MAKSADÎ’S FETİHNÂME OF THE CONQUEST OF KANİJE CASTLE

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 3, 1024 - 1054, 15.09.2023

Semih Yeşilbağ

https://doi.org/10.7884/teke.1342389

Öz

In ancient times, when the means of communication were not as developed as they are today, it was deemed necessary to announce the conquest within and outside the country. For this purpose, especially for the announcement of new places that were annexed to Islamic lands, fetihnâme were written and sent to different places. These works were also used to meet a literary kind that mentions conquest, apart from the sultans’ edicts and letters announcing the conquered places. In our literature, artists wrote works in this genre on the occasion of conquered places.
In the light of the available information, Maksadî, who seems to have lived in the Balkan geography in the 16th century, wrote a qasida in the field of fetihnâme on the occasion of the annexation of the castle of Kanije to the Ottoman State in 1600.
In this article, the terms conquest, fethiyye and fetihnâme are explained, information about Kanije and its conquest is given, the poet of the qasida Maksadî, is introduced, the formal features and content of the qasida are emphasized, and the comparison of the information in the qasida with the information in historical sources is made by means of the couplets taken from the qasida. The transcribed text and original pages of the work are also included in the study.
With this research, it is tried to show that the conquest of Kanije Castle by Grand Vizier Damad İbrahim Pasha (d. 1010/1601) in 1600, which is mostly known for the epic defense of Tiryâkî Hasan Pasha in 1601, is also important, that the prose work written by Hasan Beyzâde Ahmed Pasha is not the only fetihnâme written for the conquest Kanije, and that history and literature complement each other in poems about a historical event.

Anahtar Kelimeler

Maksadî, Kanije, conquest of Kanije Castle, fetihnâme (conquest poem), poetry journals.

MAKSADÎ’NİN KANİJE KALESİ FETİHNÂMESİ

Öz

Haberleşme imkânlarının günümüzdeki kadar gelişmediği eski devirlerde fethin ülke içinde ve dışında duyurulması gerekli görülmüştür. Bu amaçla özellikle İslâm beldelerine katılmış yeni yerlerin ilanı için fetihnâmeler yazılmış, çeşitli yerlere gönderilmiştir. Bu eserler, padişahların fethedilen yerleri haber veren ferman ve mektupları dışında fetihten bahseden edebî bir türü karşılamak için de kullanılmıştır. Edebiyatımızda sanatçılar, fethedilen yerler münasebetiyle bu türde pek çok eser kaleme almışlardır.
Eldeki bilgiler ışığında 16. yüzyılda Balkan coğrafyasında yaşadığı anlaşılan Maksadî de Kanije Kalesi’nin 1600 yılında Osmanlı Devleti topraklarına katılması vesilesiyle fetihnâme türünde bir kaside yazmıştır.
Bu makalede fetih, fethiyye ve fetihnâme terimleri açıklanmış, Kanije ve Kanije Kalesi’nin fethi hakkında bilgiler verilmiş, kasidenin müellifi olan Maksadî tanıtılmış, kasidenin şekil özellikleri, muhtevası üzerinde durulmuş ve kasidedeki bilgiler ile tarihî kaynaklardaki bilgilerin mukayesesi kasideden alınan beyitlerin delaletiyle yapılmıştır. Eserin çeviri yazılı metni ve orijinal sayfaları da çalışmaya dahil edilmiştir.
Bu çalışma ile daha çok Tiryâkî Hasan Paşa’nın 1601’deki destansı müdafaası ile bilinen Kanije’nin Sadrazam Damad İbrahim Paşa (ö. 1010/1601) tarafından gerçekleştirilen fethinin de önemli olduğu, Hasan Beyzâde Ahmed Paşa tarafından yazılmış mensur eserin Kanije fethi için yazılmış tek fetihnâme olmadığı, tarihî bir olayı konu alan şiirlerde tarih ile edebiyatın birbirini tamamlayıcı olduğu dikkate sunulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Maksadî, Kanije, Kanije Kalesi’nin fethi, fetihnâme, şiir mecmuaları.

Kaynakça

• Akkuş, M. (2007). Klâsik Türk şiirinin anlam dünyası edebi türler ve tarzlar. Erzurum: Fenomen Yayınları.
• Aksoy, H. (1995). Fetihnâme. İslâm ansiklopedisi. C. 12, İstanbul: TDV Yayınları, 470-472.
• Aksoy, Ö. A ve Dilçin, D. (2009). Tarama sözlüğü. C. 1-8, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksun, Z. N. (1994). Osmanlı tarihi, 1. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Aydemir, Y. (2003). Fethiyye. Türk dünyası ortak edebiyatı Türk dünyası edebiyat kavramları ve terimleri ansiklopedik sözlüğü. C. 2, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Aykut, Ş. N. (1993). Damad İbrahim Paşa. İslâm ansiklopedisi, C. 8. İstanbul: TDV Yayınları, 440-441.
• Ayverdi, İ. (2011). Kubbealtı Lugatı asırlar boyu târihî seyri içinde Misalli Büyük Türkçe sözlük, C. 1. İstanbul: Kubbealtı İktisadi İşletmesi.
• Canım, R. (2012). Divan edebiyatında türler. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Çağbayır, Y. (2007). Orhun Yazıtlarından günümüze Türkiye Türkçesinin söz varlığı Ötüken Türkçe sözlük. C. 2, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Danişmend, İ. H. (1972). İzahlı Osmanlı Tarihi kronolojisi, C. 3. İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• David, G. (2001). Kanije, İslâm ansiklopedisi, C. 24. İstanbul: TDV Yayınları, 307-308.
• Demlikoğlu, U. (2019). 18. Yüzyılda Erzurum kalesinde bulunan toplar ve malzemeleri, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi Dergisi (OTAM), 119-131.
• Dinç, B. (2005). Peçevî tarihi (25b-284a metin, dizin, özel adlar sözlüğü). Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi TAE.
• Dîvân-ı Maksadî. Millî Kütüphane. Ankara. 06 Mil Yz A 2745, DVD No: 143 (Erişim Tarihi: 01.05.2022)
• Ersever, H. Z. (1986). Kanije savunması ve Tiryaki Hasan Paşa. Ankara: Genel Kurmay Basımevi.
• Evliyâ Çelebi. (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyâhatnâmesi: Podgoriçe, İştib, Vidin, Peçoy, Budin, Üstürgon [Estergon], Ciğerdelen, Macaristan, Öziçe, Taşlıca, Dobra-Venedik, Mostar, Kanije, haz. Seyit Ali Kahraman, 6. Kitap C. 2, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Fetihnâme (1979). Türk dili ve edebiyatı ansiklopedisi. C. 3, İstanbul: Dergâh Yayınları, 208-209.
• Göyünç, N. (1999). Potega i Pozestina u sklopu Osmanlijskog carstva (1537-1691). Osmanlı Araştırmaları, C. 19, 322-326.
• Hammer, J. V. (1991) Osmanlı tarihi. çev. Mehmet Ata, haz. Abdülkadir Karahan, C. 2, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Hasan Beyzâde Ahmed Paşa. (2004). Hasan Bey-zâde Târîhi, haz. Şevki Nezihi Aykut, C. 3, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Hüseyin Remzi (2018). Lügat-i Remzî. haz. Ali Birinci, C. 1, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Ivanics-Ress, M. (1999). Osmanlı-Habsburg savaşlarında Kırım Tatarlarının rolü. Osmanlı, ed. Güler Eren, C.1, Ankara, 456-464.
• Ivanics, M. (2002). Dönemin resimlerinde Avusturya takviye kuvvetlerinin Kanije’ye yürüyüşü, çev. Nasuh Uslu, Türkler, C. 9, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 686-694.
• Karadeniz, Ü. (2013.) Silahşorluğa Dair Önemli Bir Kaynak: Anonim Silahşorluk Risalesi. Belgeler Türk Tarih Belgeleri Dergisi, S. 38, 1-16.
• Kâtip Çelebi. (2016). Fezleke [osmanlı tarihi (1000-1065/1591-1655)]. haz. Zeynep Aycibin, C. 1, İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
• Kökligiller, A. (2000). Açıklamalı, örnekli edebiyat sözlüğü. İstanbul: Özyürek Yayınevi.
• Klarwill, V. V., (1925). The fugger news-letters: being a selection of unpublished letters from the correspondents of the house of fugger during the years 1568-1605. London: John Lane The Bodley Head Ltd. Naîmâ Mustafa Efendi. (1967). Târih-i Naîmâ. çev. Zuhuri Danışman, C. 1, İstanbul: Zuhuri Danışman Yayınevi. Osmanlı Ansiklopedisi Tarih/Medeniyet/Kültür. (1993). Kanije’nin fethi ve müdaafası. C. 3, İstanbul: Ağaç Yayıncılık.
• Öztürk, M. (2014a). Maksadî’nin Yenice ve İştip (İştib) şehrengizleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(25), 51-80.
• Öztürk, M. (2014b). Maksadî, Türk edebiyatı isimler sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/maksad (Erişim Tarihi: 23.06.2022).
• Paçacıoğlu, B. (2016). VIII.-XVI. Yüzyıllar arasında sözcük dağarcığı. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. C. 1-3, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Pala, İ. (1995). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Peçevî İbrahim Efendi. (1982). Peçevi tarihi. haz. Bekir Sıtkı Baykal, C. 2, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Redhouse, J. W. (2016). Müntahabât-ı Lügât-i Osmâniyye. haz. Recep Toparlı vd., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sertoğlu, M. (2015). Osmanlı tarih lügatı. İstanbul: Kurtuba Kitap.
• Solakzâde Mehmed Hemdemî. (2016). Solakzâde tarihi. haz. Halit Atlı, sad.Vahid Çabuk, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.
• Sungurhan Eyduran, A. (2003). Feth/Fetih, Türk dünyası ortak edebiyatı Türk dünyası edebiyat kavramları ve terimleri ansiklopedik sözlüğü. C. 2, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Şakar, S. Ö. (2021). Eski Türkiye Türkçesinin deyimler sözlüğü, İstanbul: Dün Bugün Yarın yayınları.
• Şenlik, A. Ş. (2017). Tiryâkî Hasan Paşa Gazavâtnâmesi ve Bazı Filolojik Notlar. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Tanyeri, M.A. (1999). Örnekleriyle divan şiirinde deyimler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Topçular Kâtibi Abdülkâdir Efendi. (2003). Topçular Kâtibi Abdülkâdir (Kadrî) Efendi Tarihi (Metin ve Tahlîl). haz. Ziya Yılmazer. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tulum, M. E. (2023). Manzum fetihnâmelerin tarihî kaynak değeri. Kadim Dergisi, 5, 1-17.
• Ünal, M. Ali (2011). Osmanlı tarih sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Yaşaroğlu, M. K. (2020). Molla Gürânî, İslâm ansiklopedisi. C. 30, İstanbul: TDV Yayınları, 248-250.
• Yeşilbağ, S. (2022). Divan şâiri Maksadî ve şiir mecmûalarında tespit edilen gazelleri. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 29, 1517-1541.
• Yavuz, O. ve Gülmez M. (2016). Bosnalı bir şair: Maksadî. Uluslararası Akademik Araştırmalar Kongresi (Ines International Academic Research Congress), 03-05 Kasım 2016, s. 4191- 4200.
• Yavuz, O. ve Gülmez M. (2018). Maksadî Kemâlât (inceleme-metin-dizin tıpkıbasım). Konya: Palet Yayınları. Yılmaz, F. (2010). Osmanlı tarih sözlüğü. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı tarihi (II. Selim’in tahta çıkışından 1699 Karlofça andlaşmasına kadar). C. 3, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ünal, M. A. (2011). Osmanlı tarihi sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Zinkeisen, J. W. (2011). Osmanlı imparatorluğu tarihi (1574-1623). çev. Nilüfer Epçeli ve Kemal Beydilli, C. 3, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Zülfe Ö. (2011). Şiirin izinde sözün gölgesinde Osmanlı şiirinde kelimeler, kavramlar, deyimler. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• http://kanizsaivar.hu/metszetek-kepek/139-metszetek-varabrazolasok.html (Erişim Tarihi 03.05.2023).
• https://pazirik.artstation.com/projects/oqzOL (Erişim Tarihi: 22.08.2022).
• http://www.yazmalar.gov.tr/eser/divan/1068 (Erişim Tarihi 01.05.2022).