KÜL TİGİN YAZITINDA ÇOK ANLAMLILIK

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 1, 1 - 21, 15.03.2023

Feryal Korkmaz Rabia Saral

https://doi.org/10.7884/teke.5611

Öz

İnsanoğlu var olduğu günden beri somut veya soyut her olguyu anlama ve
anlamlandırma gayreti içindedir. Bunun neticesinde dilini zenginleştirerek bir
nesne için birden fazla kelime; bir kelime için de birden fazla anlam
türetmiştir. Yaşayış tarzı, dinî inanç, sosyal, siyasi ve ekonomik etkenler dili
dış cepheden değiştirirken dil içinde meydana gelen pek çok anlam bilimsel
hadise, kelimelerin anlam yükünü artırmıştır. Öyle ki bir kelime, bağlam
başta olmak üzere deyim aktarması, ad aktarması yahut ikileme yapılarına
bağlı olarak yeni anlamlar kazanabilmektedir. Söz konusu dil içi ve dil dışı
olayları bir çatı altında toplayan “zaman” faktörü, yeni anlamların
keşfedilmesi ve dile yerleşmesi için oldukça önemlidir. Nitekim zamanın
değişmesi hayatı; hayatın değişmesi de dolaylı olarak dili etkilemektedir. Bu
bağlamda dilin işlenmişliğini ve gelişmişliğini gözler önüne seren çok
anlamlı kelimeler, Kül Tigin Yazıtı çerçevesinde incelenmiş ve tek bir
metinde dönem içindeki tüm anlamlarını yaşatan kelimeler tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkçenin yaşı, Kül Tigin Yazıtı, çok anlamlılık, söz varlığı

Kaynakça

• Ahanov, K. (2008). Dil biliminin esasları. Murat Ceritoğlu (çev.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, D. (1975). Eşanlamlılık sorunu ve Türk yazı dilinin eskiliğinin saptanmasında eşanlamlılardan yararlanma. Ankara DTCF,Türkoloji Dergisi. VI/1, 1-14.
• Aksan, D. (2004). Dilbilim ve Türkçe yazıları. İstanbul: Multilingual.
• Aksan, D. (2004). Türkçenin sözvarlığı. 3. baskı. Ankara: Engin Yayınevi.
• Aksan, D. (2015). En eski Türkçenin izlerinde: Orhun ve Yenisey Yazıtları üzerinde sözcükbilim, anlambilim ve biçembilim incelemelerinin aydınlattığı gerçekler. 5. baskı. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Aksan, D. (2017). Anlambilim, anlambilim konuları ve Türkçenin anlambilimi. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Aksan, D. (2017). Her yönüyle dil, ana çizgileriyle dilbilim III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Alyılmaz, C. (1985). Eski Türkçenin lügati. Erzurum.
• Alyılmaz, C. (1994). Orhun Yazıtlarının söz dizimi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Kâzım
• Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Alyılmaz, C. (2001). Moğolistan’daki Türk anıtları projesi 200 yılı çalışmaları ışığında bazı tespitler. Göktürk Devleti’nin 1450. Kuruluş Yıldönümü Sempozyum Bildirileri. Ankara, s. 67-75.
• Alyılmaz, C. (2002). Orhun Yazıtları. Türkler, Yeni Türkiye Dergisi, 21, 754-764.
• Alyılmaz, C. (2005). Orhun Yazıtları’nın bugünkü durumu. Ankara: Kurmay Yayınları.
• Alyılmaz, C. (2007). Köl Tigin Yazıtı’na sonradan yapılan eklemeler. IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri I. 24-29 Eylül 2000, Ankara, 107-112.
• Alyılmaz, C. (2013). Karı Çor Tigin Yazıtı. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 2(2), 1-61.
• Alyılmaz, C. (2021). Bilge Tonyukuk Yazıtları. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
• Ata, A. (1996). Çok kelimesinin kökeni üzerine. Türk Dili, Haziran 1996, sayı 534, 1310-1313. Aydın, E. (2018). Orhon Yazıtları (Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor). 2. baskı. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Berta, Á. (2010). Sözlerimi iyi dinleyin… Türk ve Uygur Runik Yazıtlarının karşılaştırmalı yayını. Emine Yılmaz (çev.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Caferoğlu, A. (2011). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• Cruse, D. A. (2000). Meaning in language, an ıntroduction to semantics and pragmatics. New York: Oxford Univesity Press.
• Crystal, D. (2008). A dictionary of linguistics and phonetics. UK: Blackwell Publishers.
• Dankoff, R. ve Kelly, J. (1985). Mahmud el-Kaşgari, Compendium of the Turkic dialects (Diwan Luyat at-Turk). Washington: Harvard University Printing Office.
• Doerfer, G. (1965). Türkische und Mongolische elemente im neupersischen; II Türkische elemente im Neupersischen, alif bis tā. Wiesbaden.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2016). Türk kağanlığı ve Türk bengü taşları. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2016). Türk kağanlığı ve Türk bengü taşları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ercilasun, A. B., & Akkoyunlu, Z. (2018). Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti't-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic word formation a functional approach to the lexionI-II. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Erdal, M. (2004). A grammar of old Turkic. Leiden-Boston.
• Eren, H. (2020). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, M. (2010). Orhun Abideleri. 41. baskı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Erol, H. A. (2008). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine anlam değişmeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Falkum, I.L. (2001). The pragmatics and the flexibility of word meaning. K. Bibok, T. E.
• Németh (Ed.), What is polysemy? - A survey of current research and results. Oxford: Elsevier, 175-224.
• Falkum, I.L. (2011). The semantics and pragmatics of polysemy: A relevance--‐theoretic Account. Yayımlanmamış Doktora Tezi. London: University College London.
• Gabain, A. v. (2007). Eski Türkçenin grameri. (Mehmet Akalın, çev.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gries, S. Th. ve Barbara, S. Cognitive Linguistics. Polysemy. USA.
• Guiraud, P. (1999). Anlambilim. (Berke Vardar çev.), İstanbul: Multilingual.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaçalin, M. S., & Ölmez, M. (2019). Mahmûd el-Kâşgarî, Dîvânu Lugâti't-Türk. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Karaağaç, G. (2013). Anlam (Anlam bilimi ve iletişim). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karaağaç, G. (2013). Dil bilimi terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, F. (2020). Tonyukuk Yazıtında çok anlamlılık üzerine bazı dikkatler. Tonyukuk Kitabı. Kürşat Yıldırım (yay. haz.). İstanbul. s. 97-106.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kormuşin, I. V. (2017). Yenisey eski Türk mezar yazıları-metinler ve incelemeler. Rysbek Alimov (çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kormuşin, İ., Mozioğlu, E., Alimov, R., Yıldırım F. (2016). Yenisey-Altay-Kırgızistan Yazıtları ve kâğıda yazılı Runik belgeler. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Lewandowska-Tomaszczyk, B. (2007). The Oxford handbook of cognitive linguistics. D. Geeraerts, H. Cuyckens (Ed.), Polysemy, prototypes and radial categories. (s. 139-169). Oxford: Oxford University Press.
• Li, Y. S. (1999). Türk dillerinde akrabalık adları. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Lyons, J. (1977). Semantics- volume II. Cambridge: Cambridge Univesity Press.
• Lyons, J. (1981). Language and linguistics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Mert, O. (2009). Ötüken Uygur dönemi yazıtlarından Tes-Tariat-Şine Us. Ankara: Belen Yayınları.
• Mert, O. (2015). Köli Çor Yazıtı ve anıt mezar kompleksi. Erzurum: Zafer Medya Ofset Matbaacılık.
• Nadalyaev, B. M., vd. (1969). Drevnetyurkski slovar. Leningrad: Akademii Nauk SSSR.
• Orkun, H. N. (2011). Eski Türk Yazıtları. Birleştirilmiş 3. baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (1989). Türk mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ölmez, M. (2012). Orhon-Uygur Hanlığı dönemi-Moğolistan’daki eski Türk yazıtları: metinçeviri-sözlük. 1. baskı. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Ölmez, M. (2018). Uygur Hakanlığı Yazıtları. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Palmer, F. R. (1976). Semantics, a new outline. Cambridge, Cambridge University Press.
• Saral, R. (2021). Runik harfli Türkçe metinlerde çok anlamlılık. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şen, M. (2008). Miktar zarfı olarak kullanılan kelimelere lengüistik bir bakış. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 56(2), 109-124.
• Şen, S. (2017). Eski Türkçenin deyim varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Şirin, H. (2015). Kül Tigin yazıtı notlar. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Şirin, H. (2016). Eski Türk yazıtları söz varlığı incelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (2014). Orhon Yazıtları. 5. baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (2017). Irk Bitig, Eski Uygurca fal kitabı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (2017). Orhon Yazıtları: Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Uçar, A. (2009). Türkçe eylemlerde çokanlamlılık: uygunluk kuramı çerçevesinde bir çözümleme, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen Altuigurisch-Deutsch-Türkisch. Göttingen: Akademie der Wissenschaften.
• Yıldırım, F. (2017). Irk Bitig ve Orhon yazılı metinlerin dili. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.