CORPUS STUDIES ON LANGUAGE IN UZBEKISTAN AND CONTRIBUTIONS OF PROJECT-BASED STUDIES TO THE FIELD

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 4, 1283 - 1295, 15.12.2024

Nursan Ildırı

https://doi.org/10.7884/teke.1574844

Öz

It has been seen that computer-aided linguistics researches and applications have gained importance with the acceleration of technological developments. Corpus linguistics, which constitutes an important field of linguistics, offers a very suitable field of study for computer-aided language research and applications. Corpus linguistics provides an important resource in areas such as determining similarities and differences between languages, developing natural language processing applications and supporting language teaching. Such studies also provide data to analyze the structure and meaning between languages and to create language models with natural language processing applications. It is also done to create sets, to facilitate learners' understanding of languages with bilingual expressions in language teaching, to enable the examination of contexts and expression techniques in literary works, and to help individuals develop their language skills. It has been observed that corpus-based studies on Turkish dialects have increased in recent years. In this study, the concept of corpus is generally emphasized, examples of corpus applications that are widely used in world languages in Turkish Dialects, how corpus studies have developed in Uzbekistan from past to present are explained, and corpus-based projects and studies carried out in Uzbekistan are introduced.

Anahtar Kelimeler

Uzbek Turkish, corpus linguistics, language corpus, national corpus, parallel corpus

ÖZBEKİSTAN’DA DİL İLE İLGİLİ DERLEM ÇALIŞMALARI VE PROJE TABANLI YAPILAN ÇALIŞMALARIN TANITIMI

Öz

Teknolojik gelişmelerin hızlanmasıyla beraber bilgisayar destekli dil bilimi araştırmalarının ve uygulamalarının önem kazandığı görülmektedir. Dil biliminin önemli bir alanını teşkil eden derlem dil bilimi, bilgisayar destekli dil araştırmaları ve uygulamaları için oldukça elverişli bir çalışma alanı sunmaktadır. Derlem dil bilimi, diller arası benzerlikleri ve farklılıkları belirleme, doğal dil işleme uygulamaları geliştirme ve dil öğretimini destekleme gibi alanlarda önemli bir kaynak sağlamaktadır. Bu türlü çalışmalar aynı zamanda diller arasında yapı ve anlam analizi yapmak, doğal dil işleme uygulamalarıyla dil modelleri oluşturabilmek maksadıyla veri setleri oluşturmak, dil öğretiminde öğrenicilerin iki dilli ifadelerle dilleri kavrayışlarını kolaylaştırmak, edebî eserlerdeki bağlamların, anlatım tekniklerinin incelenmesine olanak sağlamak, bireylerin dil becerilerinin gelişmesine yardımcı olmak amacıyla da yapılmaktadır. Son yıllarda Türk lehçeleri için yapılan derlem tabanlı çalışmaların arttığı gözlemlenmektedir. Bu çalışmada genel olarak derlem kavramı üzerinde durulmuş, dünya dillerinde çok kullanılan derlem uygulamalarının Türk lehçelerinde var olan örnekleri, Özbekistan’da derlem çalışmalarının geçmişten günümüze ne şekilde gelişim gösterdiği izah edilmiş, Özbekistan’da gerçekleştirilen derlem tabanlı projeler ve çalışmalar tanıtılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Özbek Türkçesi, Derlem Dil Bilimi, Ulusal Derlem, paralel korpus

Kaynakça

• Abjalova, M., Adalı, E. ve Iskandarov, O. (2023). Educational corpus of the Uzbek language and its Opportunities. 2023 8th International Conference on Computer Science and Engineering (UBMK), s. 1-5.
• Adalı, E. (2022). Bilgisayarlı çeviri için koşut derlem. O‘zbek Tilining Milliy Korpusi: Muammo va vazifalar mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konfrensiya materiallari, s. 8-26.
• Adilova, A. S. (2021). Corpora and corpus-based teaching Uzbek to foreigners. International Journal of Multicultural and Multireligious Understanding (IJMMU), 8(4), 525-531.
• Aksan, Y., Aksan, M., Özel, S. A., Yılmazer, H., Demirhan, U. U., Mersinli, Ü., Bektaş, Y. ve Altunay, S. (2014). Web tabanlı Türkçe ulusal derlemi (TUD). Akademik Bilişim’14 - XVI. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri, s. 723-730.
• Gurbanmurat qizi Allaberdiyeva, D. (2024). Turkiy tillar korpusining qiyosiy tadqiqi. Academic Research in Educational Sciences, 5(6), 122-126.
• Gümüş, M. (2024). Derlem dilbilim çalışmalarının dil öğretimine katkısı. Journal of Turkic Civilization Studies, 5(1), 153-170.
• Karaoğlu, S. (2014). Türkçe çevirimiçi derlemler üzerine. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 16(Özel Sayı I), 181-188.
• Raupova L., Elov B., Abjalova M. ve Alayev R. (2021). Оʻzbek tilining ta’limiy korpusi va uning imkoniyatlari. O‘zbekiston til va Madaniyat-Amaliy Filologiya, 60-77.
• Mengliev, B., Khamroeva, Sh., Elova. D. (2021). Learning corpus of Uzbek language: structure, content, opportunities. (URL 14)
• Musurmankulova, Sh. (2023). Theoretical basis of the formation of Uzbek-Turkish parallel corpus, Central Asian Journal of Literature, Philosophy and Culture, (4), 163-170.
• Musurmankulova, Sh. (2023). “'Uzturkfraz'” parallel korpusi ma’lumotlar bazasini shakllantirish texnologiyasi”. «Til va adabiyot – Преподавание языка и литературе – Language and literature teaching», 84-85.
• Osipova, E. (2020). Corpus linguistic technology as a digital tool in teaching idioms’ interpretation to EFL students. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 940(1), 1-12.
• Özbay, A. Ş., Gürsoy, Z. (2023). Computerized corpus as a tool for educational technology and learning in the analysis of four-word recurrent expressions. Journal of Educational Technology & Online Learning, 6(1), 249-272.
• Özkan, B. (2020). Türkçenin söz varlığını belirlemede derlem dilbilim uygulamaları. Turkish Studies - Language, 15(1), 341-354. (URL 13)
• Özkan, B. (2023). Yöntem ve uygulama açısından Türkiye Türkçesi söz varlığının derlem tabanlı sözlüğü. Bilig, (66), 149-178.
• Pekcoşkun, G. S. (2018). Derlem tabanlı yaklaşımların çeviribilimdeki yeri ve önemi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Shamsudinova, B. I. (2022). The problem of parameterization of auxiliary words in the database of the national corpus of the Uzbek language and providing them in the interface. ASEAN Journal on Science & Technology for Development, 39(4), 693-698.
• Sharipov, F. ve Sharipova E. (2024). O‘zbek tilshunosligida milliy korpus masalasi. Global integratsiya sharoitida Turkiy tillar taraqqiyoti: muammo va vazifalar mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman materiallari, 318-321.
• Tahiroğlu, B. T. (2010). Derlem, bilgisayar destekli sözlük bilimi, eş dizimlilik ve otomatik terim çıkarımı. Belleten, 58(1), 183-197.
• Toirova, G. (2023). Creation and importance of language corps in Uzbekistan. Aquaculture, 1-12.
• Zokirova, Izzatillayevna. Kh, (2023). Advancements in Computer Linguistics in Uzbekistan. Models and Methods For Increasing The Efficiency of Innovative Research, 3(29), 213-218.
• İnternet kaynakları
• URL 1 http://www.tnc.org.tr/ 05.08.2024
• URL 2 https://www.ddi.itu.edu.tr/araclarkaynaklar 07.08.2024
• URL 3 https://qazcorpus.kz/, https://github.com/makazhan/kaznlp 15.5.2024
• URL 4 https://corpora.clarin-d.uni-saarland.de/cqpweb/kyrgyz 21.06.2014
• URL 5 https://tugantel.tatar/?lang=en 12.07.2024
• URL 6 https://ctcorpus.org/index.php/crh/ 10.06.2024
• URL 7 https://korpus.azerbaycandili.az/ 17.09.2024
• URL 8 https://uzschoolcorpara.uz/ 19.06.2024
• URL 9 https://uzbekcorpus.uz/newIndex 21.09.2024
• URL 10 https://uzturkfraz.uz/ 20.08.2024
• URL 11 https://www.sketchengine.eu/uzwac-uzbek-corpus/ 17.09.2024
• URL 12 https://www.sketchengine.eu/corpora-and-languages/uzbek-text-corpora/06.09.2024
• URL 13 https://dx.doi.org/10.29228/TurkishStudies.41460 22.09.2024
• URL 14 chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/http://www.turklang. 01.08.2024