Dil Felsefesi Bağlamında Fuzuli’de Üç Kelime: “Kalem Olsun, Kil ve Kal”

Yıl 2020, Sayı: 14, 99 - 109, 23.12.2020

Mehmet Malik Bankır

Öz

ÖZ
Dilin düşünceyle olan bağlantısı, Eski Yunan filozoflarından beri, önce felsefenin daha sonra da özellikle on dokuzuncu yüzyıldan itibaren dil biliminin temel konularından biri olmuştur. Dil ve düşünce ilişkisi yirminci yüzyıldan itibaren de tıbbın özelikle nörolojinin ilgilendiği daha sonra da diğer bilim dallarının da kendisinden çok faydalandıkları bir bilim dalı haline gelmiş, dil bilimi temelinde birçok bilim dalı ortaya çıkmış, dil ve dil bilimiyle ilgili birçok teori ortaya atılmıştır. Öyle ki zamanla milletler stratejilerini milletlerin dillerine göre belirlemeye başlamışlar. Çünkü milletlerin oluşumunda ve hayatlarında dil ve dinin rolü göz ardı edilemeyecek kadar fazladır. Hatta Malinowski’ye göre dil, düşüncenin bir onaylayıcısı dolayısıyla edilgeni değil, bir aksiyon türü, bir etkenidir.
Bu çalışmada Fuzuli’nin kullandığı “kalem olsun, kil ve kal” kelimeleri üzerinde duruldu. Giriş bölümünde dilin felsefi boyutu üzerine kısa bir bilgiden sonra bu kelimelerin, Fuzuli’nin incelemeye tabi tutulan metinlerinde nasıl ve ne şekilde kullanıldığı incelendi. Bu kelimelerin sözlüksel, dil bilgisel, kültürel ve bağlamsal anlamları incelenmeye çalışıldı. İncelemede kalem kelimesinin bilinen manasının yanında “kırmak, kırılmak, budamak, kurumak…”; kal(e) kelimesinin Arapça dil bilgisi kuralına göre “etken geçmiş zaman görevinde dedi”; kil(e) kelimesinin “edilgen geçmiş zaman görevinde den(il)di” anlamlarında da kullanıldıkları tespit edildi. Yapılan inceleme sonucunda Fuzuli’nin bu kelimeleri kullanırken Türkçenin yanında Arapça ve Farsçanın inceliklerine vukufiyeti, Türk kültürüne ve Türk dilinin nezaketine hâkimiyeti görüldü.

Anahtar Kelimeler

Dil Felsefesi, Fuzuli, Türk dilinin inceliği

Kaynakça

• Akyüz, Kenan, Süheyl Beken, Sedit Yüksel, Müjgân Cumbur. Fuzuli Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1990. Arkonaç, Sibel A.. Sosyal Psikoloji. İstanbul: Alfa Yayınları, 2001.
• Arkonaç, Sibel A.. Psikolojide Söz ve Anlam Analizi. İstanbul: Hiper Yayın, 2017.
• Aydın, Abdullah. “Osmanlı Devleti’nin Unvan Sahibi Divan Şairleri”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi IV, XIII/Aralık (MMXVII): 534-565.
• Dalar, Tuba. “Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Bursa’da Zaman Şiirinde Zaman ve Mekân Algısı”. Akademik İncelemeler Dergisi 13/2 ( 2018), 183-200.
• Hegel, Georg W. F.. Mantık Bilimi (Büyük Mantık), çev. Aziz Yardımlı. İstanbul: Umut Matbaacılık, 2014.
• İsmail Hakkı Bursevi. Kelimeler arasındaki Farklar Kitabu’l-Furuk çev. Ömer Aydın. İstanbul: İşaret Yayınları, 2016.
• Jung, Carl G.. İnsan ve Sembolleri, çev. Hatice Mukaddes İlgün. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2016.
• Kanar, Mehmet. Örnekli Etimolojik Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Derin Yayınları, 2007.
• Kurum. Türkçe Sözlük. Anakara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2005.
• Murray, Edward L.. Muhayyileye Dayalı Düşünmek, çev. Yusuf Kaplan. İstanbul: Açılım Kitap Yayıncılık, 2008.
• Mutçalı, Serdar. El-Mucemü’l-Arabiyyü’l-Hadis Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayıncılık, 1995.
• Rağıb el-İsfahani. Müfredat, çev. Yusuf Türker. İstanbul: Sistem Yayıncılık, 2007.
• Saussure, Ferdinand. Genel Dil Bilim Dersleri, çev. Berke Vardar. İstanbul: Multilingual Yayıncılık, 1998.
• Şentürk, Ahmet Atilla. Osmanlı Şiir Antolojisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2004.
• Topakkaya, Arslan. “Zaman Kavramı Bağlamında Platon-Aristoteles Karşılaştırması”. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 13 (2012): 219-232.
• Topakkaya, Arslan, “Âşık Veysel’in “Güzelliğin On Para Etmez” Adlı Şiirine Felsefi Açıdan Bir Bakış”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları 67 (2013): 89-102.
• Whitehead, Alfred Norh, Düşüncelerin Serüvenleri, çev. Yusuf Kaplan. İstanbul: Külliyat Yayınları, 2019.
• Yıldırım, Birol, Köstendilli Süleyman Şeyhi Efendi, Hayatı, Eserleri ve Tasavvufi Görüşleri. İstanbul: Büyüyen Ay, 2019.