Gerard’t Hooft’da ‘Determinizm ve Özgür İrade’ Probleminin İncelenmesi

Yıl 2020, Sayı: 13, 112 - 130, 30.07.2020

Mehmet Emin Şeker , Lokman Çilingir

Öz

Özgür irade ve nedensellik tartışmaları düşünce tarihinin ilk dönemlerine kadar götürülebilir. Bu tartışmalar modern bilimin doğuşuna kadar devam etmekle birlikte her iki görüş için de ikna edici bir kanıt bulunamamıştır. Newton fiziği ile kendisine sağlam bir dayanak bulan nedensellik düşüncesi, kuantum fiziğinin geliştirilmesiyle ilk defa bu kadar ciddi biçimde sorgulanır hale gelmiştir. Bu bağlamda kuantum fiziğinin standart yorumu nedenselliğe karşı en büyük meydan okuma olarak algılanmıştır. Albert Einstein ve birkaç arkadaşının bu meydan okumaya karşı çıkışları da bilim insanlarının çoğunluğu tarafından dikkate alınmamış ve standart yorum genel bir kabul görmüştür. Günümüze kadar sadece birkaç fizikçi bu yolda ısrar etmeyi sürdürmüştür. Bunlardan birisi de Gerard’t Hooft’tur. Biz bu çalışmada, Hooft’un kuantum teorisine bakış açısını, deterministik modelini dizayn eden felsefi görüşleriyle birlikte değerlendirmeyi amaçlıyoruz. Bu anlamda özellikle “Free Will in the Theory of Everything” adlı makalesinde ortaya koyduğu rasyonalist kurguyu göstermeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

: Gerard’t Hooft, Determinizm, Indeterminizm, Özgür İrade, Kuantum Felsefesi

Kaynakça

• Aspect, Aspect. Dalibard Jean and Roger, Gérard. “Experimental Realization of Einstein-Podolsky-Rosen-Bohm Gedankenexperiment: A New Violation of Bell's Inequalities”, Phys. Rev. Lett. (1982b): 49, 91.
• Aspect, Aspect. Dalibard, Jean and Roger, Gérard. “Experimental Test of Bell's Inequalities Using Time-Varying Analyzers”, Phys. Rev. Lett. (1982a): 49, 1804.
• Barrow, John D. Olanaksızlık-Bilimin Sınırları ve Sınırların Bilimi, çev. Nermin Arık, İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları, 2009.
• Bell, John. S. “On the imposible Piloy Wave, Foundations of Physiscs”, (1982): 12, sayfa no 989-999.
• Bell, John.S. “On the Einstein Podolsky Rosen paradox”, Physics Physique Fizika (1964): 1, 195 – Published 1.
• Blasone, M., Jizba, P., Kleinert, H. ” 't Hooft's quantum determinism - path integral viewpoint”, Braz. J. Phys. (June 2005): vol.35 no.2b São Paulo.
• Bohm, David. “A Suggested Interpretation of the Quantum Theory in Terms of "Hidden" Variables. I”, Phys. Rev. (January 1952): 85, 166 – Published 15. https://journals.aps.org/pr/abstract/10.1103/PhysRev.85.166.
• Bohm, David. “A Suggested Interpretation of the Quantum Theory in Terms of "Hidden" Variables. II”. Phys. Rev. (1952): 85, 180.
• Cushing, James T. Fizikte Felsefi Kavramlar 2. çev. B. Özgür Sarıoğlu, İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları, 2006.
• Donald Mackay. The Clockwork Image, Londra: Inter -Varsity Yayınları, 1974.
• Einstein, Albert; Podolsky, Boris; Rosen, Nathan. “Can Quantum-Mechanical Description of Physical Reality Be Considered Complete?”, Physical Review (1935): 4, 1935, s. 777-780.
• Hall, Michael J.W. “Local Deterministic Model of Singlet State Correlations Based on Relaxing Measurement Independence”, Phys. Rev. Lett. (2010): 105, 250404 – Published 16 December.
• Halliwell, J.J. “Approximate decoherence of histories and ’t Hooft’s deterministic quantum theory”, Phys. Rev. (March 2001): D 63, 085013.
• Halpern, Paul. Einstein’in Zarı ve Schrödingerin Kedisi, çev. Serhat Atay. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi, 2015.
• Hawking, Stephan. “Ceviz Kabuğundaki Evren”, çev. Kemal Çömlekçi, İstanbul: Alfa Yayınları, 2002.
• Heisenberg, Werner. “Parça ve Bütün”, çev. Ayşe Atalay, İstanbul: Düzlem Yayınları, 1990.
• Hooft, Gerard’t. “Determinism in Free Bosons”, International Journal of Theoretical Physics (2003): volume 42, pages355–361.
• Hooft, Gerard’t. “Free Will in the Theory of Everything”, Determinism and Free Will- New Insights from Physics içinde, ed. F. Scardigli, Switzerland: Springer Nature. (2019): Philosophy, and Theologyiçinde, Milano.
• Hooft, Gerard’t. “How Does God Play Dıce ? (Pre-)Determınısm At The Planck Scale”, (2001a): SPIN-2001/09, ITP-UU-01/15, hep-th/0104219.
• Hooft, Gerard’t. “Quantum gravity as a dissipative deterministic system”, Class. Quantum Grav. (1999): 16 3263.
• Hooft, Gerard’t. “Quantum Mechanıcs And Determınısm”, Presented at PASCOS 2001, Eighth International Symposium on Particles, Strings and Cosmology, University of North Carolina at Chapel Hill, (April 2001b): 10-15, 2001. SPIN-2001/11, ITP-UU-01/18, hep-th/0105105.
• Işıklı, Şevki. Kuantum Felsefesi, Ankara: Birleşik Yayınevi, 2012.
• Jammer, Max. “The Philosophy of Quantum Mechanics: The Interpretations of Quantum Mechanics in Historical Perspective”, New York, John Wiley, (1974): p.265-278.
• May, Roy. Özgürlük ve Kader, çev. Ali Babaoğlu, (İstanbul: Okuyan Us Yayınları 4. Baskı, 2018), sayfa no130-131.
• Planck, Max. Modern Doğa Anlayışı ve Kuantum Teorisine Giriş, çev. Yılmaz Öner, İstanbul: Belge Yayınları, 2007.
• Rosen, Nathan. Reminisicences, Albert Einstein: Historical and Cultural Perspectives, ed. G. Holton ve Y. Elkana, (Princeton: Princeton Üniversitesi Yayınları, 1982).
• Stenger J. Victor. Bilinçsiz Kuantum, çev. Murat Havzalı. İstanbul: Ginko Bilim, 2019.
• Taslaman, Caner. “Tanrı-Evren İlişkisi ve Mûcize Sorunu Açısından Determinizm, İndeterminizm ve Kuantum Teorisi”, M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi 31 (2006/2), 163-186.
• Torrome, A. Ricardo Gallego. “Finslerian version of ‘t Hooft deterministic quantum models”. Journal of Mathematical Physics (2006): 47, 072101.