TOPKAPI SARAYI MÜZESİ’NDE YER ALAN ANSİKLOPEDİK BİR GÜLİSTÂN SÖZLÜĞÜ: “KİTÂB-I LÜGAT-I GÜLİSTÂN”

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 1, 64 - 79, 15.03.2023

Duygu Bingöl Toptaş

https://doi.org/10.7884/teke.5536

Öz

Farsçadan dilimize tercüme edilmiş Sa’di Şirâzî’nin Gülistân adlı eseri,
her dönem büyük bir ilgi ile karşılanmış, hakkında şerhler, nazireler ve
sözlükler yazılmıştır. Sözlük ve gramere dair çalışmalar ise yazının icadı
kadar eskidir. Osmanlılar zamanında sözlük çalışmaları XIV.-XVI.
yüzyıllarda yoğunlaşır. Bu sözlükler Arapça-Türkçe, Farsça-Türkçe ya da
birkaç dilden oluşmaktadır. Diller arasında yazılmış sözlüklerin yanı sıra
edebiyat dünyasında önemli bir yere sahip olan bazı eserler için oluşturulmuş
sözlükler de vardır. Gülistân, Bostân, Mesnevi, Şehnâme gibi önemli eserler
adına yazılmış sözlükler bu tür eser sözlüklerindendir. Bu sözlüklerin
öncelikli yazılış amacı, eserlerin okuyucular tarafından daha iyi ve kolay bir
şekilde anlaşılabilmesini sağlamaktır. Çalışmamıza konu olan eser sözlüğü
Gülistân hakkında yazılmıştır. Çalışmamızda Topkapı Sarayı Müzesi
Kütüphanesi’nde yer alan Kitâb-ı Lügat-ı Gülistân isimli ansiklopedik sözlük
incelenmiştir. Bahsi geçen bu nesir sözlüğün detaylı bir şekilde tanıtımı
yaptığımız çalışmamızda, sözlük hakkında hem şekil hem de içerik
bakımından bilgiler verilmiş ve sözlükçülük geleneğindeki yerinden
bahsedilmiştir. Ayrıca çalışmamızda görsellerle desteklediğimiz ve çeşitli
kelime örnekleriyle açıkladığımız eserin emsallerinden farklı olduğu
gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gülistân, ansiklopedi, lügat, Topkapı Sarayı Müzesi

Kaynakça

• Atasoy, H. (2017). Seyf-i Sarâyî’nin Gülistân Tercümesi’nde geçen atasözleri ve Türkiye Türkçesindeki karşılıkları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin: Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ateş, A. (1968). İstanbul kütüphanelerinde Farsça manzum eserler I (üniversite ve Nuruosmaniye kütüphaneleri). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Aycan, İ. (1996). Haccâc b. Yûsuf es-Sekafî. Diyanet İşleri Ansiklopedisi (C. 14, ss. 427-428). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Büyükkarcı Yılmaz, F. (2014) Divan edebiyatında nakş ve nakkaş 1: ilk yüzyıllar. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 12, 13-28.
• Çelik, A. (2017). Özgün bir manzum şerh örneği: Hasan Rızâyî’nin Cûy-ı Rahmet adlı manzum Gülistân şerhi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (38), 240-255.
• Çiçekler, M. (2008). Sa’dî-i Şîrâzî. Diyanet İşleri Ansiklopedisi (C. 35). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2008). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Durusoy, A. (1998). Hayal. Diyanet İşleri Ansiklopedisi (C. 14, ss. 1-3). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Elmalı, H. (2007). Râzî, Muhammed b. Ebû Bekir. Diyanet İşleri Ansiklopedisi (C. 34, ss. 487- 488). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Erkan, M. (1991). Bahrü’l-garâib. Diyanet İşleri Ansiklopedisi (C. 4, ss. 513-514). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Johnson, F. (1852). Hayal. Lexicon, Printed By W. M. Watts,Crown Court, Temple Bar. London.
• Hıtchıns, K. (2002). Kâşgar. Diyanet İşleri Ansiklopedisi (C. 25, ss. 7-9). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara. 7-9.
• Kartal, A. (2001). Sa’dî-i Şîrâzî’nin Gülistân isimli eserinin Türkçe tercümeleri. Bilig, 16/Kış. 99-126.
• Mutçalı, S. (2012). Arapça-Türkçe sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları.
• Öz, Y. (1996). Tarih boyunca Farsça-Türkçe sözlükler. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özcan, B. (1985). Sa’di ve Türk edebiyatına tesirleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
• Öztahtalı, İ. İ. (1997). Lami’î Çelebi Şerh-i Dibace-i Gülistân (inceleme-metin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensitüsü.
• Pala, İ. (2004). Ansiklopedik Divân şiiri sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Parlatır, İ. (2006). Osmanlı Türkçesi sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınları.
• Şafak, Rizâ-zâde, “Nukâti-yi Râci’be-Gülistân”, Mecelle-i Talîm u Terbiyet, Şumâre-i 11 ve 12, (Tebriz), s. 681-686.
• Tan, M. H. (2006). Abdülmecid Sivasi’nin mesnevi sözlüğü (inceleme-metin-indeks). Yayıımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türk ve Dünya Edebiyatçıları, (1993). “Sa’di” (C. IV). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Uğur, G. (2019). Türkçenin tarihî sözlükleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Siirt: Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uğurlu, S. (2012). Gülistân’ın iki tercümesi üzerine karşılaştırmalı bir inceleme: Mahmud b. Kadî-i Manyas'ın eski Anadolu Türkçesine ve Hikmet İlaydın'ın Türkiye Türkçesine yaptığı Gülistan tercümesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yazıcı, T. (1996). Gülistân. DİA. c. 14. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. 240-241.
• Yazıcı, T. (1998). Hemedan. DİA. c. 17. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. 183-185.
• Yazıcı, T. (1997). Halep. DİA. c.15. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. 239-244.
• https://www.nisanyansozluk.com/?k=bodrum 28.01.2023