Thomas Hobbes’un Felsefesinde Din-Devlet İlişkisi: Din Devletinden Devlet Dinine

Yıl 2023, Sayı: 20, 151 - 165, 15.12.2023

Ferhat Akdemir

https://doi.org/10.55256/temasa.1348561

Öz

Genel olarak dile getirirsek, Antik çağda doğaya, ortaçağlarda Tanrı’ya referansla temellendirilmeye çalışılan devleti, insanlar arasındaki rızaya dayalı bir sözleşme nosyonuyla gerekçelendirmesi nedeniyle Thomas Hobbes on yedinci yüzyılda modern devletin önemli teorisyenlerinden birisi olarak kabul edilir. Nasıl ki Descartes bireyi epistemik bir özne olarak düşüncesinin merkezine yerleştirmek suretiyle modern felsefenin kurucusu olarak kabul ediliyorsa, kanımızca Hobbes da tarafların rızasına dayalı sözleşme nosyonunu devletin temeline yerleştirmesi nedeniyle modern devletin kurucuları arasında sayılabilir. Ne var ki modern olarak nitelediğimiz bu devletin, belki de ortaçağlardan devraldığı miras nedeniyle olsa gerek en önemli sorunlarından birisi dinle devlet arasındaki ilişkinin ne ve nasıl olması gerektiğidir. Hem savunduğu materyalist ontoloji gereğince, hem de içinde yaşadığı toplumdaki dinsel çatışmalara çözüm bulma amacıyla Hobbes dinsel iktidarla siyasal iktidarı tek bir çatı altında toplamayı ve deyim yerindeyse dinsel iktidarı siyasal bütünün içerisinde eritmeyi amaçlamaktadır. Böylesi bir yaklaşım doğal olarak dinle devlet arasındaki çatışmayı ortadan kaldırmaktadır ama beraberinde birtakım sorunlar da getirmektedir. İşte biz de makalemizde, önce Hobbes’un bu şekilde tasvir ettiğimiz din devlet tasarımını ortaya koymayı ve ardından söz konusu sorunlara işaret ederek eleştirel bir değerlendirmesini yapmayı amaçlamaktayız.

Anahtar Kelimeler

Thomas Hobbes, Siyaset, Din, Devlet, Laiklik

The Relationship of Religion and State in the Philosophy of Thomas Hobbes: From the State of Religion to the Religion of State

Öz

In general terms, Thomas Hobbes is considered as one of the important theorist of the modern state in the seventeeth century, as he grounds the state, which was tried to be grounded with reference to natura in Ancient times and to God in the Middle Ages, with the notion of a conratct based on consent between people. Just as Descartes is considered the founder of modern philosophy by placing the individual at the center of his thought as an epistemic subject, in our opinion Hobbes can also be considered among the founders of the modern state because he placed the notion of a contract based on the consent of the parties at the foundation of the state. However, one of the most important problems of this state, which we describe as modern, perhaps due to the legacy it inherited from the Middle Ages, is what and how the relationship between religion and the state should be. Hobbes aims to gather religious power and political power under a single roof and, so to speak, to dissolve religious power within the political whole, both in accordance with the materialist ontology he advocates and in order to find a solution to the religious conflicts in the society he lives in. Such an approach naturally solves the conflict between religion and the state, but it also brings with it a number of problems. In our article, we aim to first reveal Hobbes’ religion-state design which we describe, and then make a critical evaluation by pointing out the problems in question.

Anahtar Kelimeler

Thomas Hobbes, Politics, Religion, State, Secularism

Kaynakça

• Akdemir, Ferhat. “Sivil ve Politik Toplumun Kurucu Unsuru Olarak Toplum Sözleşmesi: Hobbes ve Locke Örnekleminde Karşılaştırmalı Bir Analiz Denemesi,” Ekev Akademi Dergisi 13, (2009/4): 333-346.
• Arnhart, Lary. Platon’dan Rawls’a Siyasi Düşünce Tarihi. Çeviren: Ahmet Kemal Bayram, Ankara: Adres Yayınları, 2017.
• Barbier, Maurice. Modern Batı Düşüncesinde Din ve Siyaset. Çeviren: Özkan Gözel, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1999.
• Burns. Timothy. “Leo Strauss on the Origins of Hobbes’ Natural Science,” The Review of Metaphysics 64, (2011/4): 823-855.
• Cevizci, Ahmet. Etiğe Giriş. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2008.
• Cevizci, Ahmet. Onyedinci Yüzyıl Felsefe Tarihi. Bursa: Asa Kitabevi, 2001.
• Copleston, Frederick. Felsefe Tarihi: Çağdaş Felsefe. Çeviren: Aziz Yardımlı, İstanbul: İdea Yayınları, 1998.
• Çakmak, Cengiz. “Thomas Hobbes: Resimler ve Temsiller” Çağımız ve Thomas Hobbes içinde, Editör: M. Ertan Kardeş, 151-182. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2021.
• Çaksu, Ali. “‘Devletin Emrine Tanrı Emri Olarak İtaat’: Thomas Hobbes’te Sivil Din,” Kutadgubilig: Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi 17, (2010): 71-88.
• Günsoy, Funda. “Modern Din Eleştirisi, Liberalizm ve Modern Doğal Hukuk Düşüncesi: Leo Strauss’un Hobbes Yorumu” Çağımız ve Thomas Hobbes içinde, Editör: M. Ertan Kardeş, 15-76. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2021.
• Hampsher-Monk, Iain. Modern Siyasal Düşünce Tarihi. Çevirenler: Necla Arat ve dğrl., İstanbul: Say Yayınları, 2004.
• Hobbes, Thomas. De Cive: Yurttaşlık Felsefesinin Temelleri. Çeviren: Cihan Deniz Zarakolu, İstanbul: Belge Yayınları, 2014.
• Hobbes, Thomas. Leviathan veya Bir Din ve Dünya Devletinin İçeriği, Biçimi ve Kudreti. Çeviren: Semih Lim, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• Kardeş, M. Ertan. “Thomas Hobbes Rasyonalitesinin Gerilimleri: Aşkınlık, Yasa ve Hakikat” Çağımız ve Thomas Hobbes içinde, Editör: M. Ertan Kardeş, 77-108. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2021.
• Kılıçbay, Mehmet Ali. “Önsöz, Thomas Hobbes” Leviathan veya Bir Din ve Dünya Devletinin İçeriği, Biçimi ve Kudreti içinde, Çeviren: Semih Lim, 9-13. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• Kulak, Önder. “Thomas Hobbes” Siyaset Felsefesi Tarihi: Platon’dan Zizek’e içinde, Editör: Ahu Tunçel ve Kurtul Gülenç, 208-225. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2017.
• Lilla, Mark. The Stillborn God: Religion, Politics, and the Modern. New York: Knopf, 2007.
• Mairet, Gerard. “Padovalı Marsilius’tan Lois XIV’e Laik Devletin Doğuşu” Devlet Kuramı içinde, Derleyen: Cemal Bâli Akal, 215-244. Ankara: Dost Kitabevi, 2000.
• Martinich, A. P. Thomas Hobbes. Çeviren: Akın Terzi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2013.
• Musayev, Murad. “Thomas Hobbes’un Felsefesinin Ontoloji, Epistemoloji ve Siyaset Felsefesi Bağlamında İncelenmesi.” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2021.
• Popkin, Richard H. “Metafiziğin Kısa Tarihi” Metafiziğe Giriş içinde, Derleyen ve Çeviren: Ahmet Cevizci, 121-246. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2005.
• Rousseau, Jean-Jacques. Discourse on Political Economy and The Social Contract. Translated with an Introduction and Notes by: Christopher Betts, Oxford: Oxford University Press, 1999.
• Skinner, Quentin. Hobbes ve Cumhuriyetçi Özgürlük. Çeviren: A. Emre Zeybekoğlu, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2018.
• Spinoza, Benedictus (Baruch). Teolojik-Politik İnceleme. Çeviren: Cemal Bâli Akal ve Reyda Ergüven, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2012.
• Stauffer, Devin. “’Of Religion’ in Hobbes’s Leviathan,’” The Journal of Politics 72, (2010/3): 868-879.
• Strauss, Leo. “Hobbes’s Critique of Religion: A Contribution to Understanding the Enlightenment” in Hobbes’s Critique of Religion & Related Writtings, Trans. and Editör: Gabriel Barlett and Svetozar Minkov, 21-114. Chicago: Chicago University Press, 2011.
• Zarakolu, Cihan Deniz. Thomas Hobbes’un Siyaset Felsefesi. İstanbul: Belge Yayınları, 2013.
• Zelyüt, Solmaz. Dört Adalı: Hobbes-Locke-Berkeley-Hume. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2010.