Heisenberg Belirsizlik İlkesindeki ‘Belirsizlik’

Yıl 2020, Sayı: 14, 72 - 82, 23.12.2020

Semra Uçar

Öz

Kuantum fiziğinin temel ilkelerinden biri olan ‘belirsizlik ilkesi’ Alman fizikçi Werner Heisenberg tarafından, 1927 tarihinde ortaya atılmıştır. Belirsizlik ilkesi, fiziksel anlamda elektron gibi bir atom altı taneciğinin bazı özelliklerinin aynı anda sonsuz hassaslıkla ölçülemeyeceğini belirtir. Aralarında belirsizlik ilişkisi olduğu bilinen çiftlerden biri momentum –konumdur. İlkeye göre atom altı bir parçacığın konumu ne kadar az belirsiz ise momentumu o kadar fazla belirsiz olacaktır. Bu ilişkinin tam tersi de geçerlidir. Ölçümün yapıldığı sıra, sonucu değiştirmektedir. Heisenberg belirsizlik ilkesinin matematiksel yapısının ortaya koyduğu bu sonuca göre, evren ile ilgili bilebileceklerimizin bir sınırı vardır. Belirsizliklerin temel nedeninin dalga-parçacık ikiliği olduğu görüşünü kabul eden Heisenberg, durumun evrenin fizik yapısının bir özelliği olarak ortaya çıktığını ve sadece ölçümden kaynaklanmadığını ileri sürmüştür. Böyle bir sonucun şüphesiz muazzam felsefi yansımaları olmuştur. Günümüzde da belirsizlik ilkesinin ortaya çıkardığı evren tablosu, fizikçiler ve filozoflar tarafından hala tartışılan bir konudur. Bu çalışma, söz konusu felsefi yansımaları, ontolojik ve epistemolojik olarak değerlendirmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Heisenberg belirsizlik ilkesi, kuantum fiziği felsefesi, fizik felsefesi, fizik tarihi, bilim felsefesi

Kaynakça

• Bozkurt, Nejat. 20. Yüzyıl Düşünce Akımları. İstanbul: Sarmal Yayınevi, 1998.
• Cushing, James T. Fizikte Felsefi Kavramlar, çev. Özgür Sarıoğlu. İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları, 2006.
• Frank, Philipp. Bilim Felsefesi, çev. Dilek Kadıoğlu. İstanbul: Say Yayınları, 2017.
• Heisenberg, Werner. Çağdaş Fizikte Doğa, çev. Vedat Günyol, Orhan Duru. Ankara: V Yayınları, 1987.
• Heisenberg, Werner. Fizik ve Felsefe, çev. Yılmaz Öner. İstanbul: Belge Yayınları, 2000.
• Heisenberg, Werner. The Physical Principles of Quantum Theory, çev. C. Eckart and F. C. Hoyt. New York: Dover Publications, Inc., 1949.
• Holton, Gerald. The Scientific Imagination: case Studies. Cambridge: Cambridge University Press, 1978.
• Hutten, Ernest. The Language of Modern Physics. London: George Allen &Unwin Ltd., 1958.
• Jammer, Max. The Philosophy of Quantum Mechanics. USA: John Wiley&Sons, Inc., 1974.
• Planck, M. Modern Doğa Anlayışı ve Kuantum Teorisine Giriş, çev. Y. Öner. İstanbul: Spartaküs Yayınları, 1996.
• Planck, M. The Philosophy of Physics. New York: W. W. Norton & Company Inc., 1963.
• Popper, Karl. Bilimsel Araştırmanın Mantığı, çev. İlknur Aka, İbrahim Turan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
• Reichenbach, Hans. Kuantum Mekaniğinin Felsefi Temelleri, çev. Deniz Ölçek. İstanbul: Alfa Yayınları, 2014.
• Robert, C., A Goldhaber. Kuantum Dönemi, çev. Vural Arı. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Rovelli, Carlo. Fizik Üzerine Yedi Kısa Ders, çev. Tolga Esmer. İstanbul: Can Yayınları, 2018.
• van Fraasen, Bas C. Quantum Mechanics: An Empiricist View. Oxford: Clarendon Press, 1991.
• Whittaker, Edmund. From Euclid to Eddington. New York: Dover Publications, Inc., 1958.