GELİBOLULU MUSTAFA ÂLİ DİVANI’NDA TÜRK-İSLAM DIŞI DİNÎ VE ETNİK ZÜMRELER

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 4, 1386 - 1399, 15.12.2022

Eyüp Aydoğdu

Öz

Edebiyatın ana malzemesi olan insan, klasik metinlerde gerçek bir kimlikle ya da tasavvurî bir görünümle okuyucunun karşısına çıkmaktadır. Şair, felsefesini aktarırken bu kimlikleri iki ayrı cepheye oturtarak kendi tarafını okuyucuya sezdirir. Anlatıda karşı cepheye konumlandırılarak kötümser bir bakışın ekseninde değerlendirilen kimlik/ler, idealin ya da sevilenin maddi veya manevi olarak uzağına layık görülür. Kimi kullanımlarda da herhangi bir taraf güdülmeden geleneğin takip edildiği izlenir. Kimi zaman da şair bu geleneğin dışına çıkarak kişilikleri yaşadığı deneyimlerle yorumlayabilmektedir. Bu çalışmada söz konusu kişiliklerden olan dinî ve etnik zümreler 16. yüzyıl şairi Gelibolulu Mustafa Âli’nin Divanı’nda tespit edilmiş ve tanık beyitlerle birlikte değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tip, kişilik, klasik Türk şiiri, Gelibolulu Mustafa Âli, grup figürler

Kaynakça

• Akbaş, M. (2019). Kürtler. TDV İslâm ansiklopedisi, Ek-2, 115-118.
• Akkuş, M. (1996). Nefî Divanı’nda tipler ve kişilikler. Erzurum: AÜ FEF Yayınları.
• Akkuş, M. (2000) Divan şiirinde insan 1-dini kişilikler. Erzurum: AÜ FEF Yayınları.
• Akkuş, M. (2007). Klasik edebiyatta tipler. Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, C.2, 395- 403.
• Akkuş, M. (2019). Nesimi divanında insanın figüratif görüntüleri. Nesimi Kitabı, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Rektörlük Matbaası, 281.
• Aksoyak, İ. H. (2018). Gelibolulu Mustafa Âli’nin divanı. Ankara: KTB Kültür Eserleri:579 https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0
• Avcı, C. (2008). Rum. TDV İslâm ansiklopedisi, 35, 222-225.
• Aydoğdu, E. (2018). Ahmed Bin Hemdem Kethüda Süheyli divanında tipler ve kişilikler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Düzce: Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Canım, R. (2018). Divan edebiyatının kaynakları. İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
• Demirkent, I. (1996). Franklar. TDV İslâm ansiklopedisi, 13. 173-176. 10%
• Doğruel, E. (2019). Tipler ve kişilikler çerçevesinde Ahmet Cezbî’nin şiir dünyası. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Düzce: Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Emecen, F. (1992). Bosna eyaleti. TDV İslâm ansiklopedisi, 6, 296-297.
• Fayda, M. (2013). Zımmî. TDV İslâm ansiklopedisi, 44, 428-434.
• Fleischer, C. H. (1996). Tarihçi Mustafa Âli bir Osmanlı aydın ve bürokratı (Çev., Ayla Ortaç). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Harman, Ö. F. (2003). Medyen. TDV İslâm ansiklopedisi, 28, 346-348.
• Hoşab, A. M. (2017) Sırrî Rahile Hanım divanında dinî kişilikler. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 29, 227-263.
• Kalkışım, M. (2001). Klasik Türk şiirinde ‘Türk’ kavramı. Milli Folklor (50), 58-69.
• Kardaş, S. (2019). Divan şiirinde ülke ve millet adlarının çağrışım öğesi olarak kullanılması: Leh örneği. Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi Özel Sayı “Polonya Türk Dünyası”, 192-200.
• Kavaklıyazı, A (2016). Divan şiirinde mazmun olarak millet adları. The 1st International Conference on Studies in Turkology (ICOSTURK’2016), 233-247.
• Kırca, C. (1988). Âd. TDV İslâm ansiklopedisi, 1, 333-334.
• Kurtaran, U. (2011). Osmanlı İmparatorluğu’nda millet sistemi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Journal of the Institute of Social Sciences, 8, 57-71.
• Naskali, E. (2009). Sâsânîler. TDV İslâm ansiklopedisi, 36, 174-176.
• Onay, A. T. (2000). Eski Türk Edebiyatında mazmunlar ve izahı. Ankara: Akçağ Yay.
• Ortaylı, İ. (2005). Millet. TDV İslam ansiklopedisi, 30, 66-70.
• Önkal, A. (1993). Cürhüm (Benî Cürhüm). TDV İslâm ansiklopedisi, 8, 138.
• Öztürk, M. (2014). Divan şairinin nimet ve iktidar ekseninde ulusları ötekileştirmesi. AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], 51, 63-88.
• Şentürk, A.A. (1995). Klâsik Osmanlı edebiyatı tiplerinden rakibe dair. İstanbul: Enderun Kitapevi.
• Uğur, H. (2011). Tekrûr. TDV İslâm ansiklopedisi, 40, 387-388.
• Yaman, A. (2013). Zımmî. TDV İslâm ansiklopedisi, 44, 434-438.
• Yazıcı, T. (1994). Deylem. TDV İslâm ansiklopedisi, 9. 263-265.
• Yeniterzi, E. (2010). Klasik Türk şiirinde ülke ve şehirlerin meşhur özellikleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of International Social Research, Klâsik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı- Prof. Dr. Turgut KARABEY Armağanı-, 301-334.
• Yıldız, H. D. (1991). Arap. TDV İslâm ansiklopedisi, 3, 272-276.
• İnternet Kaynağı http://www.lugatim.com/ (Erişim Tarihi: 05.03.2021).