Dîvân Şiirinde Kullanılan Üç Kelimeye (Kalem, Kîl ve Kâl) Hermeneutik Yaklaşım

Yıl 2022, Sayı: 17, 216 - 242, 14.06.2022

Mehmet Malik Bankır

https://doi.org/10.55256/temasa.1114880

Öz

Beynin temel fonksiyonlarından olan dil ile ilgili birçok çalışma yapılmış ve yapılmaya devam edilmektedir. Dilin yapı taşlarından olan düşünebilme, konuşma ve ifade edebilme yeteneği beyin içerisinde yer aldığına göre beyin üzerindeki bilgilerimiz ne kadarsa dil konusunda da aşağı yukarı o kadar bilgiye sahip olmamız doğaldır. Çünkü dil de en az beyin kadar karmaşık ve büyülü bir dünyaya sahiptir. Başka bir ifadeyle beyin, dilin temel birimlerinden olan kelimeler vasıtasıyla düşünür. Durum böyle olunca düşünme, dille, dolayısıyla kelimelerle ilişki kurabilme yeteneğidir. Mantık kuralları çerçevesinde düşünüldüğünde kelime hazinesinin çok oluşu ve genişliği beynin kapasitesini doğru orantılı olarak etkiler. Kelime hazinesinin çokluğu da bireysel kültür, olgunluk ve bilgelikle doğru orantılıdır. Çocukluklarından itibaren iyi bir tedrisat gören ve kendisini çok yönlü yetiştiren dîvân edebiyatı şâirlerinin; düşünüş tarzına, bilimlere ve belâgate olan hâkimiyetleri bunun en somut örneğidir. Kelimenin farklı manalarda ve görevlerde kullanıldığını bilen ve kelimeyi farklı manalara gelecek şekilde kullanabilen dîvân şâiri, ayrıca ayaklı bir sözlük gibidir. Çalışmamızda dîvân şâirinin bu kabiliyetinden yola çıkılarak ulaşılabilen eserler taranıp bu üç kelime (kalem, kâl ve kîl) üzerinde duruldu. Bu üç kelimenin beytin anlamını nasıl etkilediği ve beyti nasıl şekillendirdiği, kelimelerin bağlam içerisinde oluşturdukları anlam derinliği beyitlerle örneklendirildi. İncelenen eserlerde bu üç kelimenin çokça kullanıldığı görüldü. Eserlerde çok kullanılan bu kelimelerin geçtikleri bütün beyitler alınmadı. Sadece farklı manalarda ve orijinal biçimde kullanılanları seçilip çalışmaya dâhil edildi.

Anahtar Kelimeler

Kalem, kîl ü kâl, sözlüksel anlam, bağlamsal anlam.

Teşekkür

Çalışmalarınızda kolaylıklar ve başarılar dilerim.

Kaynakça

• Akdoğan, Yaşar. Ahmedî Dîvânı. Erişim 3 Ağustos 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78357/ahmedi-divani.html Akkuş, Metin. Nef’î Dîvânı. Erişim 28 Haziran 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-206118/nefi-divani.html Akpınar, Şerife. Âgâh Dîvânı. Erişim 28 Haziran 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195642/agah-divani.html
• Aktay, Yasin, Erol Göka ve Abdullah Topcuoğlu. Önce Söz Vardı. İstanbul: Vadi Yayınları, 2020.
• Akyüz, Kenan, Sedit Yüksel, Müjgân Cumbur ve Süheyl Beken. Fuzûlî Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1990.
• Arkonaç, Sibel Ayşen. Psikolojide Söz ve Anlam Analizi. İstanbul: Hiper Yayın 2017.
• Arkonaç, Sibel Ayşen. Sosyal Psikoloji. İstanbul: Alfa Yayınları, 2001.
• Arslan, Harun. “Kitâb-ı Maktel-i Âl-i Resûl Giriş, Metin, İnceleme, Sözlük, Adlar Dizini.” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2001.
• Arslan, Hüsamettin. Hermeneutik ve Hümaniter Disiplinler. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2002.
• Ayan, Hüseyin. Nesîmî Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1990.
• Aydemir, Yaşar. Ravzî Dîvânı. Erişim 16 Ağustos 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196580/ravzi-divani.html
• Aydemir, Yaşar. Vizeli Ramazan Behiştî Dîvânı. Erişim 16 Ağustos 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-199899/vizeli-ramazan-behisti-divani.html
• Aydın, Abdullah. Hanyalı Nûrî ve Dîvânı IV C. Almanya: Türkiye Âlim Kitapları Yayınevi, 2015.
• Bankır, Mehmet Malik. “Dil Felsefesi Bağlamında Fuzûlî’de Üç Kelime: Kalem (olsun), Kîl ve Kâl,” Temaşa Felsefe Dergisi sayı: 14 (Aralık 2020): 99-109.
• Bilgin, Azmi. Nigârî Dîvânı. Erişim 16 Ağustos 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55757,nigari-divanipdf.pdf
• Bilkan, Ali Fuat. Nâbî Dîvânı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1997.
• Boz, Erdoğan. Hakîkî Dîvânı. Erişim 16 Ağustos 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194363/hakiki-divani.html
• Bursevî, İsmail Hakkı. Kelimeler Arasındaki Farklar Kitâbu’l-Furûk. Çeviren: Ömer Aydın, İstanbul: İşaret Yayınları, 2016.
• Canpolat, Mustafa. Ömer Bin Mezid Mecmûatu’n-Nezâir, Metin-Dizin-Tıpkıbasım. Türk Dil Kurumu Yayınları, 1995.
• Çavuşoğlu, Mehmet. Helâkî Dîvânı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1982.
• Demir, Hiclal. Lâzikîzâde Feyzullâh Nâfiz Dîvânı. Erişim 16 Ağustos 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-191378/lazikizade-feyzullah-nafiz--divan.html
• Develi, Hayati. Osmanlı Türkçesi Kılavuzu I. C. İstanbul: Kesit Yayınları, 2015.
• Doğan, Şaban. “Eski Oğuz Türkçesinde Tıp Dilinin Oluşumu ve Özellikleri,” Turkish Studies International Periodical Fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 5 (1), (2010): 313-373.
• Eflatun, Muvaffak. “Feyzî-i Kefevî Dîvânı: Tahlil-Metin.” Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, 2003.
• Erdoğan, Mustafa. Bursalı Rahmî Dîvânı. Erişim 04 Ağustos 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195643/bursali-rahmi-divani.html
• Ergin, Ali Şakir. Yozgatlı Mehmet Sait Fennî Dîvânı. Yozgat: Yozgat Belediyesi Yayınları, 1996.
• Güldaş, Ayhan. Halîlnâme. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1996.
• Güzel, Abdurrahman. Kaygusuz Abdâl Külliyâtı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2021.
• Horata, Osman. Esrâr Dede Dîvânı. Erişim 4 Ağustos 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-240609/esrar-dede-divani.html
• İpekten, Haluk. Nâilî Dîvânı. Erişim 21 Ağustos 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-247199/naili-i-kadim-divani.html
• İsen, Mustafa ve Rıdvan Canım. Hamâmîzâde İhsân Dîvânı. Erişim 21 Ağustos 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-240980/hamamizade-ihsan-divani.html
• Kaçalin, Mustafa Sinan. Âhî Dîvânı. Erişim 5 Ağustos 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78356/ahi-divani.html Kaplan, Yunus. Fevzî Dîvânı. Erişim 5 Ağustos 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78371/fevzi-divani.html
• Karasoy, Yakup. “Şiban Han Dîvânı’na Farklı Bakmak,” Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 5 (4), (2021): 1688-1697.
• Kaya, Bayram Ali. Azmîzâde Hâletî Dîvânı. Erişim 5 Ağustos 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196456/azmizade-haleti-divani.html
• Kazan Nas, Şevkiye. Celîlî, Hüsrev ü Şîrîn. Erişim 5 Ağustos 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-211944/celili-divani.html
• Kılıç, Filiz. Şâhî Dîvânı. Erişim 5 Ağustos 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-212025/sahi-divani.html
• Kılıç, Filiz. Âşık Çelebi Dîvânı. Erişim 16 Haziran 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195827/asik-celebi-divani.html
• Kırbıyık, Mehmet. Kâtibzâde-Sâkib Dîvânı. Erişim 7 Ağustos 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-199763/katib-zade-sakib-divani.html
• Kufacı, Osman. Mısırlı Şâhidî Dîvânı. İstanbul: Kriter Yayınevi, 2020.
• Kurtoğlu, Orhan. Diyarbakırlı Lebîb Dîvânı. Erişim 8 Haziran 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194358/diyarbakirli-lebib-divani.html
• Küçük, Sabahattin. Bâkî Dîvânı. Erişim 1 Ağustos 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78361/baki-divani.html
• Macit, Muhsin. Nedîm Dîvânı. Erişim 27 Ağustos 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196897/nedim-divani.html
• Mermer, Ahmet. Mezâkî Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânının Tenkitli Metni. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1994.
• Mutçalı, Serdar. El-Mucemü’l-Arabiyyü’l-Hadis Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayıncılık, 1995.
• Okçu, Naci. Şeyh Gâlib Dîvânı. Erişim 3 Haziran 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78404/seyh-galib-divani.html
• Özdemir, Mehmet. “Harnâme’nin Tahkiye Dışındaki Bölümlerine Şekil ve Muhteva Açısından Bakış,” Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 3 (1), (2010): 68-82.
• Özkan, Mustafa, Hatice Tören ve Osman Esin. Yüksek Öğretimde Türk Dili Yazılı ve Sözlü Anlatım. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2013.
• Özyıldırım, Ali Emre. Hamdullâh Hamdî Dîvânı. Erişim 20 Mayıs 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78375/hamdullah-hamdi-divani.html
• Palmer, Frank Rober. Semantik Yeni Bir Anlambilim Projesi. Çeviren: Ramazan Ertürk, Ankara: Fol Kitabevi, 2020.
• Pekacar, Çetin. “Kumuk Türkçesine Arapça ve Farsçadan Geçen Kelimelerdeki Ses Olayları,” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 19, (2006): 53-71.
• Saraç, Mehmet A. Yekta. Emrî Dîvânı. Erişim 26 Ağustos 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78368/emri-divani.html
• Sarı, İsa. Algı Fiillerinde Çok Anlamlılık: Gör- Örneği. Algı’ya Dâir. İstanbul: Kesit Yayınları, 2019.
• Sırrı Hanım. Sırrı Hanım Dîvânı. İstanbul: Millet Kütüphanesi Ali Emiri Manzum, No: 202.
• Şentürk, Ahmet Atilla. Osmanlı Şiiri Kılavuzu IV. C. İstanbul: DBY Yayınları, 2020.
• Tarlan, Ali Nihat. Hayâlî Bey Dîvânı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1945.
• Tavukçu, Orhan Kemal. Dede Ömer Rûşenî Dîvânı. Erişim 16 Mayıs 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78365/dede-omer-ruseni-divani.html
• Topakkaya, Arslan. “Âşık Veysel’in ‘Güzelliğin On Para Etmez’ Adlı Şiirine Felsefî Açıdan Bir Bakış,” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Dergisi 67, (2013): 89-102.
• Tulum, Mertol ve Mehmet Ali Tanyeri. Nev’î Dîvân, Tenkidli Basım. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1977.
• Turan, Fikret. “Osmanlı Ağız Çalışmalarında Amaçlar, Kaynaklar ve Problemler,” Türkbilig 4, (2002): 125-135.
• Whitehead, Alfred North. Düşüncelerin Serüvenleri. Çeviren: Yusuf Kaplan, İstanbul: Külliyat Yayınları, 2019.
• Yazıcı, Gülgün Erişen. Kâmî Dîvânı. Erişim 28 Nisan 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-195832/kami-divani.html
• Yenikale, Ahmet. Sünbülzâde Vehbî Dîvânı. Erişim 26 Nisan 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196833/sunbulzade-vehbi-divani.html
• Yılmaz, Kadri Hüsnü. Diyarbakırlı Hâmî Ahmed Dîvânı. Erişim 16 Mayıs 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196122/diyarbakirli-hami-ahmed-divani.html
• Yılmaz, Kâşif. Güftî ve Teşrîfâtu’ş-Şu’arâsı. Erişim 26 Nisan 2021. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-247200/gufti-tesrifatus-suara.html