Eksen Çağ’da Türk Kozmogonisi, Eski Çin (Chou) Düşüncesi ve Antik Grek Felsefeleri Taoizm Etrafında Bir Araya Geliyor: Taoizm ve Timaios Diyalogunun Yapısal İlişkileri

Yıl 2020, Sayı: 13, 6 - 32, 30.07.2020

Mustafa Said Kurşunoğlu

Öz

MÖ 500’lerde belirginleşen Eksen Çağ, o gün ki bilinen dünyanın doğusu ile batısında benzer özelliklere sahip evrenselci bir hümanizma ve aydınlanmaya neden olmuştur. Bir Eksen Çağı klasiği olarak Taoizm, düşünce formlarının farklı tarzlarını temel umdeler halinde içeren kompleks özüyle, bilinen tarih içerisindeki en özlü kapsamı sergileyen gündelik olduğu kadar entelektüel ve felsefi bir düşünce biçimi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle Türk kozmogonisi, eski Çin (Chou) düşüncesi ve antik Grek felsefeleri Taoizm çerçevesinde birlikte yorumlanabilir bir mahiyet göstermektedir. Özellikle Platon’un Timaios diyaloğunda ortaya koyduğu felsefesi ile Taoist düşünce arasında yakın ilişki ve benzerlikler söz konusudur. Taoizm çerçevesinden bakıldığında farklı coğrafya ve kültürlere ait bu üçlü, birlikte Eksen Çağında yaygınlaşan evrensel aydınlanmanın ürünleri olarak tezahür etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Eksen Çağ, Taoizm, Platon, Timaios, Türk Kozmzogonisi, Chou Düşüncesi, Ruh, Chi

Kaynakça

• Bellah-Rober, N. Religion in Human Evolution: From the Paleolithic to the Axial Age, London: The Belknap Press of Harvard University Press, 2011. Berköz, Egemen. Timaios, Cumhuriyet Dünya Klasikleri Dizisi-139, çev. E. Güney, L. Ay, İstanbul: Çağdaş Matbacılık ve Yayınları, 2001. Bett, Henry. Johannes Scotus Erigena: A Study in Medieval Philosophy, New York: Cambridge University Press, 2015. Bıçak, Ayhan. Türk Düşüncesi I: Kökenler, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2009. Boethius. In Ciceronis Topica, trs. Eleonore Stump, Ithaca, London: Cornell University Press, 2004. Bowker, John. The Oxford Dictionary of World Religions, Oxford: Oxford Universty Press, 1997. Capra, Fritjof. Fiziğin Tao’su, çev. K. H. Ökten, İstanbul: Arıtan Yayınevi, 1991. Chan, Alan. “The Dao de Jing And Its Tradition”, In Daoism Handbook, ed. Livia Kohn, 1-29. Leiden: Brill, 2000. Chuang-Tzu. The Way of Chuang Tzu, trs. Thomas Merton, Boston/London: Shambhala, 2004. Chung-Paul, S. The Hermeneutical Self and an Ethical Difference: Intercivilizational Engagement, Cambridge: James Clarke and Co, 2012. Culianu-Ioan, P. “The Angels of the Nations and the Origins of Gnostic Dualism”, In Studies in Gnosticism and Hellenistic Religions: Presented to Gilles Quispel on the Occasion of his 65th Birthday, ed. R. Van Den Broek, M. J. Vermaseren, 78-91. Leiden: E. J. Brill, 1981. Davis, Craig. Dating the Old Testament, New York: RJ Communications, 2007. Dikici, Mehmet. Türklerde İnançlar ve Din, İstanbul: Akçağ Yayınları, 2005. Donald, Merlin. Origins of the Modern Mind: Three Stages in the Evolution of Culture and Cognition, London: Harvard University Press, 1993. Eberhard, Wolfram. A History of China, New York: Cosimo, 2005. Eliade, Mircae. Ebedi Dönüş Mitosu, çev. Ü. Altuğ, Ankara: İmge Kitapevi, 1994. Esin, Emel. İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslam’a Giriş: Türk Kültürü El Kitabı, (II. Cilt 1/b’ den Ayrı Basım), İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1978. Esin, Emel. Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2001. Findley-Carter, V. The Turks in World History, New York: Oxford University Press, 2005. Hegel, Georg-Wilhelm-Friedrich. Tarih Felsefesi, çev. Aziz Yardımlı, İstanbul: İdea Yayınevi, 2006. Heraclitus of Ephesus. Fragments: A Text and Translation with a Commentary by T. M. Robinson, Toronto: University of Toronto Press, 1987. Iamblichus. Iamblichus’ Life of Pythagoras, or Pythagoric Life, trs. Thomas Taylor, Vermont: Inner Traditions International Ltd, 1986. Irk-Bitig. Qədim Uyğur Dilində Yazılmış Fal Kitabı, Göybəy Uluç, Aygün Hüseynli, Dilbər Mehdiyeva, Özcan Qır, İrana İbrahimova, Ceyran Sərxanbəyova, Bakı: Türkcəsi Varkən Topluluğu Yayınları, 2013. İbn-i Arabî, Muhyiddin. Fusus’ul Hikem Tercüme ve Şerhi I, çev. Selçuk Eraydın, Mustafa Tahralı, der. Ahmet Avni Konuk, İstanbul: M.Ü İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2017. Jaspers, Karl. Vom Ursprung und Ziel der Geschichte, Volume 2, München: R. Piper & co Verlag, 1963. Justin-Martyr. The Fathers of the Church Volume 6: The First Apology, The Second Apology, Dialogue with Trypho, Exhortation to the Greek Discourse to the Greeks the Monarchy of the Rule of God, ed., trs. Thomas B. Falls, Pennsylvania: The Catholic University Press, 2008. Lao-Tzu. The Tao Te Ching: An Translation by Stan Rosenthal, 1984, Erişim Adresi: http://enlight.lib.ntu.edu.tw/FULLTEXT/JR-AN/an142304.pdf, Erişim Tarihi: 29.12.2019. Lao-Zi. Yol ve Erdem Öğretileri, çev. Birdal Akar, İstanbul: Ötüken, 2017. Lao-Tzu. The Way Of Life, trs. Raymond B. Blakney, New York: Mentor Book, 1983. Lieh-Tzu. The Book of Lieh-tzu: A classic of Tao, trs. A. C. Graham, New York: Columbia University Press, 1990. Martijin, Marjie. Proclus On Nature: Philosophy of Nature and its Methods in Proclus’ Commentary on Plato’s Timaios, Boston: Brill, 2010. Mau-Tsai, L. Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri, çev. Ersel Kayaoğlu, Deniz Baloğlu, İstanbul: Selenge, 2006. McClelland-Norman, C. Encyclopedia of Reincarnation and Karma, London: McFarland&Company, Inc. Publishers, 2010. Morgan-Kathryn, A. Myth and Phylosophy From the Precocratics to Plato, Cambridge: Cambridge University Press. 2000. Otsuka, Keisetsu. KAMPO: A Clinical Guide to Theory And Practice, trs. Gretchen De Soriano, Nigel Dawes, London: Singing Dragon, 2017. Palmer, Richard. Hermenötik, çev. İ. Görener, İstanbul: Anka Yayınları, 2002. Plato. Plato’s Cosmology: The Timaeus of Plato, trs. Francis MacDonald Cornford, Cambridge: Hackett Publishing, 1997. Platon. Devlet, çev. Hüseyin Portakal, İstanbul: Cem Yayınevi, 2015. Platon. Kritias-Kharmides, çev. Furkan Akderin, İstanbul: Say Yayınları, 2014. Platon. Parmenides, çev. Saffet Babür, İstanbul, İmge Kitabevi, 2001. Platon. Timaios, çev. E. Güney, L. Ay, İstanbul: Maarif Matbaası, 1943. Platon. Şölen, çev. Furkan Akderin, İstanbul: Say Yayınları, 2015. Platon. Timaios, çev. Furkan Akderin, İstanbul: Say Yayınları, 2015. Plotinus. Enneads, trs. Stephan MacKenna, New York: Larson Publication, 1992. Proclus. Proclus Commentary on Plato’s Timaios, Volume IV: Book 3 Part II Proclus on the World Soul, ed., trs. Dirk Baltzly, New York: Cambridge University Press, 2009. Robinet, Isabelle. The Encyclopedia of Taoism: A-Z, ed. Fabrizio Pregadio, New York: Routledge, 2008. Roux-Jean, Paul. Türklerin Tarihi, çev. A. Kazancıgil, L. A. Özcan, İstanbul: Kabalcı, 2016. Russell-Jeffrey, Burton. The Devil: Perceptions of Evil from Antiquity to Primitive Christianity, New York: Cornel University Press, 1977. Shankman, Steven&Durrant-Stephen, W. “Introduction”, In Early China/Ancient Greece: Thinking through Comparisons, ed. Steven Shankman, Stephen W. Durrant, 1-15. Albany: New York State University Press, 2002. Shankman, Steven&Durrant-Stephen, W. “These Three Come Fort Together But are Differently Named: Laozi, Zhuangzi, Plato”, In Early China/Ancient Greece: Thinking through Comparisons, ed. Steven Shankman, Stephen W. Durrant, 75-93. Albany: New York State University Press, 2002. Suzuki-Daisetz, Daitaro. Çin Felsefesi Tarihi, çev. Ahmet Aydoğan, İstanbul: Say Yayınları, 2012. Tarcan, Haluk. Ön-Türk Tarihi, İstanbul: Kaynak Yayınları, 1998. Tevrat. Tevrat, İstanbul: Andaç Yayınları, 2015. Torpey, John. The Three Axial Ages: Moral, Material, Mental, New Brunswick: Rutgers University Press, 2017. Voegelin, Eric. The Collected Works of Eric Voegelin, Volume 17: Order and History, Volume IV, The Ecumenic Age, ed. Michael Franz, Columbia and London: The University of Missouri Press, 2000. Weber, Alfred. Felsefe Tarihi, çev. H. Vehbi Eralp, İstanbul: Sosyal Yayınları, 1993. Zhang, Ji. One and Many: A Comparative Study of Plato's Philosophy and Daoism Represented by Ge Hong (Society for Asian and Comparative Philosophy Monographs), Honolulu: University of Hawai Press, 2012. İnternet Kaynakları: http://www.wordreference.com/definition/qi (Erişim Tarihi: 11.12. 2019) https://ctext.org/dao-de-jing/ens?searchu=玄 (Erişim Tarihi:12.12.2019) https://ctext.org/dao-de-jing/ens?searchu=气 (Erişim Tarihi: 12.12.2019)