. (2011). Medya ve televizyon okuryazarlık düzeyleri ölçeği geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8(2), 110-126.
• Kurnaz, H. (2020). Okuma eğitiminde değişen paradigma: Çoklu metinleri anlama. O. Zahal, Ş. Koca ve K. Baş (Ed.) Eğitim bilimlerinde teori ve araştırmalar II cilt 2 içinde (ss. 209-236). Ankara: Gece Kitaplığı.
• Küçükoğlu, H. (2008). İngilizce öğretmen adaylarının eleştirel okumaya yönelik özyeterlik algıları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Mayfield, M. (1997). Thinking for yourself: Developing critical thinking skills through reading and writing (fourth ed.). New Jersey: Wadsworth Publishing Company.
• MEB. (2019). Türkçe dersi öğretim programı. Ankara.
• Oğuz, A., ve Kutlu-Kalender, M. D. (2018). Ortaokul öğrencilerinin üst bilişsel farkındalıkları ile öz yeterlik algıları arasındaki ilişki. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 14(2), 170-186. doi:10.17244/eku.319267
• Olifant, T., Cekiso, M., & Rautenbach, E. (2020). Critical reading perceptions and practices of English First Additional Language learners in Gauteng, Tshwane South district. Reading & Writing, 11(1), 1-11.
• Özdemir, S. (2017). Ortaokul öğrencilerinin eleştirel okuma özyeterlikleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5(7), 41-55.
• Özdemir, S. M. (2005). Üniversite öğrencilerinin eleştirel düşünme becerilerinin çeşitli değişkenler açısından değerlendirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(3), 297-314.
• Özgenel, M., & Çetin, M. (2018). Development of the Marmara critical thinking dispositions scale: Validity and reliability analysis. International Journal of Eurasia Social Sciences, 9(32), 991-1015.
• Özsoy-Güneş, Z., Çıngıl-Barış, Ç., & Kırbaşlar, F. (2013). Fen bilgisi öğretmen adaylarının matematik okuryazarlığı öz-yeterlik düzeyleri ile eleştirel düşünme eğilimleri arasındaki ilişkilerin incelenmesi. HAYEF Journal of Education, 10(1), 47-64.
• Pallant, J. (2016). SPSS kullanma kılavuzu: SPSS ile adım adım veri analizi. (Çev. S. Balcı ve B. Ahi). Ankara: Anı Yayıncılık. (Eserin orijinali 2015’te yayımlandı).
• Paul, R., Elder, L., & Bartell, T. (1997). California teacher preparation for ınstruction in critical thinking: research finding and recommendations. Sacramento: California Commission on Teacher Credentialing.
• Schunk, D. H. (2012). Social cognitive theory. In K. R. Harris, S. Graham, & T. Urdan (Eds.), APA educational psychology handbook: Vol. 1. Theories, constructs, and critical issues (pp. 101–123). Washington, DC: American Psychological Association.
• Schunk, D. H., & Bursuck, W. D. (2015). Self-efficacy, agency, and volition: Student beliefs and reading motivation. In Handbook of Individual Differences in Reading (pp. 72-84). Routledge.NY: Academic Press.
• Schunk, D. H., & DiBenedetto, M. K. (2016). Self-efficacy theory in education. In K. R. Wentzel, & D. B. Miele (Eds.), Handbook of motivation at school (2nd ed., pp. 34–53). New York: Routledge.
• Schunk, D. H., & Pajares, F. (2002). The development of academic self-efficacy. In A. Wigfield & J. S. Eccles (Eds.), Development of achievement motivation (pp. 15–31). New York,
• Schunk, D. H., & Pajares, F. (2009). Self-efficacy theory. In K. R. Wentzel & A. Wigfield (Eds.), Handbook of motivation at school (pp. 35–53). New York: Routledge.
• Schunk, D. H., & Zimmerman, B. J. (2007). Influencing children’s self-efficacy and selfregulation of reading and writing through modeling. Reading & Writing Quarterly, 23(1), 7–25. https://doi.org/10.1080/10573560600837578
• Seferoğlu, S. S. ve Akbıyık, C. (2006). Eleştirel düşünme eğilimleri ve akademik başarı. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 90-99.
• Shell, D., Colvin, C., & Bruning, R. (1995). Self-efficacy, attribution, and outcome expectancy mechanisms in reading and writing achievement: grade-level and achievement-level differences. Journal of Educational Psychology, 87(3), 386-398.
• Siwatu, K. O. (2007). Preservice teachers’ culturally responsive teaching self-efficacy and outcome expectancy beliefs. Teaching and Teacher Education, 23, 1086–1101.
• Söylemez, Y. (2015). Ortaokul öğrencilerine yönelik eleştirel temel dil becerileri ölçeklerinin geliştirilmesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Şahin, G., Dilidüzgün, S. ve Taşcılar, M. L. (2020). 8-10 yaş çocukları için eleştirel okuma ölçeği geçerlik güvenirlik çalışması. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi, 14(1), 372-386.
• Şahin, N. (2019). Türkçe öğretmeni adaylarının eleştirel okuma öz yeterlik algıları ile okuma motivasyonları arasındaki ilişkinin incelenmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 16, 214-233. DOI: 10.29000/rumelide.618195
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2015). Çok değişkenli istatistiklerin kullanımı. (Çev. Ed. M. Baloğlu). Ankara: Nobel Akademi Yayıncılık. (Eserin orijinali 2014’te yayımlandı.).
• Talsma, K., Schüz, B., Schwarzer, R., & Norris, K. (2018). I believe, therefore I achieve (and vice versa): A meta-analytic cross-lagged panel analysis of self-efficacy and academic performance. Learning and Individual Differences, 61, 136–150. https://doi. org/10.1016/j.lindif.2017.11.015.
• Ülper, H., Yaylı, D. Ve Karakaya, İ. (2013). Okur özyeterlik ölçeğinin geliştirilmesi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(1), 85-100.
• Ünal, E. (2006). İlköğretim öğrencilerinin eleştirel okuma becerileri ile okuduğunu anlama ve okumaya ilişkin tutumları arasındaki ilişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi.
• Wallace, C. (2003). Critical reading in language education. New York: Palgrave Macmillan.
• Wigfield, A., & Guthrie, J. T. (1997). Relations of children’s motivation for reading to the amount and breadth or their reading. Journal of Educational Psychology, 89(3), 420.
• Yaşlıoğlu, M. M. (2017). Sosyal bilimlerde faktör analizi ve geçerlilik: keşfedici ve doğrulayıcı faktör analizlerinin kullanılması. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 46(Özel Sayı 2017), 74-85.
• Yılmaz, K. (2019). Eleştirel ve analitik düşünme rehberi (2. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Zhou, J., Jiang, Y., & Yao, Y. (2015). The investigation on critical thinking ability in EFL reading class. English Language Teaching, 8(1), 83-94.
• Zimmerman, B. J. (2011). Motivational sources and outcomes of self-regulated learning and performance. In B. J. Zimmerman & D. H. Schunk (Eds.), Handbook of self-regulation of learning and performance (pp. 49–64). New York, NY: Routledge.