MANASTIRLI MEHMET RIFAT’IN GÖRENEK ADLI TİYATRO ESERİ VE İNCELEMESİ

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 4, 1476 - 1503, 15.12.2022

Selami Alan

Öz

Manastırlı Mehmet Rıfat tarafından yazılan ve 1873/1874 yılında yayımlanan Görenek adlı tiyatro oyunu, toplumdaki bazı gelenek ve göreneklerin lüzumsuzluğunu ele alan komedi türünde bir eserdir. Üç fasıl ve üç perdeden oluşan bu oyunda, bir sünnet düğünü için yapılması planlanan işler dolayısıyla aile fertleri arasında yaşanan tartışmalar sahnelenir. Ayrıca oyunun sonlarında hem cariyelik ve esaret konularına değinilir hem de bunların gelenek ve göreneklerle olan bağı irdelenir. Mehmet Rıfat, gelenek ve göreneklerdeki bazı yanlışlıklar üzerine tertip ettiği bu oyunu, iki farklı ev ortamında ve iki farklı aile etrafında işler. Bu ailelerdeki kadınların göreneklere olan bağlılıkları ile erkeklerin bu âdetler karşısındaki tutumlarını
kıyaslar. Kadınlar ile erkeklerin bakış açılarındaki farklılıklardan hareketle de değerlendirmelerde bulunur. Oyuncu kadrosunu çok geniş tutmayan yazar; bu kahramanlar üzerinden seyirciyi uyarmayı ve bilinçlendirmeyi hedefler. Aynı zamanda da kahramanlarının konuşmaları, tavır ve davranışlarıyla üzerinden o günün yaşam şartlarını yansıtır. Yapılan bu çalışmada, Görenek adlı bu oyun yapısal ve tematik açılardan incelenmiş, Mehmet Rıfat’ın tiyatro yazarlığı değerlendirilmeye çalışılmıştır. Ayrıca eser, Arap alfabesinden Latin alfabesine aktarılarak günümüz edebiyatına kazandırılmak istenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Manastırlı Mehmet Rıfat, Tanzimat tiyatrosu, görenek, düğün âdetleri, Osmanlı’da sosyal yaşam, cariyelik

Kaynakça

• Akı, N. (1989). Türk tiyatro edebiyatı tarihi I. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Akyüz, K. (1995). Modern Türk edebiyatının ana çizgileri 1860-1923. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Akyüz, M. (2020). Bir okuma biçimi olarak tiyatro. Ankara: Ürün Yayınları.
• And, M. (1970). 100 soruda Türk tiyatrosu tarihi. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• And, M. (2014). Başlangıcından 1983’e Türk tiyatro tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aytaş, G. (2010). Tanzimat’ta tiyatro edebiyatı tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Bozdoğan, A. (2001). Manastırlı Mehmet Rıfat ve eserleri üzerine bir inceleme. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bozdoğan, A. (2002). Manastırlı Mehmet Rıfat’ın dünya görüşünün aynası: ‘Çanta’. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VI(II), 31-39.
• Devellioğlu, F. (1997). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Dilmen, İ. N. (2020). Târih-i edebiyat dersleri. (haz. Cafer Şen – Nurcan Şen), Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• http://www.lugatim.com/s/SOYGUN [Erişim Tarihi: 29.06.2022]
• İnal, İ. M. K. (1969). “Rifat”, son asır Türk şairleri, C. VII, İstanbul: MEB Devlet Kitapları, s. 1457-1461.
• İsmail Habib (1940). Tanzimattan beri I edebiyat tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kahraman, Â. (2003). Mehmed Rifat, Manastırlı (1851-1907). TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 28, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 519-520.
• Karataşer, B. ve Öztürk, S. (2018). Osmanlı dönemi ulaşımında raylı sistemler üzerine bir inceleme: İstanbul tramvay örneği. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 7(14), 51-59.
• Kılıç, Ç. (2009). Türk tiyatrosunun oluşumunda oyun önsözlerinin çözümlenmesi ve sonuçları (1859-1923). Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Mehmet Rıfat (1873). Görenek. İstanbul, 1290.
• Namık Kemal (2005). Mukaddime-i Celal, Celaleddin Harzemşah. (haz. Oğuz Öcal), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Refik Ahmet [Altınay] (1934). Yakın çağlarda Türk tiyatrosu. 1. C., İstanbul: Kanaat Kütüphanesi.
• Tansel, F. A. (2013). Namık Kemal’in husûsî mektupları I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• TDK (2011). Türkçe sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uğurlu, S. (2017). Gelenek ve kimlik ilişkisi. İstanbul: Kriter Yayınları.
• Yalçın, A. (2002). II. Meşrutiyette tiyatro edebiyatı tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.