İsmet Özel’in Jazz Şiirinde Kötülük Problemi

Yıl 2021, Sayı: 15, 214 - 232, 15.06.2021

Fatih Öztürk

Öz

Bu çalışma, İsmet Özel’in Jazz şiirini felsefi ve dini literatürde önemli bir yer tutan kötülük problemi açısından analiz etmektedir. Kötülük problemi, en sade haliyle, Tanrı’nın mutlak kadir, mutlak iyi ve her şeyi bilen sıfatları ile dünyada var olan kötülüklerin nasıl uzlaştırılabileceği üzerinde durur. Çözüm olarak sunulan argümanlar teodise olarak adlandırılır. Zıtlık, ceza, imtihan, ebedi ahenk, karakter yapım teorisi ve özgür irade gibi teodiseler bunların başlıcalarıdır. Şiirde yer aldığı haliyle, şair doğal ve ahlaki kötülük arasında bir bağ kurarak, kötülüğün fail nedenini insanın kendisinde bulur. Aşkın bir varlığa herhangi bir atıfta bulunmaz. Fail neden olarak insanın ahlaki özensizliğinin hem doğal hem de ahlaki kötülüklerin en temel kaynağı oluşturduğunu düşünen şair için çıkış yolu da bu kapsamda bireyin ahlaki olgunluk ve titizliğe kavuşmasından geçer. Modernizmin kalıpları içinde kendine yabancılaşarak herkesleşen bireyin kendisine dönmesi gerektiği vurgulanır. Ne var ki şair kötülüğün ereksel nedeni üzerine sarih bir göndermede bulunmaz. Bir başka ifadeyle, kötülüğün teleolojik olarak neye hizmet ettiği yönünde bir anlatımı şiirde bulamayız. Özel ne ebedi ahenk ne karakter yapım teorisi ne de daha büyük bir iyinin gerçekleşmesi için kötülüğe müsamaha gösterilmesi ve tahammül edilmesi gibi teodiseleri benimsediğini çağrıştıran ifadeler kullanır. Ayrıca, kötülüğün sıradanlaşmasını ve kötülük olarak algılanmasının zayıflayarak gözden kaçmasını kitle haline gelerek öz benliğinden uzaklaşan birey ile paralel bir düzlemde ele alır. Diğer bir deyişle, kötülüğün fail nedeni olarak rasyonalitesini doğru kullanamayan birey işaret edilirken, sorunun çözümü en yalın haliyle rasyonalitesini doğru kullanan birey çağrısı temelinde nihayetlendirilir. Bu da bağdaşmacılık yerine libertaryan özgür irade argümanını kabul ettiğini gösterir. Sonuç olarak, sorumluluk insanda olduğuna göre çözüm de ondadır. Kuyuya düşen çocuğu oradan çıkarmaktan daha önemli olan onun kuyuya düşmesini engelleyebilmektir.

Anahtar Kelimeler

Kötülük problemi, İsmet Özel, Teodise, Özgür irade, Jazz

Kaynakça

• Adorno, Theodor W., ve Max Horkheimer. Aydınlanmanın Diyalektiği. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2010.
• Arıcan, M. Kazım. “Kant'ın Kötülük Anlayışı ve Teodise Eleştirisi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2006): 223-242.
• Arendt, Hannah. Kötülüğün Sıradanlığı, Adolf Eichmann Kudüs'te. Çev., Özge Çelik. İstanbul: Metis Yayınları, 2009.
• —. Totalitarizmin Kaynakları 3/ Totalitarizm. Çev., İsmail Serin. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Augustinus. İtiraflar. Çeviren Çiğdem Dürüşken. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2010.
• Aydın, Mehmet. Din Felsefesi. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi, 2002.
• Bakır, Kemal. 2015. “Hannah Arendt'te Kötülük Problemi”. Kaygı Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi 25 (2015): 97-113.
• Benn, Stanley I. A Theory of Freedom. Cambridge: Cambridge University Press, 1990.
• Camus, Albert. Sisifos Söyleni. Düz., Tahsin Yücel. İstanbul: Can Yayınları, 2012.
• —. Veba. Çev., Nedret Tanyolaç Öztokat. İstanbul: Can Yayınları, 2012.
• Davies, Brian. An Introduction to the Philosophy of Religion. Oxford: Oxford University Press, 1982.
• Demir, Fethi. “Sezai Karakoç ile İsmet Özel'in Poeitk Fikirleri Bağlamında Türkiye'de Modern İslami Şiir”. The Journal of Academic Social Science Studies 60 (2017): 131-145.
• Dostoyevski, Karamazov Kardeşler, çev. Nihal Yalaza Taluy. İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
• Efil, Şahin. 2011. “İbn Arabi'ye Göre Tasavvuf Felsefesinde Kötülük Problemi ve Teodise”. Felsefe Dünyası 1/53 (2011): 92-110.
• Gündoğan, Ali Osman. Albert Camus: Hayatı, Yapıtları, Felsefesi. Bursa: MKM Yayıncılık, 2011. Hanna, Thomas L. “Albert Camus and the Christian Faith”. Camus: A Collection of Critical Essays içinde, düz.: Germaine Brée. N. J. : A Spectrum Book, 1962.
• Hasker, William. “İnsanın Özgülüğü ve Kötülük Problemi”. Düz.: Fehrullah Terkan. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53/1 (2012): 183-198.
• Hick, John. Evil and the God of Love. New York: Plgrave Macmillan, 2007.
• —. Philosophy of Religion. New Jersey: Prentice Hall, 1990.
• Hume, David. Din Üstüne. Çev., Mete Tunçay. Ankara: İmge kitabevi Yayınları, 1995.
• İmamoğlu, Tuncay. “Seneca Felsefesinde Kötülük Problemi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi II 1 (2002).
• Inwagen, Peter Van. The Problem of Evil. Oxford: Oxford University Press, 2008.
• Kant, Immanuel. Ahlak Merafiziğinin Temellendirilmesi. Çev., İonna Kuçuradi. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 2002.
• Kazanç, Fethi Kerem. “Kelami Düşüncede Kötülük Sorununa Kısa Bir Bakış”. Kelam Araştırmaları 6/1 (2008): 77-106.
• Kiriş, Nurten. “Tarihsel Olarak Kötülük Problemi”. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 5 (2008): 81-96.
• Kuçuradi, İonna. Nietzsche ve İnsan. İstanbul: Yankı Yayınları, 1967.
• Madden, Edward H. “Farklı Açılardan Kötülük Problemi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (2009): 151-167.
• Mele, Alfred R. Autonomous Agents: From Self-Control to Autonomy. New York: Oxford University. Press, 1995.
• Ormsby, Eric Lee. İslam Düşüncesinde İlahi Adalet Sorunu (Teodise). Çeviren Metin Özdemir. Ankara: Kitabiyat, 2001.
• Öktem, Ülker. “Platon Felsefesinde Kötülük Problemi”. DTCF Dergisi 58/1 (2018): 641-661.
• Önal, Mehmet. “Kötülük Problemine Epiktetos'un Mutluluk Öğretisiyle Bakmak”. Felsefe Dünyası 2/56 (2012): 126-146.
• Özdemir, Metin. “Kötülük Problemine Eleştirel Bir Yaklaşım”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2000): 225-258.
• Öztürk, Fatih. Sokrates ve İsmet Özel. Ankara: Harf Eğitim Yayıncılık, 2015.
• Schneewind, J. B. The Invention of Autonomy: A History of Modern Moral Philosophy. New York: Cambridge University Press, 1998.
• Schopenhauer, Arthur. The World as Will and Representation. New York: Dover Publications, 1966.
• Seneca. Ahlaki Mektuplar. Çev., Türkan Uzel. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1992.
• Taylan, Necip. “Din Felsefesinde Kötülük Problemi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11-12 (1997): 46-79.
• Tooley, Michael. “The Problem of Evil”. The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Düz.: Edward N. Zalta. Erişildi: Mart 2021. https://plato.stanford.edu/entries/evil/, 2019.
• Touraine, Alain. Modernliğin Eleştirisi. Çev., Hülya Tufan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2018.
• Tunagöz, Tuna. “Mevlana'da Kötülük Problemi ve İlahi Adalet Savunusu”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 24/2 (2015): 233-246.
• Weber, Alfred.. Felsefe Tarihi. Çev., Vehbi Eralp. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1993.
• Yılmaz, Nusret. “İsmet Özel'in Erbain'inde Modernitenin Eleştirisi”. Teke - Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 9/2 (2020): 642-664.
• Yılmaz, Nusret. “İsmet Özel'in Mataramda Tuzlu Su Adlı Şiirinde Özne'nin İnşası”. Kesit Akademi Dergisi 15 (2018): 130-140.
• Yılmaz, Zafer. Hannah Arendt'te Özel Alan-Kamusal Alan Ayrımı ve Modern Çağda Toplumsal Alan. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2009.