The Fundamental Principles and Characteristics of Turkish Foreign Policy between 1923 and 1938: The Ideological Influence of Ziya Gökalp

Yıl 2025, Cilt: 4 Sayı: 6, 137 - 156, 31.08.2025

Hakan Sezgin Erkan

Öz

In the final periods of the Ottoman Empire, various ideologies emerged to prevent the collapse of the empire. Each ideology proposed solutions within its own intellectual framework to avert the empire’s dissolution, influencing both its domestic and foreign policies. Three prominent ideologies—Ottomanism, Islamism, and Turkism—supported or shaped by the state’s leading figures, significantly impacted the empire’s internal and external policies during their respective periods of prominence.
While Ottomanism and Islamism faded due to territorial losses and the alienation of other ethnic groups from the Ottoman Empire, Turkism persisted, fueled by the reawakening of Turkish national consciousness among the empire’s founding nation, the Turks. This rediscovery of Turkish identity was significantly influenced by the intellectual contributions of prominent Turkish nationalist writers of the era.
Among these writers, Ziya Gökalp stands out as a key figure whose ideas profoundly shaped the foundational principles of Turkish foreign policy between 1923 and 1938. Recognized as the official ideologue of the Committee of Union and Progress and the unofficial ideologue of the Republican People’s Party, Gökalp’s ideas were embraced and adopted by the decision-makers of the early Turkish Republic.
This study focuses on the core principles of Turkish foreign policy from 1923 to 1938 and examines how these principles influenced the defining characteristics of the period’s foreign policy. Additionally, it seeks to address the following questions: Did Ziya Gökalp’s intellectual framework influence the foundational principles of Turkish foreign policy? Did these principles shape the defining features of Turkish foreign policy during the 1923-1938 period?

Anahtar Kelimeler

Turkish foreign policy , Ziya Gökalp , Turkism , nationalism , ideology

TÜRK DIŞ POLİTİKASININ TEMEL İLKELERİ VE ÖZELLİKLERİ: ZİYA GÖKALP’İN İDEOLOJİK ETKİSİ (1923-1938)

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde İmparatorluğun yıkılmasını engellemek için ortaya çıkan ideolojiler mevcuttur. Her ideoloji kendi fikir temelleri çerçevesinde İmparatorluğun yıkılması için çeşitli önerilerde sunmuş ve bu öneriler çerçevesinde de İmparatorluğun iç ve dış politikasına etki etmeye çalışmıştır. Devletin önde gelenlerinin de inşasında yer aldığı ya da savunduğu üç ideoloji olan Osmanlıcılık, İslamcılık ve Türkçülük esas fikri akım olarak kullanıldıkları dönemde İmparatorluğu iç ve dış politikasını da ciddi derecede etkilemiştir.
Bu akımlardan Osmanlıcılık ve İslamcılık toprak kayıpları ve diğer etnik unsurların Osmanlı İmparatorluğu’na sırt çevirmesi neticesinde yok olsa da İmparatorluğun kurucu ulusu olan Türklerin yeniden Türklük bilincini hatırlamaya başlaması ile birlikte Türkçülük varlığını devam ettirmiştir. Bununla birlikte Türklüğün yeniden keşfinin sağlandığı dönemde, dönemin Türkçü yazarlarının da ciddi katkıları olmuştur.
Bu yazarların başında gelen Ziya Gökalp 1923-1938 yılları arasında takip edilen Türk dış politikasının temel ilkelerini doğrudan etkileyen esasları fikri olarak ortaya koymuştur. Nitekim bu sebeple de İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin resmi Cumhuriyet Halk Fırkasının ise gayri resmi ideoloğu olarak anılmakta ve fikirleri Cumhuriyetin karar vericilerinin kabul edip benimsediği fikirler olmuştur.
Bu çalışmada 1923-1938 yılları arasında Türk dış politikasının temel ilkeleri ve bu ilkeleri dönemin temel özelliklerinin şekillenmesini nasıl etkilediği üzerinde durulacaktır. Bununla birlikte şu sorulara cevap aranacaktır: Ziya Gökalp’in fikri yapısı Türk dış politikasının temel ilkelerine etki etmiş midir? Bu ilkeler 1923-1938 dönemi arasında Türk dış politikasının temel özelliklerine etki etmiş midir?

Anahtar Kelimeler

Türk dış politikası , Ziya Gökalp , Türkçülük , milliyetçilik , ideoloji

Kaynakça

• Althusser, Louis. İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları. İstanbul: İthaki Yayınları, 2014.
• Altuğ, Yılmaz. “Foreign Policy of Atatürk.” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 6, no. 16 (1989): 39-46.
• Armaoğlu, Fahir. “Atatürk Araştırma Merkezi.” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, cilt 13, no. 37, 1997, ss. 183-190, https://www.atam.gov.tr/wp-content/uploads/Fahir-ARMAOĞLU-Konuşma.pdf. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2020.
• Caşın, Mesut Hakkı. Modern Uluslararası Hukukun Temel Esasları. Cilt 1. İstanbul: Legal Yayıncılık, 2013.
• Çakmak, Haydar. “Atatürk’ün Dış Politika Felsefesi ve Uygulamaları.” İçinde Liderlerin Dış Politika Felsefesi ve Uygulamaları, editör Hüseyin Çakmak, 11-26. İstanbul: Doğu Kitabevi, 2013.
• Çalış, Şaban, ve Hüseyin Bağcı. "Atatürk’s foreign policy understanding and application." Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi 3.6 (2003): 195-228.
• Avcı, Mehmet. "Atatürk ve çağdaşlaşma." Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (2013).
• Dedeyev, Bilal. “Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran Savaşı’ndan Sonra Tebriz Halkı’na Gönderdiği Mektuplar.” Yavuz Sultan Selim ve Dönemi Sempozyumu Bildiriler Kitabı (4-6 Kasım 2021), 179-197. İstanbul: Türk Tarih Kurumu, 2021.
• Doğanoğlu, Mustafa. "" Türkleşmek İslamlaşmak Muasırlaşmak" tan" Türkçülüğün Esasları" na Ziya Gökalp ve Ulus Tasavvuru." Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 71.4 (2016): 1195-1210.
• Eraslan, Cezmi. “In the Way of National Pact, in Line With National Interests; Views on Atatürk’s Foreign Policy Understanding.” İçinde Turkish Foreign Policy During Ataturk’s Era 1920-1938: Caucasia, Balkans, Middle East From Political, Economic, Social and Cultural Aspects, editör Cezmi Eraslan, 1-29. İstanbul: İstanbul University Press, 2021.
• Erşan, Mesut. “Mustafa Kemal Atatürk’ün Batılılaşma Hakkındaki Düşünceleri.” Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8, no. 3 (2006): 39-50.
• Giritli, İsmet. "Nutuk'ta İç ve Dış Politika." Atatürk’ün Büyük Söylevi’nin 50 (1977): 188-203.
• Gökalp, Ziya. Türkçülüğün Esasları. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2018b.
• Gökalp, Ziya. Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2018c.
• Göksel, Ali Nüzhet. Ziya Gökalp - Hayatı, Sanatı, Eseri. İstanbul: Varlık Yayınları, 1950.
• Göl, Ayla. "A short summary of Turkish foreign policy: 1923-1939." Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 48.01 (1993).
• Güçlü, Yücel. "The basic principles and practices of the turkish foreign policy under Atatürk." Belleten 64.241 (2000): 949-968.
• McKercher, Brian JC, ed. Routledge handbook of diplomacy and statecraft. London and New York: Routledge, 2012.
• Kocatürk, Utkan. "Atatürk'ün fikir ve düşünceleri." (No Title) (1984).
• Nations, United. Vienna Convention on the Law of Treaties. 23 Mayıs 1969. https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/1_1_1969.pdf [Erişim: 11 Haziran 2020]
• Oktay, Cemil. Siyaset Bilimi İncelemeleri. İstanbul: Alfa Yayınları, 2014.
• Oran, Baskın. "Türk dış politikası: Kurtuluş savaşından bugüne olgular, belgeler, yorumlar, Cilt I: 1919-1980." İstanbul: İletişim Yayınları (2001).
• Özakman, Turgut. Şu Çılgın Türkler. İstanbul: Bilgi Yayınevi, 2005.
• Özgen, Yüksel. Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri Cilt III (1925-1938). Cilt 3. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2024.
• Parla, Taha. Ziya Gökalp Kemalizm ve Türkiye’de Korporatizm. İstanbul: Deniz Yayınları, 2009.
• Polat, Necati. "Türkiye'de Barış Düşüncesi." Uluslararası İlişkiler Dergisi 4.14 (2007): 217-253.
• Tezcan, Mahmut. "Ziya Gökalp'te Barışın Sosyolojik Temelleri." (1986).
• Tokluoğlu, Ceylan. "Ziya Gökalp: Turancılıktan Türkçülüğe." Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 28.84 (2012): 104-143.
• Türkdoğan Orhan. Ziya Gökalp ve Sosyolojik Düşünce Sistemi. "Çizgi Kitabevi Yayınları." (2015).