İNSAN HAKLARI DUYARLILIĞI VE DUYGUSAL ZEKÂ İLİŞKİSİ: ÖĞRETMEN ADAYLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 1, 392 - 413, 15.03.2023

Sevda Yılmaz

https://doi.org/10.7884/teke.5635

Öz

Bu çalışmanın amacı, öğretmen adaylarının insan hakları hassasiyetleri ile
duygusal zekâları arasındaki ilişkiyi incelemektir. Ayrıca öğretmen
adaylarının insan hakları hassasiyetleri ile duygusal zekâya sahip olma
düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre anlamlı farklılık gösterip göstermediği
incelenmiştir. Araştırma ilişkisel tarama modelinde gerçekleştirilmiştir.
Çalışmanın örneklemini bir devlet üniversitesi eğitim fakültesinde öğrenim
gören 515 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı
olarak İnsan Hakları Hassasiyet Ölçeği ve Schutte Duygusal Zekâ Ölçeği
kullanılmıştır. Araştırma sonucunda insan hakları hassasiyeti ile duygusal zekâ
arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Araştırmada öğretmen
adaylarının duygusal zekâ ve insan hakları hassasiyet düzeylerinin yüksek
olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca kadınların duygusal zekâ ve insan hakları
hassasiyet düzeylerinin erkeklerden daha yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Duygusal zekâ, insan hakları duyarlılığı, öğretmen adayı

Kaynakça

• Ahn, E. Y., & Lee, H. K. (2022). Effect of nurse's perception of people with disabilities, experience of contact with persons with disabilities, and human rights sensitivity on attitudes toward persons with disabilities. Journal of the Korean Applied Science and Technology, 39(2), 205-219.
• Akbulut, E. ve Sağlam, H. İ. (2010). Sınıf öğretmenlerinin empatik eğilim düzeylerinin incelenmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(2), 1068-1083.
• Allemand, M., Steiger, A. E. & Fend, H. A. (2015). Empathy development in adolescence predicts social competencies in adulthood. Journal of Personality, 83(2), 229-241.
• Arslan, H., Ünver, Ş., ve Yılmaz, M. (2022). Investigation of empathic tendency and lateral thinking tendency skills of faculty of sport sciences students. Akdeniz Spor Bilimleri Dergisi, 5(3), 499-509.
• Arslanhan, E., ve Onuray Eğilmez, H. (2022). Müzik eğitimi anabilim dalı ve diğer eğitim fakültesi öğrencilerinin etkili iletişim becerileri ile duygusal zekâlarının incelenmesi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(3), 908-933. https://dx.doi.org/10.17240/aibuefd.2022..-831526
• Aykutlu, I., Bezen, S., Bayrak, C. ve Seçken, N. (2019). Öğretmen adaylarının duygusal zekâ ve mesleğe yönelik kaygı düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39(3), 1671-1705.
• Bağlı, M. T. (2013). Ara disiplin olarak vatandaşlık ve insan hakları eğitimi: ilköğretim öğrencilerinin insan haklarına ilişkin görüşleri. Eğitim ve Bilim, 38(169), 296-310.
• Bar-On R. (2006). The bar-on model of emotional-social intelligence (ESI), Psicothema, 18(1), 13-25.
• Bassey, S. W., Arop, F. O., Akpama, E. G. & Ayang, E. E. (2012). School location and human rights violation in secondary school students’ personnel administration in cross river state, nigeria, International Journal of Academic Research in Progressive Education and Development, 1(2), 199-210.
• Boyatzis, R. E. (2006). Using tipping points of emotional intelligence and cognitive competencies to predict financial performance of leaders. Psicothema, 18, 124-131.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2009). Bilimsel araştırma yöntemleri (4.Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Cabello R & Fernández-Berrocal P. (2015). Implicit theories and ability emotional intelligence. Frontiers in Psychology, 6, 1-8. DOI 10.3389/fpsyg.2015.00700.
• Çarıkçı, S., ve Er, K. O. (2010). Balıkesir üniversitesi Necatibey eğitim fakültesi’nde öğrenim gören öğretmen adaylarının insan hakları eğitimine yönelik tutumları. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(24), 54-69.
• Çelebi, C. (2021). Öğretmen adaylarının insan haklarına ilişkin algıları. Necmettin Erbakan Üniversitesi Ereğli Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(1), 1-15.
• Chan, D. W. (2006). Emotional intelligence and components of burnout among Chinese secondary school teachers in Hong Kong. Teaching And Teacher Education, 22(8), 1042- 1054.
• Ciarrochi, J. V., Chan, A. Y., & Caputi, P. (2000). A critical evaluation of the emotional intelligence construct. Personality and Individual Differences, 28, 539–561.
• Davis, M. (2004). Duygusal zekânızı ölçün (Çev. Solina Silahlı). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Day, A. L., & Carroll, S. A. (2004). Using an ability-based measure of emotional intelligence to predict individual performance, group performance, and group citizenship behaviours. Personality and Individual differences, 36(6), 1443-1458.
• Di Lorenzo, R., Venturelli, G., Spiga, G. & Ferri, P., (2019). Emotional intelligence, empathy and alexithymia: a cross-sectional survey on emotional competence in a group of nursing students. Acta Biomed, 90(4–s), 32–43.
• Diken, E. H. ve Aydoğdu, M. (2018). Fen bilgisi öğretmen adaylarının duygusal zekâları ile fen başarıları (genetik konusunda) arasındaki ilişki. Online Fen Eğitimi Dergisi, 3(1), 1-13.
• Dündar Coecke, S. (2021). Lisans öğrencilerinin insan hakları duyarlılığına ilişkin bir araştırma. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 53(53), 363- 378.
• Ekici, B. (2022). Öğretmen adaylarının eleştirel düşünme ve empati kurma düzeylerine sporun etkisinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Erdoğdu, M. Y. (2008). Duygusal zekânın bazı değişkenler açısından incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 7(23), 62-76.
• Fernández-Berrocal P & Extremera N. (2008). A review of trait meta-mood research. In: Columbus AM, ed. Advances in Psychology Research., 55, 17–55 . Fitness J. & Curtis M. (2005). Emotional intelligence and the trait meta-mood scale: relationships with empathy, attributional complexity, self-control and response to interpersonal conflict. E-Journal of Applied Psychology, 1(1), 50-62. DOI 10.7790/ejap.v1i1.9
• Fraenkel, J., Wallen, N., & Hyun, H. H. (2012). How to design and evaluate research in education (8th ed.). Boston: McGraw Hill.
• George, D., & Mallery, P. (2010). SPSS for windows step by step. A simple study guide and reference (10. Baskı). GEN, Boston, MA: Pearson Education, Inc.
• Goleman, D. (2000). İşbaşında duygusal zekâ. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Goleman, D. (2005). Duygusal zekâ neden IQ’dan daha önemlidir? (Çev. B.S.Yüksel). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Gómez-Leal, R., Costa, A., Megías-Robles, A., Fernández-Berrocal, P., & Faria, L. (2021). Relationship between emotional intelligence and empathy towards humans and animals. PeerJ, 9, DOI 10.7717/peerj.11274
• Gross, J., & John, O. (1995). Facets of emotional expressivity. Three self-report factors and their correlates. Personality and Individual Differences, 19, 555-568.
• Gül, E. ve Güney, A. (2019). Duygusal zekâ ve iletişim becerileri arasındaki ilişki. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(2), 141-158.
• Gündoğdu, K. (2011). Türkiye’de öğretmen adaylarının insan hakları eğitimine yönelik tutumları. Eğitim ve Bilim, 36(162), 182-195.
• Hajibabaee, F., Farahani, M. A., Ameri, Z., Salehi, T., & Hosseini, F. (2018). The relationship between empathy and emotional intelligence among Iranian nursing students. International Journal of Medical Education, 9, 239-243.
• Hareket, E. (2021). İnsan haklarının ve temel özgürlüklerin ihlaline yönelik sınıf öğretmeni adaylarının farkındalık durumlarının incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2), 602-619.
• Harrod, N. R., & Scheer, S. D. (2005). An exploration of adolescent emotional intelligence in relation to demographic characteristics. Adolescence, 40(159), 503-512.
• İkiz, F. E., ve Kırtıl Görmez, S. (2010). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinde duygusal zekâ ve yaşam doyumunun incelenmesi. İlköğretim Online, 9(3), 1216-1225.
• Kafetsios, K. (2004). Attachment and emotional intelligence abilities across the life course. Personality and individual Differences, 37(1), 129-145.
• Karaman Kepenekci, Y. (2006). A study of university students’ attitudes towards children’s rights in Turkey. The International Journal of Children’s Rights, 14, 307-319.
• Karaman Kepenekci, Y. ve Nayır, K. F. (2014). Okul iklimini insan haklarına duyarlılık boyutunda sorgulama: Liseler üzerine bir araştırma. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 1-16.
• Karatekin, K., Merey, Z., Sönmez, Ö. Faruk ve Kuş, Z. (2012). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının insan hakları eğitimine yönelik tutumları. Turkish Studies-International Periodical Fort the Languages, Literature and History Of Turkish Or Turkic. 7(4), 2193- 2207.
• Klein J. K. K. & Hodges, S. D. (2001). Gender differences, motivation, and empathic accuracy: when it pays to understand. Personality and Social Psychology Bulletin, 27(6), 720-730. DOI 10.1177/0146167201276007.
• Koç, M. (2016). Demografik özellikler ile empatik eğilim arasındaki ilişki: yetişkinler üzerine ampirik bir araştırma. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (9), 25-47.
• Koç, Ş. Ö. (2020). Ebelik öğrencilerinin duygusal zekâ düzeyleri ile iletişim becerileri arasındaki ilişki. Life Sciences, 15(2), 1-8.
• Konan, B. (2011). İnsan hakları ve temel özgürlükler açısından Osmanlı Devletine bakış. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 15(4), 253-288.
• Kwon, I., Lee, J., Cummings, C. E., Shamrova, D. P., Macomber, C. A., Milanović, E., Woodward, A. T. & Hughes, A. K. (2020). Human rights attitude and civic engagement behavior among university students. Journal of Human Rights and Social Work, 5(3), 174-184.
• Mattingly, V., & Kraiger, K. (2019). Can emotional intelligence be trained? A meta-analytical investigation. Human Resource Management Review, 29(2), 140-155 . Mayer J. D. & Salovey P. (1997). What is emotional intelligence? (p.3-31). In: Salovey P, Sluyter D, eds. Emotional Development and Emotional Intelligence: Implications for Educators. New York: Basic Books.
• Mayer J. D., Caruso D. & Salovey, P. (1999). Emotional intelligence meets traditional standards for an intelligence. Intelligence, 27(4), 267-298. DOI 10.1016/S0160-2896(99)00016-1.
• Mayer, J.D. & Salovey, P. (1995). Emotional intellegence and construction and regulation of feelings. Applied and Preventing Psychology, 4, 197-208.
• Meshkati, M. & Nejati, R. (2017). Does emotional ıntelligence depend on gender? a study on undergraduate english majors of three ıranian universities. Sage Journals, 7(3), 1-8. https://doi.org/10.1177/2158244017725796
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB] (2017). Öğretmenlik mesleği genel yeterlilikleri. Ankara: Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü. https://oygm.meb.gov.tr/www/ogretmenlik-meslegi-genel-yeterlikleri/icerik/39 adresinden 15.11.2022 tarihinde alınmıştır.
• Min, M. H., & Sung, M. Y. (2016). Research on the variables predicting children's human rights sensitivity and the perception of human rights. Korean Journal of Childcare and Education, 12(2), 1-17.
• Miners, C., & Hideg, I. (2015). Emotional intelligence and competencies. International Encyclopedia of the Social ve Behavioral Sciences: Second Edition (Second Edi, Vol. 5). Elsevier. https://doi.org/10.1016/B978-0-08-097086-8.25053-8
• Mishar, R., & Bangun, Y. R. (2014). Create the EQ modelling instrument based on Goleman and Bar-on models and psychological defense mechanisms. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 115, 394-406.
• Özdemir, M. ve Dilekmen, M. (2016). Eğitim fakültesi öğrencilerinin duygusal zekâ ve yaşam doyumlarının incelenmesi. Sakarya University Journal of Education, 6(1), 98-113.
• Payaslıoğlu, A., ve İçduygu, A. (1999). Awareness of and support for human rights among Turkish university students. Human Rights Quarterly, 21(2), 513-534.
• Petrides, K. V., Furnham A. & Martin, G. N. (2004). Estimates of emotional and psychometric intelligence: evidence for gender-based stereotypes. Journal of Social Psychology,144(2), 149-162 DOI 10.3200/SOCP.144.2.149-162.
• Salovey, P., & Mayer, J. D. (1990). Emotional intelligence. Imagination, Cognition And Personality, 9(3), 185-211.
• Schieman S. & Van Gundy, K. (2000). The personal and social links between age and selfreported empathy. Social Psychology Quarterly, 63(2), 152-174 DOI 10.2307/2695889.
• Schutte, N. S., Malouff, J. M., Bobik, C., Coston, T. D., Greeson, C., Jedlicka, C., Rhodes, E. & Wendorf., G. (2001). Emotional intelligence and interpersonal relations. The Journal of Social Psychology, 141(4), 523-536. DOI 10.1080/00224540109600569.
• Schutte, N., Malouff, J., Hall, E., Haggerty, D., Cooper, J., Golden, D., & Dornheim, L. (1998). Development and validation of a measure of emotional intelligence. Personality and Individual Differences, 25, 167–177.
• Tabachnick, B. G. & Fidell, L. S. (2007). Using multivariate statistics (5th ed.). Boston, MA: Allyn and Bacon.
• Tatar, A., Tok, S. ve Saltukoğlu, G. (2011) Gözden geçirilmiş schutte duygusal zekâ ölçeğinin türkçe'ye uyarlanması ve psikometrik özelliklerinin incelenmesi. Bulletin of Clinical Psychopharmacology, 21(4), 325-338. DOI: 10.5455/ bcp.20110624015920
• Thayer, J. F., Rossy, L. A., Ruiz-Padial, E., & Johnsen, B. H. (2003). Gender differences in the relationship between emotional regulation and depressive symptoms. Cognitive Therapy and Research, 27, 349-364.
• Uyar, A. (2021). Covıd-19 pandemi sürecinde öğretmen adaylarının duygusal zekâ düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(8), 1-12.
• Yaşar Ekici, F. (2014). Öğretmen adaylarının çocuk haklarına yönelik tutumlarının bazı değişkenlere göre incelenmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(8), 66-77. Yıldızbaş, F. (2017). The relationship between teacher candidates’ emotional intelligence level, leadership styles and their academic success. Eurasian Journal of Educational Research, 16(67), 215-231.
• Yılmaz, E., ve Özkan, S. (2011). Hemşirelik öğrencilerinin duygusal zekâ düzeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, 4(1), 39-52.
• Yılmaz, H. ve Zembat, R. (2019). Okul öncesi öğretmen adaylarının duygusal zekâ düzeyleri ile üniversite yaşamına uyumları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 52, 118-136.