EĞİTİM FAKÜLTESİ ÖĞRETİM ELEMANLARININ KARİYER ENGELLERİ VE MESLEKİ TÜKENMİŞLİK DÜZEYLERİNİN ÇEŞİTLİ DEMOGRAFİK DEĞİŞKENLERE GÖRE İNCELENMESİ

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 2, 735 - 759, 15.06.2024

Yeliz Abbak Emre Toprak Mustafa Çelebi

https://doi.org/10.7884/teke.1408223

Öz

Hizmet sektöründe çalışan bireylerin sıklıkla yaşadığı bir durum olan mesleki tükenmişlik, başarısızlık, sürekli yorgunluk, enerji eksikliği ve güç kaybı, iş veriminde azalma, motivasyon kaybı, yıpranma gibi belirtilerle tükenme durumu olarak ortaya çıkabilmektedir. Bu çalışmanın amacı, eğitim fakültelerinde görev yapan öğretim elemanlarının mesleki tükenmişlik düzeyleri ile kariyer engelleri arasındaki ilişkiyi bazı değişkenler açısından ortaya koymaktır. İlişkisel tarama modelindeki araştırmanın örneklemini 306 öğretim üyesi oluşturmaktadır. Örneklem belirlenirken ölçüt örnekleme tekniği kullanılmıştır. Araştırmanın katılımcılarını Türkiye’deki çeşitli devlet üniversitelerinin eğitim fakültelerinde görev yapan öğretim üyeleri oluşturmaktadır. Araştırmanın verileri ise çevrim içi ortamda gönderilen Google Form aracılığıyla Maslach Tükenmişlik Ölçeği ve Kariyer Engelleri Ölçeği ile toplanmıştır. Araştırma sonucunda öğretim elemanlarının mesleki tükenmişlik düzeyleri ile kariyer engelleri arasında orta düzeyde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Bulgular, kadın öğretim üyelerinin tükenmişlik düzeylerinin ve kariyer engellerinin erkeklere göre daha yüksek olduğunu ve cinsiyet grupları arasında anlamlı bir fark olduğunu göstermektedir. Öğretim üyelerinin akademik ünvanlarının da gruplar arasında anlamlı farklılığa neden olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mesleki tükenmişlik, kariyer engelleri, öğretim elemanları, yükseköğretim

A STUDY OF CAREER BARRIERS AND OCCUPATIONAL BURNOUT LEVELS OF ACADEMICIANS IN EDUCATION FACULTY ACCORDING TO VARIOUS DEMOGRAPHIC VARIABLES

Öz

Occupational burnout, which is a situation frequently experienced by individuals working in the service sector, can occur as a state of exhaustion with symptoms such as failure, constant fatigue, lack of energy and loss of strength, decrease in work efficiency, loss of motivation, and wear and tear. The aim of this study is to reveal the relationship between the professional burnout levels of the instructors working in education faculties and career barriers with some variables. The sample of the research in the relational survey model consists of 306 faculty members. While determining the sample, criterion sampling technique was used. The participants of the research are faculty members working in the education faculties of various state universities in Turkey. The data of the research were collected with Maslach Burnout Scale and Career Barriers Scale through the google form sent online. As a result of the research, a moderately significant relationship was found between the occupational burnout levels of faculty members and career barriers. The findings show female faculty members’ burnout levels and career barriers were higher than males and there was a significant difference between gender groups. It was concluded that the academic titles of the faculty members also caused a significant difference between the groups.

Anahtar Kelimeler

occupational burnout, career barriers, faculty members, higher education

Kaynakça

• Acar, F. (1998). Türkiye üniversitelerinde kadın öğretim üyeleri, 75 yılda kadın ve erkekler [Female faculty members in Turkish universities, women and men in 75 years]. İstanbul: Turkish Economic and Social History Foundation Publications, 313-321.
• Akman, Y., Kelecioğlu, H. & Bilge, F. (2006). Öğretim elemanlarının iş doyumlarını etkileyen faktörlere ilişkin görüşleri [Opinions of lecturers on the factors affecting their job satisfaction]. Hacettepe University Faculty of Education Journal, 30(30), 11-20.
• Aktuna, G., Erdost, T. & Özvarış, Ş. B. (2023). Üniversitede akademik kariyer yapma ile toplumsal cinsiyet arasındaki ilişkinin incelenmesi [Examining the relationship between pursuing an academic career at university and gender]. Journal of Continuing Medical Education, 32(1), 1-14.
• Ardıç, K. & Polatçı, S. (2008). Tükenmişlik sendromu akademisyenler üzerinde bir uygulama (GOÜ Örneği), [Emotional exhaustion: an application to academic personal (The case of Gazi Osman Pasa University). Journal of Gazi University Faculty of Economics and Administrative Sciences, 10(2), 69-96.
• Aytaç, M., Aytaç, S., Fırat, Z., Bayram, N. & Keser, A. (2001). Akademisyenlerin çalışma yaşamı ve kariyer sorunları [Working life and career problems of academicians]. Uludag University Research Fund Management Directorate, Project (99/29).
• Bakioğlu, A. & İnandı, Y. (2001). Öğretmenin kariyer gelişiminde müdürün görevleri [Duties of the principal in the career development of the teacher]. Educational Management in Theory and Practice, 7(28), 513-529.
• Barut, Y. & Kalkan, M. (2002). On Dokuz Mayıs Üniversitesi öğretim elemanlarının tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi [Examination of burnout levels of Ondokuz Mayıs University lecturers]. Journal of Ondokuz Mayıs University Faculty of Education, 14(1), 66-77.
• Baysal, A. (1995). Lise ve dengi okul öğretmenlerinde tükenmişliğe etki eden faktörler [Factors affecting burnout in high school and equivalent school teachers]. Unpublished Doctoral Thesis, İzmir: Dokuz Eylül Üniversity.
• Bilici, M., Mete, F., Soylu, C., Bekaroğlu, M. & Kayakçı, Ö. (1998). Bir grup akademisyende depresyon ve tükenme düzeyleri [Depression and burnout levels in a group of academics]. Turkish Journal of Psychiatry, 9(3), 181-190. Available at https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2759855 Access date: 02.05.2021
• Bingöl, H. (2017). Yükseköğretim kurumlarında spor eğitimi veren kadın akademisyenlerin kariyer engellerinin incelenmesi [Examining the career barriers of female academicians giving sports education in higher education institutions]. Unpublished Doctoral Thesis, Malatya: İnönü University.
• Budak, G. & Sürgevil, O. (2005). Tükenmişlik ve tükenmişliği etkileyen örgütsel faktörlerin analizine ilişkin akademik personel üzerinde bir uygulama [An application on academic staff on the analysis of burnout and organizational factors affecting burnout]. Journal of Dokuz Eylul University Faculty of Economics and Administrative Sciences, 20(2): 95-108.
• Bural, F. (2021). Akademide kadın olmak: Kariyer deneyimleri bağlamında bir araştırma [Being a woman in academia: A research in the context of career experiences. Unpublished Master’s thesis, Antalya: Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi.
• Çiçek Sağlam, A. (2011). Akademik personelin sosyo-demografik özelliklerinin tükenmişlik düzeyleri ile ilişkisi [The relationship between the socio-demographic characteristics of academic staff and their burnout levels]. Journal of Mustafa Kemal University Institute of Social Sciences, 8(15): 407-420.
• Cohen, L., Manion, L. & Morrison, K. (2007). Research methods in education, (6th ed.). New York: Routledge.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. & Büyüköztürk, Ş. (2012). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik: SPSS ve LISREL uygulamaları [Multivariate statistics for social sciences: SPSS and LISREL applications]. Ankara: Pegem akademi.
• Croom, D. B. (2003). Teacher burnout in agricultural education. Journal of Agricultural Education, 44(2).
• Deliorman, R., Yıldız, S., Taştan Boz, İ. & Yiğit, İ. (2008). Akademik personelin tükenmişlik düzeyi: Marmara Üniversitesi örneği [Burnout level of academic staff: Example of Marmara University]. Marmara University Journal of Economics and Administrative Sciences, 25(2), 465-497.
• Demir, S. (2018). Akademide kadın: Farklı disiplinlerden kadınların akademideki yeri ve aile yaşamlarıyla etkileşimi [Women in academia: The place of women from different disciplines in academia and their interaction with family life]. Marmara University Journal of Political Sciences, 6(1), 187-210. https://doi.org/10.14782/marusbd.412643
• Diri, M. S. & Kıral, E. (2016). Ortaokul öğretmenlerinin iş doyumlarının mesleki tükenmişlik düzeylerine etkisi [The effect of secondary school teachers’ job satisfaction on professional burnout levels]. Mehmet Akif Ersoy University Journal of Education Faculty, (39).
• Durak, H. Y. & Seferoğlu, S. S. (2017). Öğretmenlerde tükenmişlik duygusunun çeşitli değişkenler açısından incelenmesi [Examination of burnout in teachers in terms of various variables]. Journal of Gazi University Gazi Education Faculty, 37(2), 759-788.
• Ehtiyar, V. R., Solmaz, C. & Üst Can, Ç. (2019). “Kadın akademisyen” olmak: Turizm alanındaki kadın akademisyenlere yönelik bir metafor çalışması [Being a “female academician”: a metaphor study for female academicians in the field of tourism]. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 16(2), 296-318.
• Ergin, C. (1992). Doktor ve hemşirelerde tükenmişlik ve Maslach Tükenmişlik Ölçeği’nin uyarlanması [Burnout in doctors and nurses and adaptation of Maslach Burnout Scale]. Bayraktar, R. & Dağ, İ. (Ed.) 7. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları, Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları, 143-154.
• Fraenkel, J. R. & Wallen, N. E. (2009). The nature of qualitative research, How to design and evaluate research in education, seventh edition. Boston: McGraw-Hill, 420.
• Freudenberger, H. J. (1974). Staff burn‐out. Journal of social issues, 30(1), 159-165. https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.1974.tb00706.x
• Geçit, Y. (2012). Coğrafya eğitimcilerinin mesleki tükenmişlik düzeyleri [Professional burnout levels of geography educators]. Electronic Journal of Social Sciences, 11(39), 88-103.
• Gezer, E., Yenel, F. & Şahan, H. (2009). Öğretim elemanlarının tükenmişlik düzeyleri ile sosyodemografik değişkenleri arasındaki ilişki [The relationship between burnout levels of instructors and sociodemographic variables]. International Journal of Social Studies, 2(6): 243-250.
• Ghorpade, J., Lackritz, J. & Singh, G. (2007). Burnout and personality: Evidence from academia. Journal of Career Assessment, 15, 240-250.
• Goddard, R. & Goddard, M. (2006). Beginning teacher burnout in queensland schools: associations with serious intentions to leave. The Australian Educational Researcher, 33(2), 61-75.
• Hattie, J. & Marsh, H. W. (2002). The relation between research productivity and teaching effectiveness: Complementary, antagonistic or independent constructs. The Journal of Higher Education, 73(5), 603-641.
• Hotamışlı, M., Karcı, A., Çetinel, H. & Çetinkaya, F. (2011). Üniversite öğrencilerinin akademisyenliğe meslek olarak bakışı: İktisadi ve idari bilimler fakültesi ve eğitim fakültesinde karşılaştırmalı bir araştırma [University students’ view of academics as a profession: A comparative study in the faculty of economics and administrative sciences and the faculty of education]. Journal of New World Sciences Academy, 6(2), 144-159.
• İnandı, Y., Tunç, B. & Uslu, F. (2013). Eğitim fakültesi öğretim elemanlarının kariyer engelleri ile iş doyumları arasındaki ilişki [The relationship between career barriers and job satisfaction of faculty of education faculty members]. Journal of Educational Sciences Research, 3(1), 219-238.
• Işıkhan, V. (2004). Çalışma hayatında stres ve başa çıkma yolları [Stress in working life and ways of coping]. Ankara: Sandal Publishing.
• Izgar, H. (2001). Okul yöneticilerinde tükenmişlik [Burnout in school administrators]. Ankara: Nobel Akademi.
• Karabıyık, L., Eker, M. & Anbar, A. (2008). Determining the factors that affect burnout among academicians. Ankara University Journal of SSF, 63(2), 91-115.
• Karasar, N. (2020). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar, ilkeler, teknikler [Scientific research method: Concepts, principles, techniques]. Ankara: Anı Publishing.
• Karataş, T., Özen, Ş. & Gülnar, E. (2017). Akademisyenlerin kariyer basamakları ve yükseltme ölçütlerine ilişkin görüşleri [Opinions of academicians on career ladders and promotion criteria]. Journal of Higher Education, 7(2), 82-93.
• Kaya, Ş. D. & Küçükşen, K. (2016). The qualitative study on the assessment of career planning process among academician women in management. Journal of Human Sciences, 13(2), 2441-2453.
• Konakay, G. & Altaş, S. S. (2011). Akademisyenlerde tükenmişlik ve iş tatmini düzeylerinin demografik değişkenler açısından incelenmesi: Kocaeli Üniversitesi örneği [Examination of burnout and job satisfaction levels in academicians in terms of demographic variables: Kocaeli University example]. Sakarya University Journal of Science and Literature, 2, 35-71.
• Korkmaz, A. (2003). Kariyer yönetimi ve kariyer planlama [Career management and career planning]. Unpublished Master Thesis, Manisa: Celal Bayar University.
• Küçüksüleymanoğlu, R. (2007). Burnout syndrome levels of education faculty academic staff. Eurasian Journal of Educational Research, 28, 101-112.
• Kutanis, R. Ö. & Karakiraz, A. (2013). Akademisyenlerde tükenmişliğin Kopenhag Tükenmişlik Envanteri (CBI) ile ölçülmesi: Bir devlet üniversitesi örneği [Measuring burnout in academics with the Copenhagen Burnout Inventory (CBI): A state university example]. Journal of Business Science, 1 (2): 13-30.
• Lackritz, J. R. (2004). Exploring burnout among university faculty: Incidence, performance and demographic issues. Teaching and Teacher Education, 20(7), 713-729. https://psycnet.apa.org/doi/10.1016/j.tate.2004.07.002
• Leiter, M. P. & Maslach, C. (1988). The impact of interpersonel environment on burnout and organizational commitment. Journal of Organizational Behaviour, 9, 297-308. https://doi.org/10.1002/job.4030090402
• Leiter, M. P. & Maslach, C. (2005). Banishing burnout: Six strategies for improving your relationship with work. San Francisco: John & Wiley Sons.
• Lo, S., Stone, R. & Ng, C. W. (2003). Work‐family conflict and coping strategies adopted by female married professionals in Hong Kong. Women in Management Review, 18(4), 182-190. https://doi.org/10.1108/09649420310479381
• Marakoğlu, K. & Kargın, N. Ç. (2013). Tıp Fakültesi araştırma görevlilerinde tükenmişlik sendromu ve ilişkili faktörlerin değerlendirilmesi [Evaluation of burnout syndrome and related factors in medical faculty research assistants]. Journal of General Medicine, 23(4): 103-108.
• Maslach, C. & Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behavior, 2, 99-131.
• Maslach, C. (2003). Job burnout: New directions in research and intervention. Current Directions in Psychological Science, 12(5): 189-192.
• Maslach, C., Jackson, S. E. & Leiter, M. P. (1997). Maslach Burnout Inventory: Third edition. In C. P. Zalaquett & R. J. Wood (Ed.), Evaluating stress: A book of resources (pp. 191-218). Scarecrow Education.
• McDonald-Fletcher, V. D. (2008). The impact of stress and social support on burnout. North Carolina State University.
• Munar, A. M., Biran, A., Budeanu, A., Caton, K., Chambers, D., Dredge, D. & Ram, Y. (2015). The gender gap in the tourism academy: Statistics and indicators of gender equality. While waiting for the dawn. Tourism Education Futures Initiative (TEFI), Report I.
• Murat, M. (2003). Üniversite öğretim elemanlarında tükenmişlik [Burnout in university lecturers]. Turkish Journal of Psychological Counseling and Guidance, 2(19), 25-34.
• Orhan, U. & Mavi Doğru, G. (2018). Türkiye’de devlet üniversitelerinde çalışan akademisyenlerde tükenmişliğin incelenmesi: Nitel içerik analizi [Examination of burnout in academics working at state universities in Turkey: Qualitative content analysis]. Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, 7(2), 427-441.
• Özcan, K., Karataş, İ. H., Çağlar, Ç., & Polat, M. (2014). Eğitim fakültesi yöneticilerinin güç kullanma biçimlerinin örgüt kültürüne etkisi: Bir durum çalışması [The effect of power use styles of education faculty administrators on organizational culture: A case study]. Educational Sciences in Theory and Practice, 14(2), 545-569.
• Özkanlı, Ö. (2007). Türkiye’de kadın akademisyenlerin durumu [Situation of female academics in Turkey]. Education and Science, 32 (144), 59- 70.
• Öztürk, A. (2011). Kadın öğretim elemanlarının cam tavan sendromu üzerine bir araştırma: Ankara Üniversitesi örneği [A research on glass ceiling syndrome of female lecturers: Ankara University example]. Unpublished Master Thesis, Ankara: Gazi University.
• Öztürk, A. (2019). Akademisyenlerin algıladıkları mobbing ve mesleki tükenmişlik düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi [Examining the mobbing and professional burnout levels perceived by academics according to various variables]. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 314-325.
• Purvanova, R. K. & Muros, J. P. (2010). Gender differences in burnout: A meta-analysis. Journal of Vocational Behavior, 77, 168-185.
• Sağlamer, G. (2009). Women academics in science and technology with special reference to Turkey. Women status in the Mediterranean: their rights and sustainable development. (Edt: Ambrosi L. ect.). Bari: CIHEAM, pp. 45-61.
• Şentürk, B. (2015). Çokuz ama yokuz: Türkiye’deki akademisyen kadınlar üzerine bir analiz [We are many but we are not there: An analysis on academic women in Turkey]. Viraverita E-Dergi, (2), 1-22.
• Seyyar, A. ve Selek Öz, C. (2007). İnsan kaynakları terimleri [Human resources terms]. İstanbul: Değişim Yayınları.
• Sunar, L. (2020). Türkiye’de mesleki itibar: Dönüşen çalışma hayatı ve mesleklerin sosyal konumu [Professional reputation in Turkey: Transforming working life and social position of professions]. Journal of Economy Culture and Society, (1), 29-59.
• Tabachnick, B. G. & Fidell, L. S. (2001). SAS for Windows workbook for Tabachnick and Fidell: using multivariate statistics. (No Title).
• Teltik, H. (2009). Okul öncesi öğretmenlerinin mesleki yeterlik algılarının iş doyumu ve tükenmişlik düzeyleriyle ilişkisinin belirlenmesi [Determining the relationship between pre-school teachers’ professional competence perceptions and job satisfaction and burnout levels]. Unpublished Master Thesis, İstanbul: Marmara University.
• Terzi, Y. & Sağlam, V. (2008). Araştırma görevlilerinin mesleki tükenmişlik durumu [professional burnout situation of research staff]. Physical Sciences, 3(1), 52-58.
• Tetik, S. (2011). Öğretim elemanlarının tükenmişlik düzeylerinin belirlenmesi: Salihli Meslek Yüksekokulu örneği [Determination of burnout levels of instructors: Salihli Vocational School example]. Zonguldak Karaelmas University Journal of Social Sciences, 7(13), 339-350.
• Torun, A. (1995). Tükenmişlik, aile yapısı ve sosyal destek ilişkileri üzerine bir inceleme [An investigation on burnout, family structure and social support relationships]. Unpublished Doctoral Thesis, İstanbul: Marmara University.
• Tümkaya, S. (1996), Öğretmenlerdeki tükenmişlik, görülen psikolojik belirtier ve başa çıkma davranışları [Burnout in teachers, psychological symptoms and coping behaviors]. Unpublished Doctoral Thesis, Adana: Çukurova University.
• Tuzgöl Dost, M. & Cenkseven, F. (2007). Devlet ve vakıf üniversitelerinde çalışan öğretim elemanlarının mesleki sorunları [Professional problems of lecturers working in state and foundation universities]. Çukurova University Journal of Social Sciences Institute, 16(2), 203-218.
• Uysal, D., Ersun Aydemir, E. (2016). Türkiye’de yükseköğretim kavramı ve yükseköğretimin istihdam ve ekonomiye etkisinin analizi [Analysis of the concept of higher education and the impact of higher education on employment and economy in Turkey]. Selcuk University Journal of Social Sciences Institute, (35) 275-284.
• World Health Organization. (1998). The World Health Report: Life in the 21st century a vision for all. In The world health report 1998: life in the 21st century A vision for all (pp. 241-241).
• Yan, Z. & Jian-xin, W. (2007). The burnout phenomenon of teachers under various conflicts. USChina education Review, 4(1), 37-44.
• Yeğin, H. İ. (2014). Din kültürü ve ahlâk bilgisi öğretmenlerinin tükenmişlik düzeyleri [Burnout levels of religious culture and ethics teachers]. EKEV Akademy Journal, 18(58), 315-332.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2016). Qualitative research methods in the social sciences. Ankara: Seçkin Publishing.
• Yıldız, S. (2018). Türkiye’de kadın akademisyen olmak [Being a female academic in Turkey]. Journal of Higher Education and Science, (1), 29-40.
• Yılmaz, E. (2005). Akademik hayatta kadınların statüsü, istihdamı ve sorunları. ODTÜ-SDÜ karşılaştırması [Status, employment and problems of women in academic life. METUSDU comparison]. Unpublished Master Thesis, Isparta: Süleyman Demirel University.
• Yoleri, S. & Bostancı, M. Ö. (2012). Determining the factors that affect burnout and job satisfaction among academicians: A sample application on the Hitit University. Turkish Studies, 7(4), 589-600.
• Yükseköğretim Kurulu. (2020). Yükseköğretim bilgi yönetim sistemi [Higher education information management system]. Ankara. Available at https://istatistik.yok.gov.tr/.
• Yükseköğretim Kurulu. (2022). Yükseköğretim bilgi yönetim sistemi [Higher education information management system]. Ankara. Available at https://istatistik.yok.gov.tr/.
• Yükseköğretim Kurulu. (2023). Yükseköğretim bilgi yönetim sistemi [Higher education information management system]. Ankara. Available at https://istatistik.yok.gov.tr/