KAZAK TÜRKÇESİNDE BAĞLAÇLAR VE GÖREVLERİ

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 2, 546 - 577, 15.06.2023

Süleyman Efendioğlu Saniya Serdalina

https://doi.org/10.7884/teke.1312758

Öz

Türkiye Türkçesinde olduğu gibi Kazak Türkçesinde de bağlaçlar; sözcükleri, sözcük gruplarını, cümleleri veya çeşitli ifadeleri biçim ya da anlam yönünden birbirine bağlayan, bunların arasında çeşitli anlam ilgileri kuran, kendi başına müstakil anlamı bulunmayan ancak cümle içerisinde anlam kazanan ve bu yönleriyle edatlarla birlikte dilde görev elemanı olarak kullanılan sözcüklerdir. Kazak Türkçesi öteden beri bünyesinde barındırdığı zengin bağlaç kadrosuyla dilcilerin dikkatini çeken önemli bir Türk lehçesidir. Çalışmamızda Kazakçanın bağlaçları, yapı ve görev/işlev yönünden incelenerek Kazak gramer kitapları ve yazılı metinler ışığında tasnif edilip açıklanmaya çalışılacaktır. Bu bağlamda Kazak edebiyatından seçilmiş çeşitli edebî metinlerden (roman, uzun hikâye “povest”, hikâye vb.) istifade edilecektir. Ayrıca söz konusu bağlaçların, görevlerine göre Türkiye Türkçesi ile karşılaştırılması da yapılacaktır. Böylece fiilimsilerle beraber Türkçenin kıvrak ve zengin anlatım tarzına, işlek ifade gücüne değer katan bağlaçların önemine dikkat çekilecek; özelde Kazak Türkçesinin genelde ise Türk dilinin bağlaç konusu irdelenmiş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk Dili, Kazak Türkçesi, Türkiye Türkçesi, bağlaçlar, bağlaç türleri

Kaynakça

• Abişeva, K. M., Omarova S. K. (2019). Til ğılımınıñ zerttelüw tariyxı: Monografïya. Astana: Tau Üniversitesi Yayınları.
• Atabay, N., Özel, S. ve Kutluk, İ. (2003). Sözcük türleri. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• Banguoğlu, T. (1998). Türkçenin grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Bekturov, Ş. K. (2006) Kazak tili (leksika, fonetika, morfologiya, sintaksis). Almatı: Atamura Yayınevi.
• Bekturov, Ş. K., Bekturova, A. Ş. (2008). Kazak tili (ana tili deñgeyinde üyretüw kuralı). Almatı: Atamura.
• Bilgegil, M. K. (1984). Türkçe dilbilgisi. İstanbul: Dergâh Yayınevi.
• Biray, N., Ayan, E., Kurmangaliyeva Ercilasun, G. (2015). Çağdaş Kazak Türkçesi, ses-şekil-cümle bilgisi-metinler. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Delice, H. İ. (2008). Sözcük türleri. Sivas: Asitan Yayınları.
• Demir, N., Yılmaz, E. (2003). Türk Dili el kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Deny, J. (1941). Türk Dili grameri (Osmanlı lehçesi), Çev. Ali Ulvi Elöve. İstanbul: Maarrif Matbaası.
• Doğan, A. T. (2021). Türkiye Türkçesinde edatlar. İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Ediskun, H. (1999). Türk dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Efendioğlu, S. (2006). Cümle menşeli edatlar. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 31, 193-207.
• Efendioğlu, S. (2007). “Edatların Sınıflandırılması”, Erciyes Dergisi, 353, 27-29.
• Ercilasun, A. B., vd. (2007). Türk Lehçeleri grameri. Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Ergin, M. (1995). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınevi.
• Gencan, T. N. (2001). Dilbilgisi, Ankara: Ayraç Yayınları.
• Gülensoy, T. (2010). Türkçe el kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (1992). Türk dilinde edatlar. İstanbul: MEB Basımevi.
• Hengirmen, M. (1995). Türkçe dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınevi.
• Iskakov, A. (1974). Kazirgi Kazak tili (morfologiya). Almatı: Mektep Baspası.
• İbragimov, K. (2015). Kazak tili. Almatı: Şın Kitap Yayınevi.
• İsayev, S. M. (2007). Kazak tili. Almatı: Öner Baspası.
• Kazak SSR Ğılım Akademiyası Til Bilimi İnstitutı (1967). Kazak tiliniñ grammatikası-I, morfologiya. Almatı.
• Koç, K., Doğan, O. (2004). Kazak Türkçesi grameri. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Korkmaz, Z. (1961). Türkiye Türkçesinin ki bağlacı, ki şüphe edatı arasındaki yapı ve görev ayrılığı. Türk Dili Üzerine Araştırmalar, Cilt: I, Ankara: TDK Yayınları.,620-624.
• Korkmaz, Z. (2003). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi Grameri -Şekil Bilgisi-. Ankara: TDK Yayınları.
• Köşen, T. İ. (vd.) (2000) Kazak Tilin Üyreneyik, Ankara: Bilig Yayınları.
• Mansuroğlu, M. (1955). Türkçe Cümle Çeşitleri ve Bağlayıcıları. Ankara: TDK Yayınları.
• Orazbayeva, F., Sağidolda, G., Kasım, B., Kobılanova, A., Esenova, K., İsabekova, U., Kasabek, K., Baltabayeva, J., Muxamadi, K., Raxmetova, R., Köpbeyeva, J. (2005). Kazirgi Kazaq Tili - Okuw Kuralı. Almatı: Print-S Baspası.
• Rısbayeva, G. (2008). Kazak Tili (Grammatikalık Anıktağış). Almatı: Atamura.
• Serğaliyev, M., Ayğabılov, A., Külkenov O. (1991). Kazirgi Kazak Ädebi Tili. Almatı: Ana Tili Baspası.
• TDK (2009). Güncel Türkçe Sözlük. http://www.tdk.gov.tr. (https://sozluk.gov.tr/)
• Yavuz, E. (2018). Kazak Türkçesinde Yan Cümleler (Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi Karşılaştırmalı). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.