INFERENCE IN TURKISH: THE EXAMPLE OF VESÎLETÜ'N-NECÂT

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 3, 908 - 924, 15.09.2023

Sezergül Yıkmış

https://doi.org/10.7884/teke.1309284

Öz

Inference, which includes the cognitive process that the receiver goes through during the process of making sense of the message, is the sum of the transmitter's power to tell what he means and the receiver's ability to read the codes in the surface structure without breaking away from the original message. Factors such as that the message does not have the same meaning for every receiver, the power of expression changes according to the sender, and the striking expression cannot be achieved affect the inference result. It has been observed that inferences have both morphological and lexical markers, and beyond these, supra-sentence units, background knowledge, the world view of the recipient and the donor also affect the inference. In order to examine the appearance of the inference sentences, the part of Süleyman Çelebi's "Vesîletü'n-Necât" in which the birth of the Hz. Prophet and the events that took place after birth are explained was chosen as the research area in our study. After giving general information about the theoretical domain and inference classification, information was given about the inference classification to be used in the analysis. The appearance of the inference sentences was determined through text analysis, taking into account the semantic integrity in the couplets. Sentences were not handled independently of the context, and the systematics of inference sentences in the existing text were emphasized, based on the data obtained from the sentences.

Anahtar Kelimeler

Vesîletü’n-Necât, Süleyman Çelebi, inference, inference classification, inference markers

TÜRKÇEDE ÇIKARIM: VESÎLETÜ’N- NECÂT ÖRNEĞİ

Öz

Alıcının mesajı anlamlandırma aşamasında geçirdiği bilişsel süreci içine alan çıkarım, vericinin kastettiklerini anlatma gücü ile alıcının asıl iletiden kopmadan yüzey yapıdaki kodları okuyabilme becerisinin bütünüdür. İletinin her alıcıda aynı anlama sahip olmaması, vericiye göre ifade gücünün değişmesi, çarpıcı anlatımın sağlanamaması gibi unsurlar çıkarım sonucunu etkiler. Çıkarımların hem biçimbirimsel hem de sözcükbirimsel işaretleyicileri olduğu gibi bunların da ötesinde tümce üstü birimlerin, art alan bilgisinin, alıcının ve vericinin dünya görüşünün de çıkarımı etkilediğini görülmüştür. Çıkarım tümcelerinin görünümünü incelemek adına çalışmamızda araştırma alanı olarak Süleyman Çelebi’nin “Vesîletü’n-Necât” adlı eserinde yer alan Hz. Peygamber’in doğumu ve doğumdan sonra gerçekleşen olayların anlatıldığı bölüm seçildi. Kuramsal alan ve çıkarım tasnifleri ile ilgili genel bilgiler verildikten sonra çözümlemede kullanılacak çıkarım tasnifi hakkında bilgi verildi. Çıkarım tümcelerinin görünümü beyitlerdeki anlam bütünlüğü dikkate alınarak metin çözümlemesi yoluyla tespit edildi. Tümceler bağlamdan bağımsız ele alınmadı ve tümcelerden elde edilen verilerden hareketle çıkarım tümcelerinin mevcut metindeki sistematiği üzerinde duruldu.

Anahtar Kelimeler

Vesîletü’n-Necât, Süleyman Çelebi, çıkarım, çıkarım tasnifi, çıkarım işaretleyicileri

Kaynakça

• Akdağ, S. (2008). Süleyman Çelebi’nin Mevlid’i üzerine. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 36, 81 98.
• Akşehirli, S. (2022). Biçimsel anlambilim, temel kavramlar (2. baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Bakkal, A. (2022). Hz. Peygamber’in düşmanlarından korunması. Diyanet İlmî Dergi, 56, s. 493 522.
• Boz, E. (2022). Süleyman Çelebi Vesîletü’n Necât (Mevlid) (İstanbul Millet kütüphanesi yazması) çeviri yazılı metin, günümüz Türkçesine aktarılmış metin. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Cevizci, A. (1999). Felsefe sözlüğü (3. baskı). İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Ergüt, M. (2022). Adalet Ağaoğlu’nun Ölmeye Yatmak adlı eserinde bildirim, çıkarım, sezdirim cümleleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Grygıel, M. (2016). The role of pragmatic inferencing ın causing semantic change. Anuarı De Fılologıa. Estudıs De Lıngüístıca (Anu.Filol.Est.Lingüíst.) S.6, s. 115 130.
• Günay, D. (2007). Metin bilgisi. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Günaydın, F. (2017). İlk dönem tefsir ve hadis literatüründe İsmet İnancı. Kelâm Araştırmaları Dergisi, 15(1), 1 28.
• Hirik, S. (2014). Türkiye Türkçesinde bilgi kiplikleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Okuyan, A (2018). Arap yarımadasında İslâm öncesi dini yapı / Pre Islamic religious structure in the Arab peninsula. İlahiyat, S.1 (Aralık), 107 134.
• Özenici, S., Kınsız, M. ve Seçkin, H. (2011). Çıkarımda bulunma becerisi ve çıkarımların okuma anlama sürecindeki işlevi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi [bağlantıda], 8(1) Erişim: http://www.insanbilimleri.com (çevrim içi, 30.03.2023)
• Özkan, M. (2016). İrhâsâtla ilgili rivâyetlerin metin ve anlam açısından değerlendirilmesi. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(14), 23 41.
• Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç., ve Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(1), 227 250.
• Seçkin, P. (2014). Anlama ve anlatma sürecinde “kip” ve “kiplik”. Sosyal Bilimler Dergisi, 7, 7 16.
• Üstünova, K. (2018). Yüzey yapıdaki çıkarım cümlelerinin iletişime katkısı. TÜRÜK, 12, 1 10.
• Üstünova, K. (2019). Çıkarım edimi üzerine -Kutadgu Bilig örneğiyle-. Yazılışının 950. Yılı Anısına Uluslararası Kutadgu Bilig ve Türk Dünyası Sempozyumu (s. 374 388). Ankara, Türkiye.
• TDK Sözlük Anlamı (sozluk.gov.tr) (Çevrim içi 9.04.2023)
• KUR'AN I KERİM | 57. Sayfa | Âl i İmrân Sûresi | Meal Kuran Yolu (diyanet.gov.tr) (çevrim içi, 16.03.2023)
• KUR'AN I KERİM | 136. Sayfa | En'âm Sûresi | Meal Kuran Yolu (diyanet.gov.tr) (çevrim içi, 16.03.2023)
• SÜNNET TDV İslâm Ansiklopedisi (islamansiklopedisi.org.tr) (çevrim içi, 16.03.2023)
• https://islamansiklopedisi.org.tr/mucize (çevrim içi, 7.6.2023)