OSMANLI DÖNEMİNDE YAZILAN FARSÇA BİR TEFSÎR: TEFSÎR-İ SÛRETİ’L-KADR

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 3, 849 - 867, 15.09.2024

Çetin Kaska

https://doi.org/10.7884/teke.1510326

Öz

Yorumlama, açıklama ve anlamını genişletme anlamına gelen tefsîrin terim anlamı Kur’ân ayetlerini izah etmek amacıyla kaleme alınan eser veya Kur’ân anlamını izah eden dinî bilim dalı demektir. Kur’ân hem konu hem de anlam bakımından çok zengin bir içeriğe sahiptir. Bu yüzden iyi bir bilgiye sahip olmayan insanların ondaki bütün emir ve yasakları anlaması mümkün görünmemektedir. Bunun için İslamiyet’in ilk dönemlerden beri tefsîre ciddi manada ihtiyaç duyulmuştur. Osmanlı Dönemi’nde de bu maksatla Türkçe ve Arapçanın yanı sıra Farsça tefsîr kitapları kaleme alınmıştır. Farsça tefsîr kitaplarından birini yaşamı hakkında fazla bilgi bulunmayan İbrâhîm b. Dervîş-i Buhârî yazmıştır. İbrâhîm-i Buhârî’nin bu eseri Kadr sûresinin tefsîrinden oluşmaktadır. Edebî bir tefsîr olan bu eser Osmanlı vezîriâzamlarından Semiz Ali Paşa’ya ithaf edilmiştir. Müellif eserini yazmadan önce Kadr sûresi ile ilgili yazılan tefsîr kitaplarını okumuş, dost ve arkadaşlarının arzusu doğrultusunda söz konusu sûreyi tekrar yazmayı denemiştir. Bu çalışmada Süleymaniye Kütüphanesi Ayasofya koleksiyonunda (nr. 00411) bulunan İbrâhîm-i Buhârî’nin Farsça kaleme aldığı Tefsîr-i Sûreti’l-Kadr adlı eseri ilk defa detaylı ele alınmıştır

Anahtar Kelimeler

Farsça tefsîr, Kadr sûresi, Osmanlı Dönemi, İbrâhîm-i Buhârî, Semiz Ali Paşa

A PERSIAN TAFSIR WRITTEN IN THE OTTOMAN PERIOD: THE TAFSIR OF THE SURAH AL-QADR

Öz

The term tafsir, which means interpretation, explanation and expansion of the meaning, is the work written to explain the verses of the Quran or the branch of religious science that explains the meaning of the Quran. The Quran has a very rich content in terms of both subject and meaning. That's why it doesn't seem possible for people who don't have good knowledge to understand the orders and prohibitions in it. For this reason, tafsir has been seriously needed since the early days of Islam. During the Ottoman period, tafsir books were written in Persian as well as in Turkish and Arabic. One of the Persian tafsir books was written by Ibrahim b. Dervis-i Bukhari, about whose life there is no information. This work of Ibrahim-i Bukhari consists of the commentary of the Surah Qadr. This work, which is a literary commentary, was dedicated to Semiz Ali Pasha, one of the Ottoman Grand Viziers. Before writing his work, the author read the interpretation books written about the Surah Qadr and tried to rewrite the Surah in question in line with the wishes of his friends and colleagues. In the work, verses, hadiths and poems were used. In this study, the work called Tafsir of the Surah al-Qadr, written in Persian by Ibrahim-i Bukhari, which is in the Hagia Sophia collection of the Suleymaniye Library (nr. 00411), will be discussed in detail for the first time.

Anahtar Kelimeler

Persian tafsir, surah Qadr, Ottoman Period, Ibrahim-i Bukhari, Semiz Ali Pasha

Kaynakça

• Cerrahoğlu, İ. (1988). Tefsir tarihi 1. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Çalışkan, M. (2005). Tefsir bilgileri Kur’ân tarihi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Çiçek, M. H. (2020). Kavram atlası Tefsîr I. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Demirci, M. (2014). Tefsir tarihi. İstanbul: İstanbul: İFAV Yayınları.
• Demirci, M. (2009). Tefsîr terimleri sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları.
• Dereli, M. V. (2014). Kur’ân’ı anlamaya doğru. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Erdoğan, M. (2015). Fıkıh ve hukuk terimleri sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Esposito, J. L. (2013). Oxford İslam sözlüğü. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Genç, İ. (2006). “Tefsir”. Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü. 6/67. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• İbn Acîbe el-Hasenî. (2007). Kısa Sûrelerin tefsiri. Çev. Dilaver Selvi. İstanbul: Semerkand Yayınları.
• İbrâhîm B. Derviş-i Buhârî. Tefsîr-i Sûreti’l-Kadr. Süleymaniye Kütüphanesi-Ayasofya Koleksiyonu, nr. 00411.
• İslamoğlu, M. (2011). Kur’an sûrelerinin kimliği. İstanbul: Akabe Vakfı Yayınları.
• Karaman, F., Karagöz, i., Paçacı, İ., Canbulat, M., Gelişgen, A. ve Ural, İ. (2006). Dinî kavramlar sözlüğü. Ankara: DİB Yayınları.
• Kâtip Çelebi. (2007). Keşfü’z-Zunûn. Çev. Rüştü Balcı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kısa, M. (2015). Kısa sûreler kelime meali ve tefsîr. İstanbul: Beka Yayıncılık.
• Özcan, T. (2007). “Pîrîzâde İbrâhim”, TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Diyanet Yayınevi.
• Serinsu, A. N. (2009). Dinî terimler sözlüğü. Ankara: MEB Yayınları.
• Şerbâsî, A. (2010). Hz. Peygamber’den günümüze tefsir ekolleri. Çev. Mustafa Özcan. İstanbul: Özgü Yayınevi.
• Tercüman. (1982). Ansiklopedik İslâm lûgâtı. 2/ 695. İstanbul: Tercüman Gazetecilik ve Matbaacılık.