ÇÖZÜMLEMESİ İSİM + YARDIMCI FİİL ŞEKLİNDE YAPILAN BİRLEŞİK FİİL SORUNUNUN ÇÖZÜMÜ: İSİM FİİL TAMLAMASI

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 3, 986 - 1002, 15.09.2024

Bahri Kuş

https://doi.org/10.7884/teke.1436822

Öz

Bu makalede dilcilik literatürümüzde birleşik fiil adıyla anılan ve çözümlemesi yaygın olarak isim + yardımcı fiil şeklinde yapılan unsurlar ele alınmıştır. Bahsi geçen konu, birkaç çalışma haricinde genellikle hep aynı şekilde incelenegelmiştir. Mevcut anlayışa göre etmek, kılmak, olmak gibi fiiller bu teşkillerde yardımcı unsur olarak görev almakta ve önlerindeki ismi fiilleştirmektedirler. Birleşik fiil konusu, Türk dilinin ekleşme düzeni bakımından ele alındığında sorunlu ve çelişkili tarafları bulunan bir mesele olarak karşımızda durmaktadır. Çözümlemesi isim + yardımcı fiil şeklinde yapılan birleşik fiil teşkillerinin Türk diline hâkim olan ekleşme kültürüne göre ele alındığında sonucun böyle bir çözümlemeye imkân vermediği anlaşılmaktadır. Kelime kelime karşıtlığında, yer ödünçlemeli örnekler dışında, daima yardımcı unsurun önce, asıl unsurun ise sonra telaffuz edilmesi Türk dilinin en eski ve yerleşik bir kuralıdır. Buna göre yardım etmek gibi bir kuruluşta, yardım kelimesi yardımcı unsur, etmek ise asıl unsurdur. Bu düzenin Türk dilindeki karşılığı birleşik fiil değil, tamlayanı isim, tamlananı fiil olan tamlamadır.

Anahtar Kelimeler

Birleşik fiil, yardımcı fiil, tamlama

SOLUTION OF THE COMPOUND VERB PROBLEM WHICH IS ANALYZED IN THE FORM OF NOUN + AUXILIARY VERB: NOUN VERB COMPLEMENT

Öz

In this article, the elements that are commonly analyzed as noun + auxiliary verb, called compound verbs in our linguistic literature, are discussed. The subject in question has generally been examined in the same way, except for a few studies. According to the current understanding, verbs such as etmek, kılmak, olmak serve as auxiliary elements in these formations and verbize the noun in front of them.
The issue of compound verbs appears before us as an issue with problematic and contradictory aspects when considered in terms of the suffixation order of the Turkish language. When the compound verb formations, whose analysis is made in the form of noun + auxiliary verb, are considered according to the aggregation culture that dominates the Turkish language, it is understood that the result does not allow such an analysis.
In word-by-word contrast, it is the oldest and well-established rule of the Turkish language that, except for examples of borrowing, the auxiliary element is always pronounced first and the main element is pronounced later. Accordingly, in an organization such as yardım etmek, the word yardım is the auxiliary element and etmek is the main element. The equivalent of this order in the Turkish language is not a compound verb, but a phrase whose complement is a noun and its complement is a verb

Anahtar Kelimeler

Compound verb, auxiliary verb, determinative group

Kaynakça

• Atay, O. (2018). Bir bilim adamının romanı Mustafa İnan. (54. bs.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Baydar, T. (2013). İsim + yardımcı fiil şeklinde oluşan birleşik fiiller üzerine. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (49), 55-66.
• Bilgegil, K. (2009). Türkçe dilbilgisi. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi.
• Börekçi, M. (2009). Türkiye Türkçesinde yapı ve işlev bakımından sözcükler. Erzurum: Eser Ofset Matbaacılık.
• Delice, H. İ. (2007). Türkçe sözdizimi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Delice, H. İ. (2009). Türkçenin öncül ekliliği ve Türkçede öncül ek taşıyan yapılar. Turkish Studies, 4(3), 703-716.
• Ediskun, H. (2007). Türk dilbilgisi sesbilgisi-biçimbilgisi-cümlebilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Eker, S. (2005). Çağdaş Türk dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ergin, M. (2002). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım Tanıtım.
• Ergönenç Akbaba, D. (2007). Türkiye Türkçesinde yapısında isim-fiil bulunan birleşik fiiller. Dil Araştırmaları Dergisi, 1(1), 83-95.
• Gencan, T. N. (2007). Dilbilgisi. Ankara: Tek Ağaç Yayınları.
• Kara, F. ve Börekçi M. (2022). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde parçalar üstü ses birimlerinin önemi. Prof. Dr Kerime Üstünova Armağanı, 383-402. İstanbul: Efe Akademi Yayıncılık.
• Karaağaç, G. (2009). Türkçenin söz dizimi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karaağaç, G. (2012). Türkçenin dil bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karaağaç, G. (2013). Dil bilimi terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karabeyoğlu, A. R. (2010?). Türkiye Türkçesinde (ad+fiil birleşmelerinde) yardımcı fiiller. İstanbul: Beşir Kitabevi.
• Karahan, L. (2005). Türkçede söz dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2007). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2007b). Türk dili üzerine araştırmalar III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kuş, B. (2018). Tasvir ek fiilinin yapısı. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (62), 73-82.
• Kültüral, Z. (2018). Türkiye Türkçesi cümle bilgisi. Konya: Palet Yayınları.
• Özkan, A. ve Toker, M. ve Aşcı, U. D. (2016). Türkiye Türkçesi söz dizimi. Konya: Palet Yayınları.
• Özkan, M. ve Sevinçli, V. (2009). Türkiye Türkçesi söz dizimi (kelime çözümlemeli). İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Parlak, A. (2023). Türk dilinde morfolojik yer ödünçlemeleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sabahattin Ali (2021). Yeni dünya. (38. bs.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Savran, H. (2001). Bir isim ile bir fiilden oluşan birleşik fiiller üzerine yeni görüşler. Türk Dili, (596), 140-142.
• Sev, G. (2001). Etmek fiiliyle yapılan birleşik fiiller ve tamlayıcılarla kullanılışı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDK. Güncel Türkçe Sözlük. Erişim Tarihi: 20.01.2024
• Topçu, Ç. (2023). Gramerleşme hakkında. RumeliDe Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (35), 129-137.
• Turan, Z. (2011). Türk dilinin söz diziminde yer ödünçlemesi. III. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu (16-18 Aralık 2010 İzmir) Bildiri Kitabı, 908-914.
• Turan, Z. (2015). Dilciliğin ana sorunu ve Türk dili. 7. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi (25-30 Ağustos 2015 Kaposvar/Macaristan) Bildiri Kitabı, 76-83.
• Turan, Z. (2015). Türk dilinde sıfatlama ekleri. X. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı (28 Eylül-1 Ekim 2015 Saraybosna) Bildirileri, 616-622.
• Turan, Z. (2016). Tarihi inkişafı sebebiyle dilciliğin türk dilciliğinin seyrine etkisi. Uluslararası Türk Dünyası’nda İlmi Araştırmalar Sempozyumu (29-31 Mayıs 2016 Celalabat/Kırgızistan) Bildirileri, 515-521.
• Turan, Z. (2018). Türk dilinin eklerinin sınıflandırmanın esasları. Türkbilig, (35), 97-110.