THE SACRED POWER OF MAUSOLEUMS: THE CASE OF THE HODJA YUSUF HEMEDÂNÎ MAUSOLEUM IN THE KHWARAZM REGION

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 4, 1521 - 1537, 15.12.2023

Esra Çam

https://doi.org/10.7884/teke.1320711

Öz

Hodja Yusuf Hemedânî is a prominent Sufi who played a significant role in the spread of Islam in Central Asia. Hemedânî, also known as the “Master of Weavers”, “Lokman Hekim” and the “Great Saint” is recognized for his influential role in the development of the Yesevi and Nakshbandi Sufi orders. Thus, he is considered a pioneering figure in the Central Asian Sufi tradition. In numerous scientific studies, it is stated that the mausoleum of Yusuf Hemedânî is located within the borders of Turkmenistan, specifically in Merv. In fact, Yusuf Hemedânî does not have a single mausoleum. There is also a mausoleum attributed to Hemedânî in the Khwarazm region of Uzbekistan. Based on the data obtained from the fieldwork I conducted in the region, the current study aims to provide information about the Yusuf Hemedânî mausoleum and the practices and beliefs that have emerged around it and will explore the possible sources of the sacred power attributed to the mausoleums of saints, using the case of the Yusuf Hemedânî mausoleum.

Anahtar Kelimeler

Uzbekistan, Khwarazm region, Yusuf Hemedânî, mausoleum, visit

MAKAM TÜRBELERİNİN KUTSAL GÜCÜ: HAREZM BÖLGESİ HOCA YUSUF HEMEDÂNÎ MAKAM TÜRBESİ ÖRNEĞİ

Öz

Hoca Yusuf Hemedânî, Orta Asya’da İslamiyet’in yayılmasında önemli rol oynamış bir sufidir. “Dokumacıların Piri”, “Lokman Hekim” ve “Ulu Pir” olarak kabul edilen Hemedânî; Yesevilik ve Nakşibendilik tarikatlarının önderlerinin yetişmesinde etkili olmuş ve bu sebepten dolayı Orta Asya tasavvuf ekolünün öncü ismi olarak kabul edilmiştir. Yapılan çok sayıdaki bilimsel çalışmada Yusuf Hemedânî’nin türbesinin Türkmenistan sınırları içerisinde yer alan Merv’de olduğu ifade edilmektedir. Oysaki Yusuf Hemedânî’nin tek bir türbesi yoktur. Özbekistan’ın Harezm bölgesinde Hemedânî’ye izafe edilen bir makam türbesi de bulunmaktadır. Bölgede yaptığımız alan araştırması verilerinden yola çıkarak bu çalışmada; Yusuf Hemedânî makam türbesi ve etrafında teşekkül eden uygulamalar, inançlar hakkında bilgi verilecektir. Bunun yanı sıra velilere atfedilen makam türbelerinin kutsal gücünün kaynaklarının neler olabileceği Yusuf Hemedânî makam türbesi örneği üzerinden ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Özbekistan,, Harezm bölgesi, Yusuf Hemedânî,, makam türbe, ziyaret

Kaynakça

• Abdülkadir Geylânî. (1976). Atiyye-i sübhâniye. (Çeviren: Cabbarzâde Mehmet Ârif). İstanbul: Uluçınar Yayınları.
• Akiner, S. (1995). Sovyet Müslümanları. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Basilov.V. N. (1992). Şamanstvo u narodov sredney azii i Kazahstana. Moskova: Nauka.
• Bayat, F. (2006). Ana hatlarıyla Türk şamanlığı. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Baysal, N. (2020). Türk halk kültüründe su. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Boratav, P. N. (1994). 100 soruda Türk folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Çam, E. (2023). Özbekistan Harezm bölgesi ritüellerinin kadın icracıları: Halfeler. Yayımlanmış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eliade, M. (1991). Kutsal ve dindışı. (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay). Ankara: Gece Yayınları.
• Eliade, M. (2003). Dinler tarihine giriş. (Çev. Lale Arslan). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Frazer, J. G. (2004). Altın dal (büyü ve din üzerine bir çalışma). (Çev. Mehmet H. Doğan). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Günay, Ü. (2003). Türk halk dindarlığının önemli çekim merkezleri olarak dinî ziyaret yerleri. Erciyes Ün. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(2), 5-36.
• Hinnells, J. (1984). The penguin dictionary of religions. U.S.A.: Penguin Books.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün Şamanizm materyaller ve araştırmalar. Ankara: TTK.
• Kehl-Bodrogi K. (2006). Who owns the shrine? Competing meanings and authorities at a pilgrimagesite in Khorezm, Central Asian Survey, 25(3), 235–250.
• Köprülü, F. (1976). Türk Edebiyatı’nda ilk mutasavvıflar. Ankara: TTK.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın üretimi. (Çev. Işık Ergüden). İstanbul: SEL.
• Maldybek, A. ve S. Shilmambetov. (2022). Kazak Türklerinin millî kimliğinin oluşmasında Ahmet Yesevi Türbesi’nin rolü. Türk Kültür ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi. 101, 151-168.
• Mansurov, F. Badaduddin F.HJ. (2011). Hace Yusuf Hemedânî: İki büyük sufi tarikatının ilham kaynağı. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26, 159-173.
• Ocak, A Y. (1992). Kültür tarihi kaynağı olarak menâkıbnâmeler (Metodolojik bir yaklaşım). Ankara: TTK.
• Ocak, A. Y. (1984). Türk halk inançlarında ve edebiyatında evliya menkıbeleri. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Ögel, B. (1988). Dünden bugüne Türk kültürünün gelişme çağları. İstanbul: Türk Dünyası Arş.Vakfı Yayınları.
• Oğuz, Ö. (2002). Tunuseli incelemeleri / Etudes de Tunisie. Ankara: Millî Folklor Yayınları.
• Oğuz, Ö. (2011). Çok mekânlı ve / veya çok mezarlı anlatı kahramanları: Yunus Emre. Millî Folklor, 23, 5-11.
• Sem’ani, A. (1988). Kitab el-ensab. Beyrut.
• Snesarev G. P. (1983). Khorezmskiie legendy kak Istochnik po Istorii religioznykh kul’tov srednei azii. Мoscow: Nauka.
• Suhareva O.A. (1960). Islam v Uzbekistane. Tashkent: Izdatel'stvo Akademii Nauk USSR.
• Tan, N. M. (2019). “Tay”. TDV İslâm Ansiklopedisi, Ek-2, 582. İstanbul: TDV Yayınları.
• Tatar, B. (2017). “Kutsal mekân”: Fenomenolojik analiz. Minel ve Nihal. 14(2), 8-22.
• Tolstov, S. P. (1948a). Po sledam Drevnehorezmiskoy tsilizatsii. Moskow-Leningard: Nauk SSSR.
• Tolstov, S.P. (1948b). Drevniy Horezm. Moskow:MGU.
• Tosun, N. (2013). "Yüsuf el-Hemedânî". TDV İslam Ansiklopedisi. 44, 12-13. İstanbul: TDV Yayınları.
• Tosun. N. (2012). Orta Asya’da tasavvuf. (M.Ş. Kafkasyalı Ed). Orta Asya’da İslam Temsilden Fobiye Tanımadan Tanımlamaya, 43, 487-490.
• Yıldız, Altın, K. (2020). Türk kültüründe atalar kültü. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Yusuf Hemedânî. (2000). Hayat nedir? (Rutbetü’l Hayat). (Çev. Necdet Tosun). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Kaynak Kişiler
• KK1. A.H.1956, Bagat. Evli, Orta Mektep.
• KK2. G.S. 1955, Bagat, Evli, Orta Mektep.
• KK.3. N.M. 1958, Bagat, Evli, Orta Mektep.
• KK.4. U.K.1968, Ürgenç, Evli, Üniversite.
• KK.5. A.K.1977, Honka, Evli, Üniversite.
• KK.6. S.Y.1959, Honka, Bekâr, Üniversite.
• KK.7. G.J. 1959, Hazarasp, Bekâr, Orta Mektep.
• KK.8. F.N. 1973, Şavat, Evli, Üniversite.
• KK.9. M.K. 1989, Yangipazar, Evli, Orta Mektep.