İhvân-ı Safâ'da Matematik Felsefesinin İmkanı ve Boyutları

Yıl 2021, Sayı: 16, 171 - 191, 15.12.2021

Eyüp Alsancak , Rıza Bakış

Öz

Yapılanmaları gizli olan İhvân-ı Safâ, matematiği felsefelerinin temeline almıştır. Eklektik tarzda yazılmış olan risalelerin yazımına özellikle sayı ve geometri risaleleri ile başlamışlardır. Bunu astronomi ve müzik risaleleri takip etmiştir. Pythagoras’tan oldukça etkilendiği bilinen İhvân-ı Safâ, diğer bilim alanlarını da yeri geldikçe sayılar ve sayılar arası ilişkilerle ele almıştır. Felsefe ile bir arınma metodu takip eden topluluk, bunu matematikle başlatmanın gereği üzerinde durmuştur.
İhvân-ı Safâ felsefe ve matematik nesnelerine dair düşünmek için bilişsel olarak belli bir hazırbulunuşluk düzeyini şart koşmuştur. Topluluk, sayılar ve sayılar arası ilişkiler ile okuyucusuna mesaj vermektedir: Evren tesadüfi değil bir matematiksel bir uyumla var olmuştur. Onlara göre okuyucu bunu sayılar ve bunlar arasındaki ilişkiler marifetiyle astronomi, müzik ve doğa bilimlerinde bulabilir.
Topluluk, sayılara ve sayılar arası ilişkilere mistik anlamlar yüklediği için yoğun eleştiriler almıştır. Öte yandan matematiksel nesne olarak sayıların nefste potansiyel olarak var olduğunu kabul etmeleri, varlığın sayılarla ilişkilendirilmeleri ve evreni sayısal ilişkilerle açıklamaları bakımından İhvân’ın matematiğe yaklaşımında epistemolojik, ontolojik ve kozmolojik yönlere rastlamak mümkündür.

Anahtar Kelimeler

İhvân-ı Safâ, Pythagoras, Platon, matematiksel nesne, matematik felsefesi, oran, uyum, sayı.

Kaynakça

• Aristoteles. Metafizik. Çeviren Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1996.
• Armand, Abel. «Basra'da İhvân-el-Safâ Muamması ve Bunun X. Yüzyılda Halifeler Devletinin Sosyal Tarihi Bakımından Mânâsı.» Belleten XXIX (1965): 605-614.
• Arslan, Ahmet. İlk Çağ Felsefe Tarihi 2. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Aster, Ernest von. Bilgi Teorisi ve Mantık. Çeviren Macit Gökberk. İstanbul: sosyal Yayınları, 1994.
• Bakar, Osman. İslam Bilim Tarihi ve Felsefesi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
• Barker, Stephen F. Matematik Felsefesi. Çeviren Yücel Dursun. İstanbul: İmge Kitabevi, 2003.
• Bayrakdar, Mehmet. İslam'da Bilim ve Teknoloji Tarihi. Ankara: TDV Yayınlaru, 1985.
• Boer, Tjitze j. De. İslam'da Felsefe Tarihi. Çeviren Yaşar Kutluay. Ankara: Balkanoğlu Matbaacılık, 1960.
• Boyer, Carl Benjamin. Matematiğin Tarihi. Çeviren Saadet Bağcacı. İstanbul: 2015, 2015.
• Bozkurt, Ömer. «İhvân-ı Safâ’da Aritmetik, Geometri ve Felsefe İlişkileri.» Kaygı, no. 18 (2012): 123-152.
• Burton, David M. Matematik Tarihi-Giriş. Çeviren Soner Durmuş. İstanbul: Nobel Yaşam, 2018.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2013.
• Connor, Steve. Sayılarla Yaşamak. Çeviren Doruk Yayınları. İstanbul: Doruk Yayınları, 2019.
• Cornford, Francis M. Platon and Parmenides. New York: The Liberal Arts Press, 1957.
• Corry, Leo. Sayıların Kısa Tarihi. Çeviren Özlem Kesici. İstanbul: Doruk Yayınları, 2017.
• Çelik, Sara. Bilgi Felsefesi. İstanbul: Doruk Yayınları, 2010.
• Çetinkaya, Bayram Ali. İhvân-ı Safâ'nın Dini ve İdeolojik Söylemi. Ankara: Elis Yayınları, 2003.
• —. Sayıların Gizemi ve Tasavvufun Dinamikleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
• Çitil, Ahmet. «Matematik ve Felsefe.» Felsefelogos, no. 49 (2013): 23-52.
• Descartes, René. Aklın Yönetimi İçin Kurallar. Çeviren Engin Sunar. İstanbul: Say Yayınları, 2016.
• —. Felsefenin İlkeleri, Çeviren Mesut Akın. İstanbul: Say Yayınları, 2015.
• Fazlıoğlu, İhsan. Aded ile Mikdar. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.
• Frege, Gottlob. Aritmetiğin Temelleri. Çeviren Bülent Gözkan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.
• Gazali. El-Munkizü Mine'd Dalal. Çeviren Hilmi Güngör. Ankara: Maarif Basımevi, 1960.
• Goldstein, Rebecca. Gödel'in Tamamlanmamışlık Kuramı. Çeviren Sevcan Seçkin. İstanbul: Alfa Basım, 2015.
• Goldziher, İgnace. Klasik Arap Literatürü. Çeviren Azmi Yüksel ve Rahmi Er. Ankara: İmaj Yayınları, 1993.
• Guthrie, William Keith C. Yunan Felsefesi Tarihi 1. Çeviren Ergün Akça. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2011.
• Gür, Bekir S. (Ed.). Matematik Felsefesi. Ankara: Kadim Yayınları, 2011.
• Gür, Bekir S. «Matematik Felsefesine Giriş.» Matematik Felsefesi içinde. Ankara: Kadim Yayınları, 2011, 9-55.
• İhvân-ı Safâ, "Ahlâkın Islahı ve Nefsin Terbiyesinde Sayısal ve Geometrik Oran." İhvân-ı Safâ Risaleleri 1 içinde, ed: Abdullah Kahraman, çeviren Ali Avcu, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012, 161-171.
• —. "Akli Risaleler, Ruhsal Birikimler ve İlahi Taşırmaların Anılması Hakkında." İhvân-ı Safâ Risâleleri 5 içinde, ed: Abdullah Kahraman, çeviren M. Fatih Kılıç. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2016, 181-275.
• —. "Dillerin, Yazı Şekillerinin ve İbarelerin Farklı Olmasının Sebeplerine Dair." İhvân-ı Safâ Risâleleri 3 içinde, ed: Abdullah Kahraman, çeviren Ali Avcu. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014a, 31-50
• —. "Fihristü'r Resail." İhvan-ı Safa Risaleleri 1 içinde, ed: Abdullah Kahraman, çeviren Enver Uysal. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012, 15-30.
• —. "İhvân-ı Safâ'ya Göre Akli İlkeler Hakkında." İhvân-ı Safâ Risâleleri 3 içinde, ed: Abdullah Kahraman, çeviren Murat Demirkol. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014a, 161-169.
• —. "İlahi Yasanın Mahiyeti, Nübüvvetin Şartları ve Özelliklerinin Niceliği ve Sembollere Dair." İhvân-ı Safâ Risâleleri 4 içinde, ed: Abdullah Kahraman, çeviren Salih Aydın. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014b, 97-114.
• —. "İsagoci." İhvân-ı Safâ Risaleleri 1 içinde, ed: Abdullah Kahraman, çeviren Ali Durusoy. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012, 269-279.
• —. "Kategoriler Üzerine." İhvân-ı Safâ Risâleleri 1 içinde, ed: Abdullah Kahraman, çeviren Elmin Aliyev. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012, 281-289.
• —. "Matematikle İlgili Risaleler Hakkında." İhvân-ı Safâ Risâleleri 5 içinde, düzenleyen: Abdullah Kahraman, çeviren M. Fatih Kılıç. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2016, 13-83.
• —. "Mezhepler ve Dinlere Dair." İhvân-ı Safâ Risâleleri 3 içinde, ed: Abdullah Kahraman, çeviren Metin Özdemir. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014a, 327-428.
• —. "Musiki." İhvân-ı Safâ Risâleleri 1 içinde, ed: Abdullah Kahraman, çeviren A. Hakkı Turabi. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012, 129-160.
• —. "Nedenler ve Nedenlilere Dair." İhvân-ı Safâ Risâleleri 3 içinde, ed: Abdullah Kahraman, çeviren Abdullah Kahraman. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014a, 281-312.
• —. "Öldükten Sonra Diriliş ve Kıyyamete Dair." İhvân-ı Safâ Risâleleri 3 içinde, ed: Abdullah Kahraman, çeviren Abdullah Kahraman. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014a, 233-261.
• —. "Ölümün ve Hayatın Hikmetine Dair." İhvân-ı Safâ Risâleleri 3 içinde, ed: Abdullah Kahraman, çeviren Abdullah Kahraman. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014a, 39-53.
• —. "Pisagorculara Göre Varlıkların/Mevcutların Akli İlkeleri Hakkında." İhvân-ı Safâ Risâleleri 3 içinde, ed: Abdullah Kahraman, çeviren Murat Demirkol. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014a, 145-159
• —. "Sayılar Hakkında." İhvân-ı Safâ Risâleleri 1 içinde, ed: Abdullah Kahraman, çeviren Bayram Ali Çetinkaya. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012, 281-289.
• —. "Sihir, Büyü ve Göz Değmesinin Mahiyeti Hakkında." İhvân-ı Safâ Risâleleri 4 içinde, ed: Abdullah Kahraman, çeviren Murat Demirkol. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2014b, 213-319.
• J. Philip Davis, Reuben Hersh. Tüm Yönleriyle Matematiksel Deneyim. Çeviren Soner Durmuş. Ankara: Nobel Yaşam, 2015.
• Kindî. «Aristoteles'in Kitaplarının Sayısı Üzerine.» Kindî: Felsefi Risaleler içinde, çeviren Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
• Koç, Yalçın. «Matematiğin Ontolojisi Bakımından Kant ile Frege Karşılaştırması.» Felsefe Arkivi, no. 30 (1997): 49-54.
• Magee, Bryan. Felsefenin Öyküsü. Çeviren Bahadır Sina Şeker. İstanbul: alfa Yayınları, 2016.
• Mohamed, Yasien. «The Cosmology of İkhwaâ al-Safâ, Miskawayh and al-Isfahânî.» İslamic Studie 39 , no. 4 (2000): 657-679.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. İslam Kozmoloji Öğretilerine Giriş. Çeviren Nazife Şişman. İstanbul: İnsan Yayınları, 1985.
• —. İslam’da Bilim ve Medeniyet. Çeviren Nabi Avcı, Kasım Turhan ve Ahmet Ünal . İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• —. Tabiat Düzeni ve Din. Çeviren Latif Boyacı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2002.
• Nutku, Uluğ. «Leibnız'ın Monadlar Teorisinin Tarihsel Önemi.» Kilikya Felsefe Dergisi, no. 1 (2014): 1-14.
• Platon. Theaitetos. Çeviren Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2018a.
• —. Timaios. Çeviren Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2018b.
• —. Sofist, çev. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2012.
• —. Devlet. Çeviren Veysel Ataman ve Cenk Saraçoğlu. İstanbul: BS Yayınları, 2005.
• Plotinus. Dokuzluklar. Çeviren Zeki Özcan. Ankara: Birleşik Yayınevi, 2011.
• Ronan, Colin A. Bilim Tarihi-Dünya Kültürlerinde Bilimin Tarihi ve Gelişmesi. Çeviren Ekmeleddin İhsanoğlu ve Feza Günergun. Ankara: TUBİTAK Yayınları, 2003.
• Russell, Bertrant. Batı Felsefesi Tarihi. Çeviren Muammer Sencer. İstanbul: Say Yayınları, 1997.
• Scaaf, William L. «Kültürel Bir Birikim Olarak Matematik.» Matematiksel Düşünce içinde, çeviren Cemal Yıldırım. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2017, 163-168.
• Süt, Abdülnasır. Basra ve Mutezile. istanbul: Endülüs Yayınları, 2018.
• Tez, Zeki. Matematiğin Kültürel Tarihi. İstanbul: Doruk Yayınları, 2011.
• Umay, Aysun. «Matematiksel Muhakeme Yeteneği.» Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, no. 24 (2003): 234-243.
• Umay, Aysun. «Öteki Matematik.» Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, no. 23 (2002): 275-281.
• Webwe, Alfred. Felsefe Tarihi. Çeviren H. Vehbi Eralp. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1998.
• Whitehead, Alfred N. Düşüncelerin Serüvenleri. Çeviren Yusuf Kaplan. İstanbul: Külliyat Yayınları, 2011.
• Yakıt, İsmail, ve Nejdet Durak. İslam'da Bilim Tarihi. Isparta: Tuğra Matbaası, 2002.
• Yalçın, Şahabettin. «Kant'ta Matematiğin Felsefi Temelleri.» Felsefe Dünyası, no. 37 (I) (2003): 128-143.
• Yıldırım, Cemal. Matematiksel Düşünme. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2017.