KSENOPHANES: TANRI ve DOĞA ÜZERİNE

Yıl 2021, Sayı: 16, 137 - 151, 15.12.2021

Lokman Çilingir

Öz

Özet

Tanrı ile doğa veya teoloji ile fizik arasındaki ilişkinin neliği sorunu felsefe tarihine eşlik eden önemli sorunlardan biridir. Bu sorunu düşünce sisteminin merkezine yerleştiren ilk düşünür aynı zamanda ilk filozoflardan biri Kolophon’lu Ksenophanes’tir. Ksenophanes denildiğinde akla ilkin din eleştirmenliği gelse de böyle bir yaklaşım hem bir bütün olarak Ksenophanes’in düşünce sistemini ve onun din eleştiriciliğinin altında yatan saikleri hem de klasik anlamda ilk felsefi faaliyetin başladığı doğa felsefesi döneminde felsefenin problem sferini kavramamızda yetersiz kalır. Zira tüm ilginin doğaya yöneldiği bu dönemde Ksenophanes’in doğa üzerine düşüncelerini ve bu bağlamda Miletli doğa filozofları ile Elea okulu arasında durduğu yeri belirlemeden onun düşünce dünyasını anlamak güçtür. Yani alışıldık olduğu üzere Ksenophanes’i yalın bir din eleştirmeni olarak değerlendiremeyiz. Bu sebeple asıl belirlememiz gereken Ksenophanes’in düşüncelerinde doğa ile dinin, daha doğrusu doğa ve Tanrı düşüncesinin nasıl bir bağlantı içerisinde olduğudur. Zira bize göre Ksenophanes salt bir teolog olmaktan ziyade Doğa ve Tanrı arasındaki ilişkiyi felsefe tarihinde ilk defa tesis etmeyi deneyen gerçek anlamda bir din felsefecisi, bir fizikoteologdur. İşte bu yazıda günümüze değin tartışılagelen doğa ile Tanrı arasındaki ilişki sorununu, bu sorunun felsefi tarihsel kaynağı konumundaki Ksenophanes üzerinden çözümlemeye çalışacağız

Anahtar Kelimeler

Tanrı ve doğa, antropomorfizm, monizm, monoteizm, fizikoteoloji

Kaynakça

• Aristoteles. Metafizik. Çev. A. Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1996.
• Aydın, Hasan. Mitos’tan Logos’a. Eski Yunan Felsefesinde Aşk. İstanbul: Bilim ve Gelecek Yayınevi, 2013.
• Capelle, Wilhelm. Sokrates’ten Önce Felsefe I. Çev. Oğuz Özügül. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1994.
• Cevizci, Ahmet. İlkçağ Felsefesi, Felsefe Tarihi I. İstanbul: Say Yayınları, 2014.
• Confort, F.M. Yunan Dinî Düşüncesi. Homeros’tan İskender’in Çağına, Çev. Özgüç Orhan. İstanbul: Pinhan Yayınları, 2021.
• Guthrie, W.K.C. Yunan Felsefe Tarihi. Sokrates Öncesi İlk ve Filozoflar Pythagorasçılar. Çev. Ergün Akça. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2003.
• Jaeger, Werner. İlk Yunan Filozoflarında Tanrı Düşüncesi. Çev. G. Ayas. İstanbul: İthaki Yayınları, 2011.
• Jones, W. T. Klasik Düşünce. Batı Felsefesi Tarihi. Çev. H. Hünler. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2006.
• Kranz, Walther. Antik Felsefe. Metinler ve Açıklamalar. Çev. S. Y. Baydur. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1984.
• Ksenophanes. Fragmanlar. Çev. G. Gurur Sev. İstanbul: Pinhan Yayınları, 2019.
• Leartius, Diogenes. Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri. Çev. Candan Şentuna. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013.
• Nestle, Wilhelm. Vom Mythos zum Logos, die Selbstentfaltung des griechischen Denkens von Homer bis auf die Sophistik. Stuttgart: Kröner, 1940.
• Röd, Wolfgang. Geschichte der Philosophie. Die Philosophie der Antike. Von Thales bis Demokrit, München: Beck, 1988.
• Sextus Empirikus. Kuşkuculuk. Çev. M. K. Sütçüoğlu İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2017.
• Weber, Alfred. Felsefe Tarihi. Çev. A. Vehbi Eralp. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1998.
• Zeller, Eduard. Grek Felsefesi Tarihi. Çev. A. Aydoğan. İstanbul: Say Yayınları, 2017.