ALANYA YÖRÜKLERİNDE NAZARA DAİR İNANIŞLAR VE BUNA BAĞLI UYGULAMALAR

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 1, 137 - 155, 15.03.2023

Özlem Ünalan

https://doi.org/10.7884/teke.5637

Cited By: 1

Öz

Kelime anlamı olarak bakma, bakış, göz atma anlamlarına gelen nazar;
halk arasında bakışlarının uğursuzluk ve zarar getirdiğine inanılan kişilerin,
canlı ve cansız varlıklar üzerinde yarattığı kötü etki olarak tanımlanır. Nazar
değen kişilerin veya nazara uğrayan çeşitli nesnelerin olumsuz bir durumla
karşılaşacağına, nazarın bıraktığı etkinin kötü hadiseler getireceğine inanılır.
Yörük kültürünün hâkim olduğu Alanya’da da özellikle dağ köylerinde ve
yaylalarda nazara dair inanışlar ve uygulamalar canlı bir biçimde
yaşamaktadır. Alanya Yörükleri nazar değmesini “isabete uğramak” olarak
isimlendirmektedir.
Bu çalışmada Alanya halkının nazara karşı inanışları, nazardan korunma
yolları ve nazar olduğunda yapılan uygulamalar anlatılacaktır. Nazar ocakları
hakkında bilgi verilecek; kurşun dökme, tuz çevirme, mum öğme gibi
nazardan arınma uygulamalarından söz edilecektir. Ayrıca Alanya’da nazar
inanışını etkileyen faktörler ortaya konulacaktır. Çalışmada saha çalışması
yöntemi uygulanmış ve görüşme tekniğiyle kaynak kişilerden konuyla ilgili
bilgiler alınmıştır. Katılımlı ve katılımsız gözlem yapılarak köylerdeki ve
yaylalardaki nazarla ilgili uygulamaların fotoğrafları çekilmiş ve bunlara
çalışma içinde yer verilmiştir

Anahtar Kelimeler

Nazar, halk inanışları, ritüel, isabete uğramak, Yörük geleneği

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1962). Anadolu’da nazarla ilgili bazı âdet ve inanmalar. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, XX (1-2), 1-40.
• Acıpayamlı, O. (1963). Türkiye halk hekimliğinde dalak kesme ve etnolojik izahı. Türk Antropoloji Dergisi, 1(1), 37-58.
• Akalın, L. S. (1993). Türk folklorunda kuşlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Alptürker, G. İ. (2020). Somut olmayan kültürel miras bağlamında bir amulet/nazarlık örneği: Çaltı. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(2), 706-717.
• Araz, R. (1995). Harput’ta eski Türk inançları ve halk hekimliği. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Arıcı, B. (2018). Konya ili Selçuklu ilçesi halk inanışları. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Uşak: Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Artun, E. (2005). Türk halk bilimi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Ayverdi, İ. (2010). Misalli büyük Türkçe sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Bayat, F. (2006). Ana hatlarıyla Türk şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Begiç, H. N. (2022). Anadolu nazar inancı ve nazarlıklar. Hars Akademi, 5 (3), 170-187.
• Boratav, P. N. (1973). 100 soruda Türk folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Çıblak, N. (2004). Halk kültüründe nazar, nazarlık inancı ve bunlara bağlı uygulamalar. TÜBAR, (15), 103-125.
• Çoruhlu, Y. (2000). Türk mitolojisinin anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ekici M. ve Fedekar P. (2014). Gelenek, aktarma, dönüşüm ve kültür endüstrisi bağlamında nazar ve nazar boncuğu. Milli Folklor, 26(101), 40-50.
• Eliade, M. (2003). Demirciler ve simyacılar. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ergun, P. (2004). Türk kültüründe ağaç kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Eyüboğlu, İ. Z. (1988). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Frazer, J. G. (2004), Altın dal (büyü ve din üzerine bir çalışma). (çev. Mehmet H. Doğan), İstanbul: Yapı Kredi Yayınlar.
• Gönüllü, A. R. (1992). Alanya halk inançlarında ağaç motifi. 2. Alanya Tarih ve Kültür
• Seminerleri. (Haz. Faruk Nafiz Koçak), Alanya: Alanya Belediyesi Yayınları, s. 123-25.
• Gönüllü, A. R. (1996a). Alanya halk kültüründe at motifi. 6. Alanya Tarih ve Kültür Semineri. (Haz. Faruk Nafiz Koçak), Alanya: Alanya Belediyesi Yayınları, s. 72-75.
• Gönüllü, A. R. (1996b). Alanya’dan derlenen nazardan korunma pratikleri. İçel Kültürü, (47), 28-29.
• Güzel A. (2009). Dini tasavvufi Türk edebiyatı el kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Hançerlioğlu, O. (1984). İslam inançları sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Hançerlioğlu, O. (2000). Dünya inançları sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• İnan, A. (1963). Nazarlıklar. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, 8 (169), 3138.
• İnan, A. (1976). Eski Türk dini tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kabak, T. (2011). Derinkuyu yöresi halk inanışları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir: Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kalafat, Y. (2010). Doğu Anadolu’da eski Türk inançlarının izleri. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kalafat, Y. (2012). Türk halk inançlarında renkler. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Karadavut, Z. ve Yeşildağ, Ü. Y. (2007). Anadolu-Türk folklorunda geyik. Milli Folklor, 19(76), 102-112.
• Karakaş, R. (2021). Doğanın ve insanın dirilişinin simgesi: yumurta. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 4(6), 31-51.
• Keskin, Y. M. (2008). Türk toplumunda nazar olgusu ve buna karşı geliştirilen korunma ve kurtulma pratikleri: Elâzığ Örneği. Dinî Araştırmalar, 11(32), 191-214.
• Örnek, S. V. (1995). 100 soruda ilkellerde din, büyü, sanat, efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Öztürk, E. (2005). Türk kültüründe nazar ve Antalya ilinin Akseki, Alanya, Manavgat, ilçelerinde bulunan nazarlıklar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sever, M. (2016). Mersin ve yakın çevresinde halk inançları ve halk hekimliği. Ankara: Barış Kitap.
• Şahin, Ç. (2011). Nazar-nazarla ilgili inanışlar, uygulamalar ve bunların dini-mitolojik kökenleri (Gaziantep Yöresi). Yayımlananmış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türkçe sözlük. (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkdoğan, S. T. (2019). Alevi inançlarında hayvan mitolojisi ve tabusu. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türkiye’de halk ağzından derleme sözlüğü, C.III, XI. (1993). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uraz, M. (1994). Türk mitolojisi. İstanbul: Düşünen Adam Yayınları.
• Ünalan, Ö. (2020). Bayburt’taki türbe ve ziyaret yerleri. (Ed. Rumeysa Bakır vd.), Bayburt: Bayburt Üniversitesi Yayınları.
• Ünalan, Ö. (2021). Alanya’da halk hekimliği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Yetkin, H. (1996). Dünden bugüne Alanya. Alanya: Yetkin Color Yayınevi.
• Yılmaz, M. (2021). Nazar pratiklerinde üzerliğin kullanımına dair bazı düşünceler. Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal’a Armağan. (Ed. Babaarslan, Gıyasi vd.), İstanbul: Dün, Bugün, Yarın Yayınları.