KIRGIZ TÜRKÇESİ ATASÖZLERİNDE ERKEK İMGESİ

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 2, 518 - 545, 15.06.2023

Songül Şen

https://doi.org/10.7884/teke.1312751

Cited By: 1

Öz

Atasözleri, müşterek bir anlaşma ve iletişim kurma sistemi olan dilin tarihçesi kadar eskilere dayanmakta ve sözlü gelenek içinde doğup gelişmektedir. Yazılı gelenekte ise en eski metinlerden olan Orhun Abideleri’nde, Türk atasözlerinin ilk örneklerine rastlanılmaktadır. Bu örneklerden bazılarının birtakım değişikliklerle de olsa Türk dilinin lehçelerinden biri olan Kırgız Türkçesinde hâlâ yaşıyor olması söz konusu lehçenin önemini göstermektedir. Ortak kültür mirasımızı, değer yargılarımızı bugünlere taşıyabilmiş olan Kırgız atasözlerinin incelenmesi de bu denli önem arz etmektedir. Bu çalışmada Kırgız atasözlerine yansıyan erkek imgesi ele alınmış ve Kırgız erkeğinin toplumsal temsilinin temaları belirlenmeye çalışılmıştır. Tarama yöntemiyle erkek ile ilgili (eril/masculine) ve erkeği işaret eden kelimelerin geçtiği 545 atasözü 5 gruba ayrılarak incelenmiştir. Bu gruplama ile Kırgız toplumunda erkeğin Kırgız atasözlerindeki yerinin ortaya konulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Atasözleri, Kırgız Türkçesi atasözleri, toplumsal cinsiyet, erkeklik, erkek imgesi

Kaynakça

• Abduldayev, E. ve İsayev D. (1969). Kırgız tilinin tüşündürmö sözdügü. Bişkek: Mektep Basması.
• Aksu, B. T., Akalın, Ş. H. ve Toparlı, R. (2022). Türk atasözleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Alkaya, E. (2001). Tatar Türkçesindeki dil ve söz ı̇le ı̇lgili atasözleri üzerine bir değerlendirme. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.11, S. 2, 5<5-76.
• Arık, H. (2009). Kahvehanede erkek olmak: kamusal alanda erkek egemenliğinin antropolojisi. Cins Cins Mekân (Der. Ayten Alkan). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Arıkoğlu, E., Alimova, C., Askarova, R. ve Selçuk, B. K. (2018). Kırgızca-Türkçe sözlük I. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları.
• Avşar, S. (2017). Toplumsal cinsiyet rolleri bağlamında tarihsel rollerini yitiren erkekliğin çöküşü: küllerinden “yeni erkek”liğin doğuşu. KADEM Kadın Araştırmaları Dergisi, 3(2), 224-241.
• Baycigitov, K., Samatov, K. ve Kasımaliyev, B. C. (2002). Kırgız adabiyatı. Bişkek: Mektep.
• Cumakadırovna, A. B. (2010). Türk elderinin makaldarının calpılıktarı cana özgöçölüktörü (Kırgız, Altay, Hakas, Tuva Makaldarı). Karakol.
• Çankaya, S. (2014). Kırgız sözlüğü Kırgızca-Türkçe. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Çelik Şavk, Ü. (2002). Kırgız atasözleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dıykanbay, M. (2022). Sovyet ideolojisinin yansıdığı Kırgız atasözleri. Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi, 7(2), 162-170.
• Ercilasun, A. B. (Ed.). (1991). Karşılaştırmalı Türk lehçeleri sözlüğü-I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Güngör, A. ve Cailova Güngör, A. (1998). Kırgız atasözleri. Ankara: Engin Yayınevi.
• Ibıray Uuulu- Koyçumanov, C. (haz.) (2001). El adabiyatı seriyası makal-lakaptar. C. 10, Bişkek.
• Kerimoğlu, C. ve Doğan, G. (2015). Türkçede cinsiyet görünümleri ve çağrışımsal zihniyet. TÜBAR- XXXVIII Güz.
• Mahmûd, K. (2005). Dîvânü Lügati’t-Türk. (Çev. Serap Tuğba Yurteser). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Muratov, A., Şeriev, C. ve İsakov, K. (2014). Kırgız adabiyatı: malımattama. Bişkek.
• Oğuz, M. Ö., Ekici M., Aça M., Düzgün, D., Akarpınar, R. B., Arslan, M., Yılmaz, M., Eker, G. Ö. ve Özkan, T. (2012). Türk halk edebiyatı el kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Parlatır, İ. (2007). Atasözleri ve deyimler. C. I, Ankara: Yargı Yayınevi.
• Parlatır, İ. vd. (1998). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sarsek, N. (2018). Kuzeybatı grubu Türk lehçelerı̇ndekı̇ (Başkurt, Kazak, Kırgız, Nogay, Tatar) tabı̇at konulu atasözlerı̇ ve Türkı̇ye Türkçesı̇ atasözlerı̇ ı̇le karşılaştırılması. Yayımlanmış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sertkaya, O. F. (1983). Eski Türk atasözleri üzerine. Şükrü Elçin Armağanı (s. 275-292). Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Armağan Dizisi:1, Ankara.
• Uçan, G. (2016). Toplumsal cinsiyetin öteki yüzü-erkek. Proje: Türk Erkeklerinde Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Ölçeği’nin Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması.
• Usupbekov, Ş. (1982). Kırgız makal-lakaptarı. Firunze.
• Yuhadin, K. K. (1994). Kırgız sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Zakitov S. (1973). “Makal, ılakaptar”, Kırgız elinin oozeki çıgarmaçılık tarihinin oçerki. (red. A.İsabekova-F. S. Rabihanova). Frunze.
• Zeybekoğlu, Ö. (2010). Toplumsal cı̇nsı̇yet rollerı̇ bağlamında Türk toplumunun erkeklı̇k algısı. ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, 3(1) Ocak.