TÜRKÇE DERSİ KİTAPLARINDAKİ ETKİNLİKLERİN YARATICI DÜŞÜNME BECERİSİNE GÖRE İNCELENMESİ

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 2, 830 - 846, 15.06.2022

Atilla Dilekçi Halit Karatay

Öz

Bu çalışmada Türkçe ders kitaplarında yer alan yaratıcı düşünme etkinlikleri nicelik ve nitelik bakımından incelenmiştir. Araştırmada doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Araştırma kapsamında 5, 6, 7 ve 8. sınıf düzeylerinden birer Türkçe ders kitabı incelenmiştir. Kitaplar seçkisiz atama yöntemine göre seçilmiştir. Seçilen kitaplardaki etkinliklerin içerik analizi yapılmıştır. Kitaplardaki yaratıcı düşünme becerisi etkinlikleri ve bu etkinliklerin ilgili olduğu dil becerileri belirlenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre 5, 6, 7 ve 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki yaratıcı düşünme etkinliklerinin sayısının birbirinden farklı olduğu belirlenmiştir. Bunun yanında yaratıcı etkinliklerin dil becerilerine göre dağılımında da tutarlılık olmadığı gözlenmiştir. Türkçe ders kitaplarındaki etkinliklerin birbirine benzediği ve metinlerden sonra genellikle aynı türde etkinliklerin yer aldığı tespit edilmiştir. Araştırmada öğrencilerin fikir üretimini, esnek düşünmelerini ve özgün fikirler ortaya koymalarını destekleyecek etkinlik sayısının artırılması önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yaratıcı düşünme, yaratıcı düşünme öğretimi, öğretim etkinlikleri, Türkçe dersi kitapları

Kaynakça

• Aish, D. (2014). Teachers’ beliefs about creativity in the elementary classroom. Unpublished Doctoral Dissertation, California: Pepperdine University.
• Akıllı, N. (2012). İlköğretim sekizinci sınıf öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimleri ve yaratıcılık düzeylerinin değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Akkanat, Ç. (2012). İlköğretim yedinci sınıf öğrencilerinin bilimsel yaratıcılık düzeylerinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
• Aktamış, H. ve Can, B. T. (2007). Fen öğretmen adaylarının yaratıcılık inançları. e-Journal of New World Sciences Academy, 2(4), 484-499. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/186015
• Albayrak, H. (2005). 5-6 yaş çocuklarının yaratıcılık ve öğrenime hazır oluş düzeylerine okulöncesi eğitimin etkisinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Aljughaiman, A. M. (2002). Teachers' perceptions of creativity and creative students Unpublished Doctoral Dissertation, Idaho: University of Idaho. Argun, Y. (2004). Okul öncesi dönemde yaratıcılık ve eğitimi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Aslan, E., Aktan, E. ve Kamaraj, İ. (2013). Anaokulu eğitiminin yaratıcılık ve yaratıcı problem-çözme becerisi üzerindeki etkisi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 9(9), 37-48. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/maruaebd/issue/364/2122
• Atalay, N., Anagün, S. Ş. ve Kumtepe, E. G. (2016). Fen öğretiminde teknoloji entegrasyonunun 21. yüzyıl becerileri boyutunda değerlendirilmesi: Yavaş geçişli animasyon uygulaması. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(2), 405-424. Doi: 10.14686/buefad.v5i2.500183607
• Atkıncı, H. (2001). İlköğretim birinci kademe eğitim programlarının yaratıcı düşünmenin gelişimine etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Aydoğan, R. (2008). Okumaya karşı olumlu ve olumsuz tutuma sahip 6. sınıf öğrencilerinin Türkçe dersinde kullandıkları okuduğunu anlama stratejileri ve yaratıcılık düzeyleri. İzmir: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Aytaç, S. (2005). Yaratıcı Kişilik ve Yönetici. Erişim adresi: http://www.hurriyet.com.tr/gundem/yaratici-kisilik-ve-yonetici-104783
• Bacak, S. (2008). İlköğretim 5. sınıf sosyal bilgiler dersinde öykü tabanlı öğrenme yaklaşımının öğrenenlerin akademik başarı ve yaratıcılıklarına etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Manisa: Celal Bayar Üniversitesi,
• Baltacı, H. (2013). Çocuğun yaratıcılık performansında görsel değerlerin yeri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Batey, M. (2012). Working creativity. Psychology today. Erişim adresi: http://www.psychologytoday.com/blog/workingcreativity/ 201205/top-ten creativity-questions
• Bayrak Özmutlu, E. ve Kanık Uysal, P. (2021). Türkçe ders kitaplarında yer alan etkinliklerin düşünme becerileri açısından incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 52, 518-543. Doi: 10.9779/pauefd.745469.
• Benckenstein, C. C. (2016). Creativity through the eyes of social studies teachers in urban settings, Unpublished Doctoral Thesis, Texas: Texas A&M University,
• Bender, M. T. (2006). Resim-iş eğitimi öğrencilerinde duygusal zekâ ve yaratıcılık ilişkileri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Biber, M. (2006). Keşfederek öğrenme yönteminin ilköğretim 2. kademe matematik dersi öğrencilerinin yaratıcılıkları üzerindeki etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Birinci, E. (2008). Materyal tasarımı ve geliştirilmesinde proje tabanlı öğrenmenin kullanılmasının öğretmen adaylarının eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme ve bilimsel süreç becerilerine etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak: Zonguldak Karaelmas Üniversitesi.
• Çeçen, M. A. ve Kurnaz, H. (2015). Ortaokul Türkçe dersi öğrenci çalışma kitaplarındaki tema değerlendirme soruları üzerine bir araştırma. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 7(02). Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ksbd/issue/16219/169872
• Çetingöz, D. (2002). Okulöncesi eğitimi öğretmenliği öğrencilerinin yaratıcı düşünme becerilerinin gelişiminin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Çoban, B. (2014). Probleme dayalı öğrenmenin öğrencilerin akademik başarılarına, yaratıcılıklarına ve transfer becerilerine etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Dağ, Ö. (2007). İlköğretim Türkçe dersi programlarına (1981–2005) eğitimsel dilbilim açısından eleştirel bir bakış, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dilbilim Anabilim Dalı, Ankara.
• Dilekçi, A. (2021). 21. yüzyıl becerilerine göre tasarlanan öğretim etkinliklerinin eleştirel ve yaratıcı düşünme becerilerini geliştirmeye etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Bolu: Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Dilekçi A. ve Karatay H. (2021). Türkçe dersi öğretim programlarında 21. yüzyıl becerileri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 10(4), 1430-1444.
• Dolunay, S. K. ve Savaş, Ö. (2016). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki dinleme etkinliklerinin üst düzey bilişsel beceriler açısından değerlendirilmesi. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 12(1), 122-157.
• Edinger, M. J. (2008). An exploratory study of creativity-fostering teachers behaviours in secondary classrooms. Unpublished Doctoral Dissertaion, Virginia: Department of Education The College of William and Mary.
• Ekinci, Z. (2018). İşbirlikli yazma etkinliklerinin Türkçeyi yabancı dil olarak öğrenenlerin yazma becerilerini geliştirmeye etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bolu: Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Emanuel, R. C. ve Challons-Lipton, S. (2012). Helping students transition to critical and creative thinking at the ıntersection of communication and art. International Journal of Humanities and Social Science, 2(11), 1-9. Erişim adresi: https://www.cabdirect.org/cabdirect/abstract/20133183021
• Emir, S., Ateş, S., Aydın, F., Bahar, M., Durmuş, S., Polat, M. ve Yaman, H. (2004). Öğretmen adaylarının yaratıcılık düzeyleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2(9), 105-112. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/154790
• Erol, O. (2010). Meslek yüksekokulu öğrencilerinin bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanma sıklıkları ile yaratıcılık algıları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Ersükmen, E. (2010). İlköğretim fen ve teknoloji ders öğretmenlerinin yaratıcılık kavramına ilişkin görüşleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Gülel, G. (2006). Sınıf öğretmeni adaylarının yaratıcılık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi (Pamukkale üniversitesi örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
• Gretsov, A. G. (2008). Creativity training for upper-form pupils and students. St. Petersburg: St. Pete. 208.
• Hançerlioğlu, O. (2000). Felsefe ansiklopedisi (kavramlar ve akımlar-7) (3. bs). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Hızır, B. (2014). İlköğretimde yaratıcı okumanın yaratıcı düşünme becerisine etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Isbell, R. T. ve Raines S. C. (2003). Creativity and the arts with young children. Kanada: Thomson Delmar Learning Printed.
• İşler, A. Ş. ve Bilgin, A. (2002). Eğitim fakültesi sınıf öğretmenliği adaylarının yaratıcılık hakkındaki düşünceleri. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 133-152. Erişim adresi: http://acikerisim.uludag.edu.tr/jspui/bitstream/11452/11026/1/15_1_11.pdf
• İşleyen, T. ve Küçük, B. (2013). Öğretmen adaylarının yaratıcı düşünme düzeylerini farklı değişkenler açısından incelemesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Dergisi, 10(21), 199-208. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/182896
• Jarvis, R. M. (1992). Creative abilities of students in grade five. Dissertations Publishing. Erişim adresi: http://search.proquest.com/docview/304040849/fulltextPDF adresinden erişildi.
• Jennings, S. (2005). Investigating creativity: understanding the perpectives of teachers and students. Unpublished doctoral dissertation, Northern Illionis Universtiy, Illionis.
• Karrow, D. D. (1997). Science teachers' views of creativity. London, Ontario: The University of Western Ontario.
• Kılıç, B. (2011). İlköğretim 8. sınıf öğrencilerinin bilimsel yaratıcılık ve bilimsel tutum düzeylerinin belirlenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Konak, A. (2008). İlköğretim altıncı sınıf öğrencilerinin sanatsal yaratıcılık düzeyleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Köse Biber, S. (2014). Yaratıcılığı geliştirici etkinliklerle desteklenen web tabanlı öğrenmenin öğrencilerin başarı ve yaratıcılığa etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Kurnaz, A. (2011). İlköğretim öğretmenlerinin yaratıcılık düzeyleri ve demokratik tutumları arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi.
• Lapėnienė, D. ve Bruneckienė, J. (2010). Teachers' creativity in the domain of professional activity analysis of individual factors. Economics and Management, 15, 642-649. Doi: 10.1016/j.sbspro.2014.01.208
• Lucas, B., Claxton, G. ve Spencer, E. (2013). Progression in student creativity in school: First step towards new forms of formative assessments. OECD Education Working Papers, 86, OECD Publishing. Doi:10.1787/5k4dp59msdwk-en
• Maloney, J. E. (1992). Teacher training in creativity: A phenomenological inquiry with teachers who have participated in creativity coursework. Unpublished Doctoral Dissertation, Massachusetts: University of Massachusetts.
• MEB (2005). İlköğretim 1-5. sınıf programları tanıtım el kitapçığı. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basım Evi.
• MEB (2015). İlköğretim Türkçe dersi (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar) öğretim programı. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basım Evi.
• MEB (2018). Türkçe dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Ankara.
• Merriman, T. J. (2015). A phenomenological approach to understanding pro-c level teachers' perceptions of creativity. Unpublished Doctoral Dissertation, South Dakota: The University of South Dakota.
• Miles, B. M. ve Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analvsis (2nd ed.). London: Sage Publisher.
• Ming, T. S., Sim, L. Y., Mahmud, N., Kee, L. L., Zabidi, N. A. ve Ismail, K. (2014). Enhancing 21st century learning skills via digital storytelling: Voices of Malaysian teachers and undergraduates. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 118, 489-494. Doi: 10.1016/j.sbspro.2014.02.067
• NACCCE, (1999). All our futures: creativity, culture and education. Erişim adresi: http://sirkenrobinson.com/pdf/allourfutures.pdf
• Narey, M. J. (2006). A mixed-method study of relationships among teacher quality, reflective practice, and creative abilities of k-12 in-service public school teachers, Unpublished Doctoral Dissertation. Pennsylvania: Indiana University of Pennsylvania.
• Nickerson, R. S. (1999). Enhancing creativity. In Sternberg, R. J. (Ed). Handbook of Creativity. Cambridge: Cambridge University Press.
• Özcan, S. (2009), Yaratıcı düşünme etkinliklerinin öğrencilerin yaratıcı düşünmelerine ve proje geliştirmelerine etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Öztürk, S. K. (2007). Yaratıcı düşünmeye dayalı öğrenme yaklaşımının öğrencilerin yaratıcı düşünme ve problem çözme becerilerine etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Rawlinson, J. G. (1995). Yaratıcı düşünme ve beyin fırtınası (creative thinking and brain storming). (Çev: Değirmen, O.). İstanbul: Rota Yayıncılık.
• Scott, K. A. (2015). Creativity: Conceptions of a group of exemplary teachers. Unpublished Doctoral Disertation, North Carolina: The University of North Carolina.
• Soysal, T. (2019). Türkçe derslerinde işbirlikli öğrenme etkinliklerinin 21. yüzyıl öğrenme ve yenilikçilik becerilerini geliştirmeye etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Bolu: Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Şahbaz, Ö. (2004). İlköğretim 4. sınıf "canlılar çeşitlidir" ünitesinde yaratıcı drama uygulamalarının öğrencilerin sözel yaratıcılıklarına, başarılarına ve derse yönelik tutumlarına etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Tafuri, D. M. (1994). The effects of creativity on teacher-student interactions. Maryland, USA: University of Maryland College Park.
• Temizkan, M. (2011). Türkçe öğretiminde yaratıcı düşünmeyi geliştirme bakımından Nasreddin Hoca fıkraları. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 195-223. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/182989
• Temizkan, M. (2014). Ortaokul Türkçe ders kitaplarının Türkçe dersi öğretim programındaki temel beceriler açısından incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 2(1), 49-72.
• Terzi H. (2019). Zekâ oyunlarının 6. sınıf öğrencilerinin yaratıcı düşünme becerilerine etkileri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bayburt: Bayburt Üniversitesi.
• Tok, E. (2008). Düşünme becerileri eğitimi programının okul öncesi öğretmen adaylarının eleştirel, yaratıcı düşünme ve problem çözme becerilerine etkisinin incelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Torrance, E. P. (1966). Torrance test of creative thinkingtechnical manual. Princeton: Personnel Press Inc.
• Uysal, M. E. (2009). İlköğretim Türkçe dersinde işbirlikli öğrenmenin erişi, eleştirel düşünce ve yaratıcılık becerilerine etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Virgolim, A. R. (2005). Creativity and intelligence: a study of brazilian gifted and talented students. Unpublished Doctoral Dissertation, Connecticut: University of Connecticut.
• Weiss, H. D. (1993). Problem çözümünde yaratıcılık (creative problem solving) (1. bs.). (Şahiner Doğan Çev.). İstanbul: Cep Yönetim Dizisi.
• Yazıcı, T. ve Topalak, Ş. İ. (2013). Yaratıcı düşünme becerisinin müzik öğretiminde kullanılabilirliği ile ilgili öğretmen görüşleri. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 2(4), 195-204. Erişim adresi: http://www.jret.org/FileUpload/ks281142/File/22.yazici.pdf
• Yıldırım, A. ve Şimşek H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, O. (2006). İlköğretim 7. sınıf sosyal bilgiler dersinde proje tabanlı öğrenmenin öğrenenlerin akademik başarıları, yaratıcılıkları ve tutumlarına etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak: Karaelmas Üniversitesi.
• Yurdakal, İ. H. (2018). Yaratıcı okuma çalışmalarının ilkokul 4. sınıfta okuma ve yaratıcı düşünme becerilerini geliştirmeye etkisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Zeytun, S. (2010). Okulöncesi öğretmenliği öğrencilerinin yaratıcılık ve problem çözme düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.