Ebü’l Hasan el-Âmirî’nin İlimler Sınıflaması

Yıl 2023, Sayı: 20, 166 - 183, 15.12.2023

Fuat Akpınar

https://doi.org/10.55256/temasa.1352998

Öz

Bu çalışma 10. yüzyılın önemli filozoflarından olan Ebü’l Hasan el-Âmirî’nin ilimler sınıflaması üzerinedir. İslam düşüncesinde ilimler sınıflaması yapan ve bu konuda İhsau’l-ulûm adında müstakil bir eser ortaya koyan ilk filozof Fârâbî’dir. Fârâbî’den sonra İslam düşünürleri tarafından ilimler sınıflaması bir gelenek haline getirilmiş ve Fârâbî’nin ortaya koyduğu bu sınıflandırma geliştirilmiştir. Bu bağlamda Fârâbî sonrası ilimler sınıflandırmasını kendine özgü bakış açısıyla ortaya koyan filozofların başında Âmirî gelmektedir. Fârâbî ve İbn Sînâ arasında yaşayan filozof, bu konuda müstakil bir eser ortaya koymamakla birlikte İslam’ın diğer dinlere karşı faziletlerini anlattığı el-İ'lâm bi-menâkıbi'l-İslâm (İslam’ın Üstünlüğü) adlı eserinde konuya genişçe yer verir. Filozof bu eserinde ilimleri felsefî ve dinî olmak üzere ikiye ayırmıştır. Âmirî’nin ilimler sınıflandırmasında belli bir dünya görüşünün, pedagojinin ve amacın olduğu görülmektedir. Onun yaptığı bu sınıflandırma, ilimler öğrenilmesi ve öğretilmesi bakımından kolaydan zora ve somuttan soyuta doğru giden bir metodoloji barındırmaktadır. Tüm bunlardan hareketle makalenin amacı, Fârâbî ve İbn Sînâ arasında bir geçiş filozofu olarak öne çıkmış Âmirî’nin ilimler sınıflaması ortaya koymak olacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, Âmirî, Fârâbî, İlimler, Sınıflandırma

Ebu'l Hasan el-Amirî's Classification of Sciences

Öz

This study is on the classification of sciences by Ebu'l Hasan al-Amiri, one of the important philosophers of the 10th century. Farabi is the first philosopher to classify sciences in Islamic thought and to produce an independent work called Ihsau'l-ulûm. After Farabi, the classification of science has become a tradition by İslamic thinker. Farabi put forward this classification and it has been developed. In this context, Amiri is one of the philosophers who put forward the classification of sciences after Farabi with his unique point of view. The philosopher, who lived between Farabi and Ibn Sina, does not produce a separate work on this subject, but gives a wide coverage to the subject in his work al-I'lam bi-menakibi'l-Islam (Supremacy of Islam), in which he describes the virtues of Islam against other religions. In this work, the philosopher divided the sciences into two as philosophical and religious. In Amiri’s classification of sciences, it is seen that there is a certain worldview, pedagogy and purpose. This classification he made includes a methodology that goes from easy to difficult and from concrete to abstract in terms of learning and teaching sciences. Based on all these, the aim of the article will be to reveal the sciences classification of Amiri, who came to the fore as a transitional philosopher between Farabi and Avicenna.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, Amiri, Farabi, Sciences, Classification

Kaynakça

• Âmirî. Ebü'l-Hasen Muhammed b. Yusuf (ö. 381/992). Kitâbu’l-emed alel’-ebed. Çeviren: Yakup Kara, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Âmirî. Ebü'l-Hasen Muhammed b. Yusuf (ö. 381/992). el-İʿlâm bi-menâkıbi’l-İslam. Nşr. Ahmed Abdülhamîd el-Gurâb, Riyâd: Dâru’l-risâle, 1988.
• Âmirî. Ebü'l-Hasen Muhammed b. Yusuf (ö. 381/992). es-Sa’âde ve’l-is’âd fi’s-sîrati’l-insâniyye. Tahk. Ahmed Abdulhâlim Atiyye, Kâhire: Dâru’s-sekâfe li’n-neşr ve’t-tevzî’, 1991.
• Âmirî. Ebü'l-Hasen Muhammed b. Yusuf (ö. 381/992). “İnkâzü'l-beşer mine'l-cebri ve'l-kader” Kelâm ve Felsefe Açısından İnsan Fiilleri: Âmirî’nin Kader Risalesi ve Tercümesi içinde, Çeviren: Kasım Turhan, 187-217. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2003.
• Âmirî. Ebü'l-Hasen Muhammed b. Yusuf (ö. 381/992). el-İ’lâm bi-menâkıbi’l-İslâm. Tahk. Ahmed Abdulhamid Ğurâb, Riyad: Dâru’r-risâle, 1988.
• Âmirî. Ebü'l-Hasen Muhammed b. Yusuf (ö. 381/992). “el-İ'lâm bi-menâkıbi'l-İslâm” İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri içinde, Çeviren: Mahmut Kaya, 197-204. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Arberry, A. John. Revelation and Reason in Islam. New York: Routledge, 1957.
• Aristoteles, Metafizik. Çeviren: Ahmet Aslan, İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, 1986.
• Arslan, Ahmet. “Âmirî (Ö. 381/992) ve Hârizmî’nin (Ö. 387/997) İlimler Tasnifinde Hadis İlminin Yeri = The Place of Hadith Science in ‘Âmirî (D. 381/992) and Kharizmi’s (D. 387/997) Classification of Sciences,” Diyanet İlmi Dergi [Diyanet İşleri Reîsliği Yıllığı] LVI/2, (2020): 359-380.
• Arslan, Ahmet. “Bir Filozofun Gözünden Hadis İlmi ve Hadis Âlimleri: Âmirî (Ö. 381/992) Örneği = Hadith Science and Scholar of Hadith Through the Eyes of a Philosopher (Example of ‘Âmiri (d. 381/992)),” Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi VII/1, (2020): 372-389.
• Aydın, Hasan. “Âmirî’nin Düşünce Sisteminde Felsefe ve Felsefî Bilimlerin Meşruluğu Sorunu,” EKEV Akademi Dergisi 11/33, (2007): 55-66.
• Cihan, Ahmet Kamil. “Şirvânî’nin İlimlerin Tanımı ve Meseleleri İlgili Eseri: El-Fevaidu’l- Hakaniyye,” The Journal of Academic Social Science Studies 6/4, (2013): 229-243.
• Cihan, Ahmet Kamil. “Bilimler Tasnifi ve İbn Sînâ,” Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9, (2000): 435-451.
• Cihan, Ahmet Kamil. “Ebu’l Berekat el-Bağdadi’nin Mantık Görüşü,” İslami İlimler Dergisi 5, (2010): 34-45.
• Cihan, Ahmet Kamil. “İlimler Tasnifi Bağlamında Miftâhu's-Saâde ile el-Fevâidü'l-hâkâniyye” Taşköprülüzâde’de Bilgi, Bilim ve Varlık içinde, Editör: İhsan Fazlıoğlu ve İbrahim Halil Üçer, 263-283. İstanbul: İlem Yayınları, 2020.
• Cihan, Ahmet Kamil. “Fususu’l-Hikem’de ‘Din’ Kavramı,” İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-1) 9/21, (2008): 145-159.
• Ebû Zeyd, Münâ Ahmed. el-İnsanü fi'l-felsefeti'l-İslamiyyeti: Dirasetün mukaranatün fi fikri’l-Âmirîyyi. Beyrut: el-Müessetü'l-Cami'yye li'd-Dirasat, 1994.
• Ez-Zernuci, İmam Burhaneddin. Tâlim'ül Müteallim Medrese Usulü Kelime Manalı. Çeviren: Ali Kara, İstanbul: Şifa Yayınevi, 2008.
• Fârâbî. İlimlerin Sayımı (İhsâu’l-ulûm). Çeviren: Ahmet Arslan, Ankara: Divan Kitap, 2011.
• Gazzâlî. İhyâ'ü ulûmi’d-dîn. 4. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Hayr, 1997.
• Gazzâlî. İslam Hukukunda Deliller ve Yorum Metodolojisi 1. Çeviren: Yunus Apaydın, Kayseri: Rey Yayıncılık, 1995.
• Hüseyin, Mona F. “Taarifu’l ilmi ve ehemmiyetihi inde Ebi’l- Hasan el-Âmirî,” Meccelletü’l- Felsefeti 13, (2016): 13-26.
• İbn Sînâ. Kitâbü’ş-Şifâ el-Kıyâs. Nşr. Saîd Zâyed, Kahire: el-Hey’etü’l-âmme li-şüûni’l-matâbii’l-Emîriyye, 1964.
• İbn Sînâ. Kitâbu’ş-şifâ Metafizik. Çeviren: Ekrem Demirli ve Ömer Türker, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004.
• Kindî. “Aristoteles’in Kitaplarının Sayısı Üzerine” Felsefî Risaleler içinde, Çeviren: Mahmut Kaya, 268-285. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
• Kutluer, İlhan. “el-Ulûmu’l-Felsefiyye: İslam Entelektüel Geleneğinde Felsefenin Bilim Olarak Kavranışı Üzerine” Akademide Felsefe Hikmet ve Din içinde, Editör: Bayram Ali Çetinkaya, 401-420. Zonguldak: Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Mansourı, Hanane. “Approach Of Abu Al-Hassan Al-Ameri In The Study Of Religions,” AL TURATH Journal 11/3, (July 2021): 198-218.
• Rebhâmî, Muhammed. Riyâd’ün–nâsıhîn, Çeviren: A. Faruk Meyan, İstanbul: Berekat Yayınevi, 1980.
• Rizki, M. Muzadi. “Conceptıon Of Scıence In The Perspectıve Of Abu Al-Hasan Al-'Amırı,” Jurnal Kependidikan Islam 6/1, (2020): 93-103.
• Rosenthal, Franz. Knowledge Triumphant. The Concept of Knowledge in Medieval Islam. Leiden-Boston: Brill, 2007.
• Rosenthal, Franz. The Classical Heritage in Islam. Çeviren: Emile-Jenny Marmorstein, Londra: Routledge-Kegan Paul, 1992.
• Sarıtaş, Kamil. İskender Afrodîsî (Alexander Of Aphrodısıas) ve Felsefesi. Ankara: Avşar Matbaası, 2012.
• Taşköprülüzâde, Ahmet Efendi. Mevduat’ül-ulûm 1. Çeviren: Mümin Çevik, İstanbul: Üçdal Neşriyat, 2008.
• Türker, Ömer. “İslam Düşüncesinde İlimler Tasnifi,” Sosyoloji Dergisi 3/22, (2011): 533-556.
• Turhan, Kasım. Âmirî ve Felsefesi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019.