A TEXT LINGUISTIC ANALYSIS: COHESION AND COHERENCE IN YUSUF ATILGAN'S STORY TITLED “TUTKU”

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 3, 1128 - 1158, 15.09.2023

Muzaffer Uzun

https://doi.org/10.7884/teke.1276484

Cited By: 1

Öz

The basis for the text to appear as a semantic whole, which is defined as a communicative structure built by many linguistic units with great harmony, is cohesion and coherence, two basic criteria that complement each other. While cohesion is the network of grammatical and semantic relations between sentences at the text level, coherence is the name of the network of relations based on meaning and logic surrounding the text. In this study, it is aimed to show how cohesion and coherence criteria are realized in a modern story where the narrative is interrupted by stream of consciousness and flashbacks, apart from the chronological time understanding. In Yusuf Atılgan's story called Tutku, the elements of cohesion were determined and exemplified, and the appearances of coherence were determined. Although the expression technique used in the text makes it difficult to establish cohesive relations between some sentences, the meaning and logical order established by another criterion that constructs the text has enabled the structure to be perceived as a whole. Cohesion and coherence are two criteria of textuality that complement each other and determine the integrity of the text. This assertion has been confirmed in the analyzed text. The decisive effect of cohesion elements such as personal suffixes, tense, aspect, modal suffixes, ellipsis, and personal pronoun on the formation of the text's coherence has been shown.

Anahtar Kelimeler

Text, Cohesion, Coherence

BİR METİN DİL BİLİMSEL ÇÖZÜMLEME: YUSUF ATILGAN’IN “TUTKU” ADLI HİKÂYESİNDE BAĞLAŞIKLIK VE TUTARLILIK

Öz

Birçok dilsel birimin büyük bir uyumla inşa ettiği iletişim temelli bir yapı olarak tanımlanan metnin anlamsal bir bütün olarak belirmesinde esas, birbirlerini tamamlayan iki temel ölçüt bağlaşıklık ve tutarlılıktır. Bağlaşıklık, metin düzeyinde daha çok cümleler arasında dil bilgisel ve anlamsal ilişkiler ağı iken tutarlılık, metni saran anlam ve mantığa dayalı ilişkiler ağının adıdır. Bu çalışmada kronolojik zaman anlayışının dışında, anlatımın bilinç akışı ve geriye dönüşlerle kesildiği modern bir hikâyede bağlaşıklık ve tutarlılık ölçütlerinin ne şekilde gerçekleştiğini göstermek amaçlanmıştır. Yusuf Atılgan’ın Tutku adlı hikâyesinde bağlaşıklık ögeleri belirlenip örneklendirilmiş, tutarlılık görünümleri tespit edilmiştir. Metinde kullanılan anlatım tekniği, bazı cümleler arasında bağlaşıklık ilişkilerinin kurulmasını zorlaştırsa da metni inşa eden diğer bir ölçütün tesis ettiği anlam ve mantık düzeni, yapının bir bütün olarak algılanmasını sağlamıştır. Bağlaşıklık ve tutarlılık metnin bütünlüğünün tesisinde belirleyici, birbirlerini tamamlayan iki metinsellik ölçütüdür. İncelenen metinde bu sav doğrulanmış; kişi, zaman, görünüş, kip ekleri; eksilti, kişi adılı gibi bağlaşıklık unsurlarının metnin tutarlılığının teşekkülündeki belirleyici etkisi gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Metin, Bağlaşıklık, Tutarlılık

Kaynakça

• Akdeniz, S. (2010). Ziya Osman Saba’nın nefes almak adlı şiir kitabında eksilti (ellipsis) sanatının (figür) kullanımı. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. XI/24, 145-156.
• Aksan, D. (1999). Anlambilim-anlambilim konuları ve Türkçenin anlambilimi. Ankara: Engin Yayınevi.
• Aksan, D. (2005). Şiir dili ve Türk şiir dili. Ankara: Engin Yayınevi.
• Atılgan, Y. (2002). Bütün öyküleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Balyemez, S. (2011). Dede Korkut Hikâyeleri’nin metin dil bilimsel yapısı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Başusta, K. C. (2009). Okuma eğitiminde metin dilbilimin kullanımı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Beaugrande, R. A. D. and Dressler, W. (2022, 9 Eylül). Introduction to text linguistic (1981). London: Longman Group Company. Erişim adresi: https://www.academia.edu/31596533/Introduction_to_Text_Linguistics.
• Benzer, A. (2012). Türkçede zaman, görünüş ve kiplik. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Coşkun, E. (2005). İlköğretim öğrencilerinin öyküleyici anlatımlarında bağdaşıklık, tutarlılık ve metin elementleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Dilidüzgün, Ş. (2017). Metin dilbilim ve Türkçe öğretimi uygulamalı bir yaklaşım. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Erguvanlı Taylan, E. (1986). Prominal versus zero representation of anaphora in Turkish. Studies in Turkish Linguistic. (Haz. Slobin Dan Isaac, Karl Zimmer), Amsterdam/Philadephia: Jhon Benhamins Publishing Companys, 218- 220.
• Filizok, R. (2015, 30 Haziran). Edebî eserlerde figürler düzlemi ve derin yapı. Erişim adresi: http://www.ege-edebiyat.org/wp/?p=1340.
• Güllü, N. (1994). Sessiz ev üzerine bir metindilbilim çalışması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Günay, D. (2013). Metin bilgisi. İstanbul: Papatya Yayıncılık Eğitim.
• Halliday, M. A. K. and Hasan, R. (1976). Cohesion in English. Londra: Longman Group UK Limited.
• Halliday, M.A.K. and Hasan, R. (1989). Language, context and text: aspects of language in a social-semiotic perspective. Geelong, VIC/ Oxford: Deakin University Press/Oxford University Press.
• Hirik, S. (2013). Türkçede kip-kiplik terimleri ve tanımları üzerine. Bengü Belak, Ahmet Bican Ercilasun Armağanı, (Haz. Bülent Gül), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 243-252.
• İşeri, K. ve Çapan Tekin, S. (2022). Denemelerde tutarlılık ilişkileri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 11(4), 1521-1530.
• İşsever, S. (1995). Türkçe metinlerdeki bağlantı ögelerinin metindilbilim ve kullanımbilim açısından görevleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaağaç, G. (2013). Anlam (anlambilim ve iletişim). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karataş, Y. (2008). Metin incelemesinde söylembilim yöntemi, Binbir Gece Masalları üzerine bir uygulama. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Keçik, İ. ve Uzun, L. S. (2007). Türkçe sözlü ve yazılı anlatım. (Haz. Canan İleri), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Kıran, Z. ve Eziler Kıran, A. (2010). Dilbilime Giriş. Ankara: Seçkin Yayınları.
• Kintsch, W. and van Dijk, T. (1978). Toward a model of text comprehension and production. Psychological Review, 85, 363-394.
• Külebi, O. (1990). Türkçede eksilti tümceleri. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 7(1-2), 117-137.
• Lüleci, M. (2018). Dile gelen metin: Türk edebiyatına dilbilimsel bir yaklaşım. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Mann W. C. Matthiessen, C. M. I. M. and Thompson. S. A. (1989). Rhetorical structure theory and text analysis. ISI Research Report, 1-60.
• Onursal, İ. (2003). Türkçe metinlerde bağlaşıklık ve tutarlılık, Günümüz Dilbilim Çalışmaları, (Haz. Ayşe Kıran, Ece Korkut, Suna Ağıldere), İstanbul: Multilingual Yayınları, 121-132.
• Ozil, Ş. ve Şenöz, C. (1996). Türkçede ‘bu’, ‘şu’ sözcükleri. X. Dilbilim Kurultayı Bildirileri (22-24 Mayıs 1996), İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Özyıldırım, I. (1999). Türk yasa dili. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 16(1), 89-114.
• Parlak, H. (2009). Kutadgu Bilig’in metindilbilimsel yapısı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Parlak, H. (2010). Artgönderim unsurlarından gönderge yinelenmesinin Kutadgu Bilig'deki kahramanlar açısından değerlendirilmesi. Dil Araştırmaları, 7(7), 78-106.
• Stotsky, S. (1983). Lexical cohesion in expository writing; implications for developing the vocabulary of academic discourse. College Composition and Communication, 34(4), s. 430-446.
• Subaşı Uzun, L. ve Keçik, İ. (2003). Türkçe sözlü ve yazılı anlatım. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını No: 1293.
• Şenöz Ayata, C. (2005). Metinbilim ve Türkçe. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• Taşıgüzel, S. (2004). İlköğretim Türkçe ders kitaplarında öğretici nitelikli metinlerdeki eşdizimsel örüntülemelerin görünümü. Ankara Üniversitesi Dil Dergisi, 125, 72-93.
• Torusdağ, G. ve Aydın, İ. (2019). Metindilbilim ve örnek metin çözümlemeleri. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Turan, Ü. D. (1986). Türkçe metinlerde adılların dağılımı ve işlevleri. Dilbilim Araştırmaları, Ankara: Bizim Büro, 9, 70-84.
• Türkçe Sözlük, (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uzun, L. S. (1995). Orhon yazıtlarının metindilbilimsel yapısı. Ankara: Simurg Yayınları.
• Uzun, M. (2018). İyelik öbeklerinde “tamlayan eksiltisi” sorunu. International Journal of Language Academy, 22, 104-111.
• Van Dijk, T. A. (1985). Semantic discourse analysis. handbook of discourse analysis. Academic Press, 2, 103-136.
• Van Dijk, T. (1980). Macrostructures: An interdisciplinary study of global structures in discourse, interaction, and cognition. New Jersey, U.S.: LEA.
• Van Dijk, T. (1985). Strategic discourse comprehension. (Haz. Thomas T. Ballmer), Linguistic dynamics: Discourses, procedures, and evolution. Berlin: Walter de Gruyter, 36-61.