NEVRES-İ KADÎM DİVANI’NDA MAKAM VE USULLERE DAİR YAZILMIŞ BİR MANZUMENİN MEVLEVİ AYİNİ BAĞLAMINDA İNCELENMESİ

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 4, 1424 - 1436, 15.12.2022

Ogün Peçenek Metin Akkuş

Öz

Musiki, insanın duygu ve düşüncelerinin seslerle ifade edildiği bir sanattır. Türklerin musiki ile tanışması milattan öncesine kadar uzanır. Osmanlı Dönemi boyunca Türk musikisi ve icracılar, padişahtan devletin en alt kademelerine kadar herkesçe sevilmiş, takdir edilmiş ve desteklenmiştir. Bu vesileyle birçok bestekâr yetişmiş ve musiki sistemli bir hâle gelmiştir. Makam ve usul, Türk musikisine kimlik kazandıran sistemi ifade eder. Çok sayıda makamın kullanılması, her türlü beşerî duygunun farklı şekillerde bir ifadesidir. Musiki, klasik Türk edebiyatı şairlerinin faydalandığı kaynaklardan olmasıyla birlikte şairlerin çoğunun bu sanatın üstadı olması dikkate değerdir. 18. yüzyılda yaşamış Nevres-i Kadim’in de kıta-i kebire nazım şekliyle yazdığı bir manzumesinde, yoğun olarak kullandığı makam ve usule ilişkin terimlerin Mevlevilikle ilgili olduğu görülmüştür. Bu makalede amaç, makam ve usullerden hareketle söz konusu şiiri Mevlevi ayini bağlamında incelemektir. Bu maksatla tasavvuf terminolojisinden faydalanılmış, şiirler bu doğrultuda açıklanmıştır. Bu çalışmayla şiir-musiki ilişkisine dair alanyazına katkıda bulunulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Musiki, klasik Türk musikisi, klasik Türk edebiyatı, Nevres-i Kadim, makam, usul.

Kaynakça

• Ak, A. Ş. (2016). Türk din mûsikîsi. Câmi ve tekke mûsikîsi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ak, A. Ş. (2019). Türk musikisi tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları Akkaya, H. (1994). Nevres-i Kadîm ve Türkçe divanı. Yayımlanmış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Baş, T. ve Akturan, U. (2008). Nitel araştırma yöntemleri. NV.
• Behar, C. (1987). Klasik Türk musikisi üzerine denemeler. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Cançelik, A. (2010). XVIII. Yüzyıl divan şiiri musiki ilişkisi. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Cebecioğlu, E. (2014). Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü. Ankara: Otto Yayınları.
• Çelebi, A. H. (1957). Mevlânâ ve Mevlevilik. İstanbul: Nurgök Matbaası.
• Devellioğlu, F. (2001). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Erdoğan, M. (2010). Divan şiirinin kaynaklarından musiki ilmi ve musiki terimleriyle yazılmış bazı manzumeler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Klâsik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı -Prof. Dr. Turgut KARABEY Armağanı- XV, 28-55.
• Kara, M. (1996). Gülşenîyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi. (C.19 s. 256-259). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kara, M. (2019). Tasavvuf kültürü. İstanbul: Anadolu Ay Yayınları.
• Kılıç, M. E. (2011). Sûfî ve şiir. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Levend, A. S. (1984). Divan edebiyatı, kelimeler ve remizler mazmunlar ve mefhumlar. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Özcan, N. ve Çetinkaya, Y. (2020). Mûsiki. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi. (C.31 s. 257-261). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özkan, İ. H. (2000). Türk mûsıkîsi nazariyatı ve usulleri kudüm velveleleri (6. bs.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Öztuna, Y. (2000). Türk mûsikîsi kavram ve terimleri ansiklopedisi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Pala, İ. (2011). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Say, A.(2002). Müzik sözlüğü. Ankara: Müzik Ansiklopedisi Yayınları.
• Şemsettin, S. (1900). Kâmûs-ı Türkî. Çağrı Yayınları.
• Tekin, A. (2015). Türk mûsikîsinde nağmeler ve makamlar. Kemâni Hızır Ağa’nın Tefhimü’l Makâmât fi Tevlidi’n Nagâmât isimli edvâr’ı örneğinde 18. yüzyıl Türk mûsikîsi. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• Uzun, M. İ. (1993). Can. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi. (C.7 s. 138-139), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tanrıkorur, Ç. (2016). Osmanlı dönemi Türk musikisi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• E-kaynaklar: https://kulturveyasam.com/turk-muziginin-rengi-8-makam/, e.t.8.11.2021.