KARŞILAŞTIRMALI OLARAK KIRGIZ TÜRKÇESİNDEKİ HAFTA GÜN İSİMLERİ

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 4, 1592 - 1601, 15.12.2023

Negizbek Shabdanaliev

https://doi.org/10.7884/teke.1373461

Öz

Bu makalede Kırgız Türkçesinde kullanılmakta olan hafta gün isimleri ele alınmıştır. Kırgız Türkçesine Farsçadan ve Arapçadan girip daha çok resmiyette kullanılan hafta gün isimlerinin yanında konuşma dilinde kullanılan ve sıra sayı sıfatları ile kün “gün” kelimesinin birleşiminden yapılan öz isimlerin de oldukça yaygın olduğu belirtilmiştir. Ayrıca Farsçadan giren hafta gün isimlerindeki sayılar ile Kırgız Türkçesi konuşma dilinde kullanılan öz Türkçe hafta gün isimlerindeki sayılar arasında bir uyumsuzluğun olduğu gösterilmiş ve sebepleri açıklanmaya çalışılmıştır. Haftanın başlangıcını belirlemede önemli yeri olan hafta içi tatil günlerinin isimlerinin üzerinde de özellikle durulmuştur. Bunun yanında hafta sisteminin, yani bugünlerde bütün dünyada resmî olarak kullanılmakta olan yedi günlük döngünün ortaya çıkışının sebeplerine, ayrıca diğer döngülerin, mesela, beş günlük, sekiz günlük, on günlük vs. haftaların içinden işte yedi günlük haftanın daha çok yaygın olmasının sebeplerine de değinilmiştir. Tüm bu meseleleri farklı açılardan ele alabilmek maksadıyla değişik kültürlerdeki hafta kavramı, hafta gün isimleri, hafta içindeki tatil günleri üzerinde de ayrıca durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hafta, şambe/şambe, Kırgız Türkçesi, Farsça, İngilizce, Rusça

NAMES OF THE DAYS OF THE WEEK IN THE KYRGYZ LANGUAGE IN A COMPARATIVE PERSPECTIVE

Öz

This article discusses the names of the days of the week used in Kyrgyz language. Week-day names borrowed from Persian and Arabic are used more formally. In colloquial speech week-day names made from the combination of ordinal adjectives and the word kün "day" are very common. In this paper it has been shown that there is a discrepancy between the ordinal adjectives in the week-day names borrowed from Persian and the ordinal adjectives in the native Kyrgyz week-day names used in spoken Kyrgyz language. And the reasons of this case have been tried to be explained. Attention was also paid to the names of weekend holidays, which have an important place in determining the beginning of the week. The seven-day cycle is officially used all over the world these days. The reasons why the seven-day week is more common among other weeks (five-day,eight-day or ten-day weeks) are also mentioned. In order to research all these issues from different perspectives, the concept of week, the names of the weekdays, and the weekend holidays in different cultures are also emphasized.

Anahtar Kelimeler

Week, shamba (şanbe/şambe), Kyrgyz, Persian, English, Russian

Kaynakça

• Adlan, O. (Editör) (2014). Novıy Arabsko-Russkiy, Russko-Arabskiy slovar. Moskova.
• Fasmer, M. (1986-1987). Etimologiçeskiy slovar Russkogo yazıka. Dört cilt. Almancadan çeviren: O. N. Trubaçev. İkinci baskı. Editör: B. A. Larin. Moskova: Progress.
• KTS: Abduvaliev, İ., Akmataliev, A., vd. (2010). Kırgız tilinin sözdügü. Editör: A. Akmataliev. Bişkek: Avrasya-Press.
• Malaev, K. (2011). Kirgiz tiline kirgen Arab cana Fars sözdörünün sözdügü. Bişkek: Ibış-Ata.
• Meletinskiy, E. M. (Baş editör). (1991). Mifologiçeskiy slovar. Moskova: Sovetskaya Entsiklopediya.
• MSE: Vvedenskiy B. A. (Baş editör). (1959). Malaya Sovetskaya entsiklopediya. B. 3. Moskova: Bolşaya Sovetskaya entsiklopediya. 4. ve 6. ciltler.
• Mukambaev, C. (2009). Kirgiz tilinin dialektologiyalik sözdügü. Bişkek.
• Şabdanaliyev, N. (2016). Yenisey yazıtlarındaki ağız özellikleri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 42, 153-165.
• Sertkaya, O. (2021). Haftanın gün isimleri ve etimolojileri üzerine. Türk Dili, Cilt: CXX, 832, 10-16.
• Valyanskaya, O. P. (1992). Jenşçinı v Mifah i Legendah. Entsiklopediçeskiy slovar. Taşkent: Glavnaya Redaktsiya Entsiklopediy.
• Voskanyan, G. A. (2005). Russko-Persidskiy slovar. Moskova: Vostok-Zapad.
• İnternet Kaynakları
• EEE – Elektronnaya Yevreyskaya Entsiklopediya: http://www.eleven.co.il/judaism/sabbathand-holidays/13962/ (Erişim tarihi: 07.10.2023)
• https://russian7.ru/post/otkuda-proizoshli-nazvaniya-dnejj-nedel/ (Erişim tarihi: 07.10.2023)
• https://www.vajehyab.com/?q=شنبه.) Erişim tarihi: 06.10.2023)
• Douglas Harper: https://www.etymonline.com (Erişim tarihi: 07.10.2023)
• https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/3196 (Erişim tarihi: 07.10.2023)