İÇ ASYA’DA DEMİR ÇAĞINA GEÇİŞ / KARASUK KÜLTÜRÜ VE TÜRKLER

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 3, 816 - 837, 15.09.2024

Elvin Yıldırım

https://doi.org/10.7884/teke.1503509

Öz

Güney Sibirya Bölgesi’nde Afanasyevo, Okunevo, Andronovo kültürlerinin ardından Geç Tunç Çağı-Demir Çağı başı denilebilecek bir dönemde MÖ 1200 yıllarından itibaren ilk buluntularının Karasuk Irmağı yakınlarında keşfedilmesi üzerine bu adla anılan bir kültür dönemi tespit edilmiştir. Kronolojik olarak Klasik
Karasuk ve Kammenni Log keşfi üzerine Geç Karasuk olarak iki safhaya ayrılmıştır. Çin’in kuzeyinde kalan topraklarda, Güney Sibirya Altay-Sayan çevresi ve Kazakistan topraklarında varlığı tespit edilen Karasuk kültürü dönemi maddi kültür unsurları büyük ölçüde Andronovo kültürününkilere benzemekteydi. Bu bakımdan köken olarak onları Andronovo kültürüne bağlayanlar bulunmaktadır. Bununla birlikte Andronovo toplumu ile Çin’in kuzeyinden gelen gruplarla karışımı sonrası ortaya çıktıkları üzerine görüşler de mevcuttur. Kamenka ve Tepsey gibi önemli yerleşim alanlarının bulunduğu yerde pek çok mesken, maden ocağı, dökümhane kalıntılarına ulaşılmıştır. Kazakistan sahasına kadar çok geniş bir sahada Karasuk kültürü dönemine ait tunçtan dökülmüş bıçak, hançer ve balta gibi ürünler elde edilmiştir. Mezarların ise kare veya dikdörtgen formlu sanduka biçimli olduğu ve yassı plakalarla çevrelendiği, mezar sandukasının üstünün de yine kalaslarla veya taş plakalar ile örtüldüğü, halka veya kare formlu kuşatma içerisine alındığı akraba olduğu düşünülen kişilere ait mezarların kuşatmalarının birbirlerine eklendiği görülmektedir. Bu çalışmamız ile Karasuk kültürü döneminin kronolojik bakımdan yayıldığı coğrafyada bıraktıkları maddi kültür kalıntılarının karakteristik özelliklerini, etkileşimde oldukları topluluklar ve kültürleri, değişimlerini, Türklerle olan bağlantılarını ortaya koymaya ve Karasuk kültürü üzerine bir bakış ortaya koymaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Sibirya, Kazakistan, Karasuk, bozkır, konargöçer, Türkler

TRANSITION TO THE IRON AGE IN INNER ASIA / KARASUK CULTURE AND TURKS

Öz

The period known as the Karasuk culture was identified following the discovery of the first artifacts around the Karasuk River from around 1200 BCE, marking the beginning of the Late Bronze Age to the Early Iron Age, after the Afanasyevo, Okunevo, and Andronovo cultures in the Southern Siberia region. Chronologically, it is divided into two phases: Classic Karasuk and finding after Kammenni Log, later it was classified as Late Karasuk. The material culture elements of the Karasuk culture period, found near the Karasuk River, Altai-Sayan region of Southern Siberia, and the territories of Kazakhstan, bear a significant resemblance to those of the Andronovo culture. Consequently, there are theories connecting them to the Andronovo culture in terms of origin. However, some opinions suggest that they emerged as a result of a mixture between the Andronovo society and groups coming from the north of China. Numerous settlements, mines, and foundry remains have been discovered in significant locations such as Kamenka and Tepsey. Products such as bronze knives and axes from the Karasuk culture period have been obtained in a vast area extending to the territory of Kazakhstan. The graves are square or rectangular in shape, surrounded by flat plates, and the top of the burial casket is covered with logs or stone slabs. The graves of individuals believed to be relatives are enclosed in circular or squareshaped enclosures, with the enclosures of graves thought to belong to related individuals being interconnected. With this study, we aim to explore the characteristic features of the material culture remnants left by the Karasuk culture in the geographically widespread area during its chronological spread. We will delve into the interactions with the communities and cultures they engaged with, as well as their exchanges and influences, to shed light on their connections with the Turks and present a perspective on the Karasuk culture.

Anahtar Kelimeler

Siberia, Kazakhstan, Karasuk, steppe, nomadic, Turks

Kaynakça

• Akgün, H. C. (2023). Avrasya kaya resimlerinde Türk kültür ve mitolojisi. İstanbul: Kabalcı.
• Alyılmaz, C. (2015). İpek yolu kavşağının ölümsüzlük eserleri. Ankara: Atatürk Üniversitesi.
• Çlenova, N. L. (1963). Pamyatniki perehodnogo Karasuk-Tagarskogo vremeni v Minusinskoy kotlovine. Sovetskaya Arkheologiya, No:3, 48-68.
• Çlenova, N. L. (1972). Zoloto v Karasukskuyu epohu. Sovetskaya Arkheologiya. No:IV, 252-260.
• Çlenova, N. L. (1973). Karasukskiye nahodki na Urale i v Vostoçnoy Evrope. Sovetskaya Arkheologiya, No:2, 191-205.
• Çlenova, N. L. (1988). Novıy Karasukskiy kinjal iz Başkırii. KSİA, No:193, 98-100.
• Çoruhlu, Y. (2004). Eski Türklerde ölüm. Cogito, 40, 244-268.
• Devlet, E. G. ve Devlet, M. A. (2005). Mifı v Kamne. Moskva: Aletheia.
• Dikov, N. N. (1958). Bronzovıy Vek Zabaykalya. Ulan-Ude: Akademii Nauk.
• Donuk, A. (1981). Türk Devleti’nde hâkimiyet anlayışı. Tarih Enstitüsü Dergisi, 10(11), 29-56.
• Eberhard, W. (2007). Çin tarihi. Ankara: TTK.
• Eliade, M. (2000). Dinler tarihine giriş. İstanbul: Kabalcı.
• Ergin, M. (2009). Orhun abideleri. İstanbul: Boğaziçi.
• Esin, E. (1978). İslâmiyetten önceki Türk kültür tarîhi ve İslâma giriş, İstanbul: Edebiyat Fakültesi.
• Gohman, İ. İ. (1958). Antropologiçeskiye materialı iz plitoçnıh Mogil zabaykalya. Sbornik Muzeya Antropologii i Etnografii. T. XVIII, 428-443.
• Grışin, Y. S. (1968). O Nikotorıkh zabaykalskih medno-bronzovıkh izdeliyakh Epohi sredney bronzı (Karasukskogo Vremeni). Sovetskaya Arkheologiya, No:3, 180-182.
• Gryaznov, M. P. (1952). Pamyatniki Karasukskogo etapa v tsentralnom Kazahstane. Sovetskaya Arkheologiya, No: XVI, Moskva-Leningrad, 129-162.
• Harvin, S. V. (1994). Karasukskaya problema? Peterburgskiy Akheologiçeskiy Vestnik, Vıp. 8., Petersburg, 104-112.
• Hlobıstina, M. D. (1970). Kamenskii Mogilnik na Yeniseye i Ust-Erbınskaya gruppa Karasukskih pamyatnikov. Sovetskaya Arkheologiya, No: I, 121-129.
• İzgi, Ö. (2002). Orta Asya’nın en eski kültürleri ve Çin medeniyeti ile ilişkiler. Türkler, C. I, Ed. H. C. Güzel, K. Çiçek, S. Koca), Ankara: Yeni Türkiye, 463-477.
• Kızlasov, L. P. (1971). Karasukskiy Mogilnik hara haya. Sovetskaya Arkheologiya, No:3, 170-188.
• Kızlasov, L. P. (1991). Drevnyaya i Srednevekovaya İstoriya Yujnoy Sibiri. Abakan: Hakasskoe Otdeleniye Krasnoyarskogo Knijnogo İzdatelstvo.
• Kiselev, S. V. (1937). Karasukskiye Mogilı po raskopam 1929, 1931 i 1932 gg. Sovetskaya Arkhelogiya, No:3, 137-166.
• Kiselev, S. V. (1951). Drevnyaya istoriya Yujnoy Sibiri. Moskva-Leningrad: Akademiya Nauk.
• Klements, D. (1886). Drevnosti minusisnkogo muzeya. Tomsk.
• Lipski, A. N. (1949). Raskopki drevnih pogrebenii v Hakassii v 1946 godu. KSİA, 25, 15-86.
• Margulan, Alkey Hakanoviç-Akişev, Kemal Akişeviç-Kadyrbayev, Mir Kasımoviç-Orazbaev, Abdulmanap Medeuovich. (1966). Drevnyaya Kultura Tsentralnogo Kazahstana. Alma-ata: İzdatelstva Nauka.
• Melentyev, A. N. (1975). Keramika Karasukskogo tipa iz Severnogo Prikaspiya. KSİA, 142, 39-43.
• Miklaşeviç, E. (2004). Pamyatniki naskalnogo İsskustva Minusinskoy Kotlovinı. Pamyatniki naskalnogo iskusstva Tsentralnoy Azii. Obshchestvennoye uchastiye, menedzhment, konservatsiya, Almaty: dokumentatsiya, 14–28.
• Novgorodova, E. A. (1970). Tsentralnaya Aziya i Karasukskaya problema. Moskva: İzd. Nauka.
• Novgorodova, E. A. (1989). Drevnyaya Mongoliya. Moskva: Nauka.
• Novojenov, V. A. (2011). Aziatskiye Kolesnitsy. Arkheologiya Kazahstana v Epohu Nizavisimosti: İtogi, Perspektivı, Materialı mezhdunarodnoy nauchnoy konferentsii, posvyashchennoy 20- letiyu Nezavisimosti Pespubliki Kazakhstan i 20-letiyu Instituta arkheologii im. A. KH. Margulana KN MON RK., Almatı, 247-256.
• Okladnikov, A. P. (1954). Olennıy kamen s reki İvolgi. Sovetskaya Arkheologiya, XIX, 207-220.
• Özerdim, Muhaddere, N. (1963). Chou’lar ve bu devirde Türklerden gelen ‘Gök Dini’. Belleten, XXVII(105), 1-23.
• Romaşko, V. A. ve Kalagina, G. N. (1991). Novaya Nahodka Karasukskogo Kinjala v Podneprovye. No:3, 267-268.
• Rykushina, G. V. (2007). Paleoantropologiya Karasukskoy kulturı. Moskva: Starıy Sad.
• Salnıkov, K.V. (1967). Oçerki drevney istorii Yujnogo Urala. Moskva: İzdatelstva Nauka.
• Savinov, D. G. (1996). Drevniye poseleniya Hakasii, Torgajak. St. Petersburg: Archaelogica Petropolitana.
• Savinov, D. G. (2004). Naseleniye srednego Yeniseya v epokhu slojeniya skotovodçeskikh obşestı v (III tys. do n.e. - seredina I tys. n.e.). Journal Of Turkic Civilization Studies, No. 1, 109-137.
• Teploukhov, S. A. (1929). Opıt klassifikatsii drevnikh metallicheskikh kultur Minusinskogo kraya (V kratkom izlozhenii). Materialı po etnografii, T. IV, vıp. 2. Leningrad, 41-62. Topsakal, İ. (2017). Sibirya tarihi. İstanbul: Ötüken.
• Vadetskaya, E. B. (1986). Arkheologicheskiye Pamyatniki v Stepyakh Srednego Yeniseya, Leningrad: Akademii Nauka.
• Vadetskaya, E. B. (2014). Sibirya kurganları. (Çev. A. Bağcı), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Volkov, V. V. (2002). Olennyye kamni Mongolii. Moskva: Nauçnıy Mir.
• Volkov, V. ve V.-Novgorodova, E. A. (1960). Karasukskiye Priveski iz Mongolii. Sovetskaya Arkheologiya, 4, 155-160.
• Yıldırım, K. (2021). Çin tarihi. (2. Baskı). İstanbul: Ötüken.
• Yıldırım, K. (2022). Hunlar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi.
• Yılmaz, A. (2010). Saymalı Taş’ın bronz dönemi petroglifleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5, 143-159.