Creation, City and State in Early Dynastic Mesopotamia (2900-2334 BC)

Yıl 2024, Sayı: 22, 118 - 143, 12.12.2024

İzzet Çıvgın

https://doi.org/10.55256/temasa.1551102

Öz

The first cities and city-states of the world were born in Lower Mesopotamia. What about political philosophy? The Sumerian civilization of Mesopotamia is primarily based on writing, which of course served to organize trade in the cities and the complex division of labor by collecting the agricultural surplus generated by food production in communal granaries. But in all early civilizations, writing was also a tool that served the political elite in their quest for legitimacy. In Mesopotamia, as in ancient Egypt, the main functions of cosmogonic and mythological narratives, which were among the outputs of writing, were to explain the functioning of Nature and Life, and to ground the legitimacy of social order and social hierarchies (believed to be the necessary outcome of civilizations) in Creation and in the divine-celestial will. Yes, there was a political philosophy in the earliest civilizations, embedded in cosmogonic-mythological narratives, whose ultimate goal was to legitimize the power of the existing elites by presenting the state as an ever-present phenomenon. Sumerian conception of politics is based on abstract concepts such as ME (eternal social institutions-rules-offices), NAM (destiny-nature-function of things and living beings) and GISH-HUR (cosmic patterns, divine plan).

Anahtar Kelimeler

Lower Mesopotamia, Sumer, Social Hierarchies, Division of Labor, City-State, Political Thought

Erken Hanedanlar Dönemi Mezopotamyası’nda (MÖ 2900-2334) Yaratılış Miti ve Kent-Devletler

Öz

Tarihin ilk kentleri ve kent-devletleri Aşağı Mezopotamya’da doğdular. Ya siyaset felsefesi? Mezopotamya’nın Sümer uygarlığını ve kent-devletleri var eden unsurların başında yazı geliyordu; yazı pek tabii kentlerde ticaretin düzenlenmesine ve besin üretimi sayesinde ortaya çıkan tarımsal artının komünal ambarlarda toplanması suretiyle karmaşık iş bölümünün örgütlenmesine yarıyordu. Ama erken uygarlıkların hepsinde siyasal seçkinlerin meşruiyet arayışlarına da hizmet eden bir araçtır yazı. Eski Mısır’da olduğu gibi Mezopotamya’da da, yazılı kültürün çıktıları arasında yer alan kozmogonik ve mitolojik anlatıların temel işlevleri, Doğanın ve Yaşamın işleyişini açıklarken toplumsal düzenin ve (uygarlıkların zorunlu sonucu olduğuna inanılan) toplumsal hiyerarşilerin meşruiyetlerinin Yaratılışa ve o başlangıç anında ortaya çıkan kozmik düzene, dolayısıyla göksel iradeye dayandırılmasıdır. Evet, en erken uygarlıklarda da bir siyaset felsefesi vardı, kozmogonik-mitolojik anlatılara gömülü olan bu felsefenin nihai hedefi devleti zamanlar-üstü bir olgu olarak gösterirken yersel hiyerarşileri göksel hiyerarşilerle temellendirerek verili düzeni (mevcut seçkinlerin iktidarlarını) meşrulaştırmaktı. Sümer siyaset kavrayışı ME (ideaları andıran ebedi toplumsal kurumlar-kurallar), NAM (şeylerin ve canlı varlıkların yazgıları-doğaları-işlevleri) ve GİŞ-HUR (kozmik örüntüler, canlıların tanrısal tasarım ile uyumlu yaşam çizgileri izlemeleri) gibi soyut kavramlar üzerinde yükselmektedir.

Anahtar Kelimeler

Aşağı Mezopotamya, Sümer, Toplumsal Hiyerarşi, İş Bölümü, Kent-Devlet, Siyasal Düşünce

Kaynakça

• Adalı, Selim F. ve Ali T. Görgü. Sümer Kral Destanları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.
• Algaze, Guillermo. “The End of Prehistory and the Uruk Period” in The Sumerian World, Editör: Harriet Crawford, 68-94. Oxon: Routledge, 2013.
• Allen, James P. Genesis in Egypt: The Philosophy of Ancient Egyptian Creation Accounts. New Haven: Yale Egyptological Seminar, 1988.
• Averbeck, Richard E. “Myth, Ritual, and Order in ‘Enki and the World Order’,” Journal of the American Oriental Society 123, sayı: 4 (2003): 757-771.
• Bertman, Stephen. Handbook to Life in Ancient Mesopotamia. New York: Facts On File, 2003.
• Bickel, Susanne. La cosmogonie égyptienne : Avant le Nouvel Empire. Fribourg: Editions Universitaires Fribourg Suisse, 1994.
• Bottéro, Jean et Samuel Noah Kramer. Lorsque les dieux faisaient l’homme : Mythologie mésopotamienne (2nde édition). Paris: Éditions Gallimard, 1993.
• Böck, Barbara. “Explaining the Emergence of Social Institutions in Ancient Mesopotamia: The Sumerian Myth Enki and the World Order” in Narrating the Beginnings, Editörler: Alberto Bernabé Pajares ve Raquel Martin Hernández, 23-51. Wiesbaden: Springer VS, 2021.
• Cavigneaux, Antoine. “L’essence divine,” Journal of Cuneiform Studies 30, sayı: 3 (1978): 177-185.
• Chavalas, Mark. “The Age of Empires, 3100-900 BCE” in A Companion to the Ancient Near East, Editör: Daniel C. Snell, 34-47. Oxford: Blackwell, 2005.
• Civil, Miguel. “Ancient Mesopotamian Lexicography” in Civilizations of the Ancient Near East, Editör: Jack M. Sasson, 2305-2314. New York: Scribners, 1995.
• Çelebi, Vedat. “Çağdaş Mantıkçı Anlam Kuramında Dil-Dünya İlişkisi ve Metafiziğin Yadsınması,” Kaygı Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi 26, (2016): 69-84.
• David, Madeleine. “L’ordre du monde selon la théologie sumérienne d’après des recherches nouvelles,” Revue Philosophique de la France et de l’Étranger 171, sayı: 2 (1981): 213-227.
• Dickson, Keith. “Enki and the Embodied World,” Journal of the American Oriental Society 125, sayı: 4 (2005): 499-515.
• Foster, Benjamin R. “Mesopotamia” in A Handbook of Ancient Religions, Editör: John R. Hinnells, 161-213. New York: Cambridge University Press, 2007.
• Foxvog, Daniel A. Elementary Sumerian Glossary (Revised edition). 2022. PDF: file:///C:/Users/bidb/Downloads/Elementary_Sumerian_Glossary_revised_202%20(1).pdf
• Frangipane, Marcella. “Arslantepe: Ekonomik Merkezileşme ve Siyasal Otoritenin Doğuşu,” Aktüel Arkeoloji 58, (2017): 118-124.
• Halloran, John Alan. Sumerian Lexicon: A Dictionary Guide to the Ancient Sumerian Language. Los Angeles: Logogram Publishing, 2006.
• Hegel, G. W. F. Tarihte Akıl. Çeviren: Önay Sözer, Ankara: Kabalcı Yayıncılık.
• Hill, Jane A., Philip Jones ve Antonio J. Morales. “Comparing Kingship in Ancient Egypt and Mesopotamia: Cosmos, Politics and Landscape” in Experiencing Power, Generating Authority: Cosmos, Politics, and the Ideology of Kingship in Ancient Egypt and Mesopotamia, Editörler: Jane A. Hill, Philip Jones ve Antonio J. Morales, 3-29. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2013.
• Homeros. İlyada. Çevirenler: Azra Erhat ve A. Kadir, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2022.
• Klein, Jacob. “The Sumerian me as a Concrete Object,” Altorientalische Forschungen 24, sayı: 2 (1997): 211-218.
• Kramer, Samuel Noah. The Sumerians: Their History, Culture, and Character. Chicago – London: The University of Chicago Press, 1963.
• Kramer, Samuel Noah. Sümerler: Tarihleri, Kültürleri ve Karakterleri. Çeviren: Özcan Buze, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2002.
• Kramer, Samuel Noah. Sümerlerin Kurnaz Tanrısı Enki. Çeviren: Hamide Koyukan, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2016.
• Kramer, Samuel Noah. Tarih Sümer’de Başlar. Çeviren: Hamide Koyukan, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2016.
• Kramer, Samuel Noah. Sümer Mitolojisi. Çeviren: Hamide Koyukan, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2020.
• Lambert, Wilfred George. “Ancient Mesopotamian Gods - Superstition, Philosophy, Theology,” Revue de l’histoire des religions 207, sayı: 2 (1990): 115-130.
• Lawson, Jack N. The Concept of Fate in Ancient Mesopotamia of the First Millennium: Toward an Understanding of Šīmtu. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 1994.
• Leeming, David. The Oxford Companion to World Mythology. New York: Oxford University Press, 2005.
• Leick, Gwendolyn. Kentin Mucidi Mezopotamya: Mitoloji, Arkeoloji ve Tarih. Çeviren: Ekin Duru, İstanbul: Say Yayınları, 2019.
• McIntosh, Jane R. Ancient Mesopotamia: New Perspectives. Santa Barbara: ABC-CLIO, 2005.
• Ootsing-Lüecke, Liina. “Mõiste giš-hur tähendusest sumeri ja akkadi kirjanduslikes ja rituaaltekstides,” Mäetagused 42, (2009): 123-148.
• Peddle, David. “Hegel’s Political Ideal: Civil Society, History and Sittlichkeit,” Animus 5, (2000): 113-143.
• Platon. Phaidon. Çeviren: Furkan Akderin, İstanbul: Say yayınları, 2015.
• Platon. Timaios. Çeviren: Furkan Akderin, İstanbul: Say Yayınları, 2015.
• Platon. Yasalar. Çevirenler: Candan Şentuna ve Saffet Babür, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1994.
• Rosengarten, Yvonne. Sumer et le sacré : Le jeu des Prescriptions (m e), des dieux, et des destins. Paris: Éditions E. de Boccard, 1977.
• Standage, Tom. Altı Bardakta Dünya Tarihi. Çeviren: Ahmet Fethi, İstanbul: Kırmızıkedi, 2024.
• Sultanzade, Vugar. “Mitoloji ve Folklorla İlgili Bazı Ortak Dil Unsurlarının Kaynağı,” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi 19, sayı: 1 (2012): 73-90.
• Tvedt, Terje and Terje Oestigaard. “A History of the Ideas of Water: Deconstructing Nature and Constructing Society” in A History of Water - Series II, Volume 1: Ideas of Water from Ancient Societies to the Modern World, Editörler: T. Tvedt ve T. Oestigaard, 1-36. London: I. B. Tauris, 2010.
• Van de Mieroop, Marc. A History of the Ancient Near East, ca. 3000-323 BC (Second Edition). Malden: Blackwell Publishing, 2007.
• Wang, Hianhua. “State and Empire in Early Mesopotamia,” Social Evolution & History 18, sayı: 1 (2019): 195-216.
• Wasilewska, Ewa. Creation Stories of the Middle East. Gateshead: Jessica Kingsley, 2000.
• Watson, Peter. Fikirler Tarihi -Ateşten Freud’a. Çevirenler: Kemal Akatay vd. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2018.
• Wittgenstein, Ludwig. Tractatus Logico-Philosophicus. Çeviren: Oruç Aruoba, İstanbul: Metis, 2016.
• Wolters, Albert M. “Creation Order: A Historical Look at Our Heritage” in An Ethos of Compassion and the Integrity of Creation, Editörler: Brian J. Walsh, Hendrik Hart ve Robert E. VanderVennen, 33-48. Lanham: University Press of America, 1995.