Substance and God: The Subject Matter of Metaphysical Science in Aristotle and Ibn Sīnā

Yıl 2025, Sayı: 23, 157 - 176, 02.06.2025

Tanju Toka

https://doi.org/10.55256/temasa.1648413

Öz

This study examines how Aristotle and Ibn Sīnā define the subject of the science of metaphysics, with a comparative focus on substance and God. Aristotle positions metaphysics as the investigation of being qua being is. In this framework, substance holds a primary ontological, epistemological, and temporal position as the unchanging essence of being. According to Aristotle, substance is the principle that constitutes the foundation of all other categories and, therefore, plays a key role in understanding the entirety of existence. However, Aristotle also incorporates a theological dimension into metaphysics, viewing it as a science that investigates God, the first principle of the entire order of being. Thus, in his system, ontology and theology are intertwined. Ibn Sīnā, while largely adopting Aristotle’s concept of substance and metaphysical view, reinterprets them through the distinction between essence and existence and the conceptualizations of necessary and possible being. Ibn Sīnā defines the subject of metaphysics, in general terms, being qua being such, and considers God as an issue that this science must necessarily prove. This approach grounds God’s existence as an ontological necessity and, by expanding the scope of metaphysics, transforms it into a universal science that investigates not only the transcendent realms of being but also the first principles and causes of all existent things. Furthermore, throughout the study, the ontological framework of Aristotle centered on substance is compared with Ibn Sīnā’s ontology, which includes God as a necessary being; thus, the study seeks to reveal how the relationship between ontology and theology is positioned in these two philosophers about the subject of metaphysics. The study concludes by demonstrating that Ibn Sīnā, by incorporating the legacy he inherited from Aristotle into a systematic unity, situates the discipline of metaphysics within a broad framework encompassing both ontological and theological elements.

Anahtar Kelimeler

Aristotle , Ibn Sīnā , Metaphysics , God , Being , Substance

Cevher ve Tanrı: Aristoteles ve İbn Sînâ’da Metafizik İlminin Konusu

Öz

Bu çalışma, Aristoteles ve İbn Sînâ’nın metafizik ilminin konusunu nasıl tanımladıklarını cevher ve Tanrı ekseninde karşılaştırmalı olarak incelemektedir. Aristoteles, metafiziği varlık olmak bakımından varlıkın araştırılması şeklinde konumlandırır. Bu çerçevede cevher, varlığın değişmez özü olarak ontolojik, epistemolojik ve zamansal bakımdan birincil konumdadır. Aristoteles’e göre ontolojik anlamda cevher, diğer tüm kategorilerin temelini teşkil eden ilkedir ve bu nedenle bütün varoluşun anlaşılmasında anahtar rol oynar. Bununla birlikte Aristoteles, metafiziğe teolojik bir boyut da kazandırarak onu aynı zamanda Tanrı’yı, yani tüm varlık düzeninin ilk ilkesini araştıran bir ilim olarak görür. Böylece onun sisteminde ontoloji ile teoloji iç içe geçmiştir. İbn Sînâ ise Aristoteles’in cevher anlayışını ve metafizik tasavvurunu büyük ölçüde benimsemekle birlikte, bunu varlık-mahiyet ayrımı ve zorunlu-mümkün varlık kavramsallaştırmaları aracılığıyla yeniden yorumlar. İbn Sînâ, metafiziğin konusunu genel anlamda varlık olmak bakımından varlık olarak belirlerken, Tanrı’yı bu ilmin zorunlu olarak kanıtlaması gereken bir meselesi olarak ele alır. Bu yaklaşım, Tanrı’nın varlığını ontolojik bir zorunluluk olarak temellendirip metafiziğin kapsamını genişleterek, yalnızca fizikötesi varlık alanlarını değil, tüm varolanların ilk ilke ve nedenlerini araştıran küllî bir ilim haline getirmektedir. Ayrıca çalışma boyunca Aristoteles’in cevher merkezli ontolojisi ile İbn Sînâ’nın Tanrı’yı zorunlu varlık olarak içeren ontolojisi karşılaştırılmakta; böylece metafiziğin konusu bağlamında ontoloji ve teoloji arasındaki ilişkinin bu iki filozofta nasıl konumlandırıldığı ortaya konulmaya gayret edilmektedir. Çalışma sonucunda, İbn Sînâ’nın Aristoteles’ten devraldığı mirası sistematik bir bütünlüğe kavuşturarak metafizik disiplinini hem ontolojik hem de teolojik unsurları barındıran geniş bir çerçeveye oturttuğu gösterilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Aristoteles , İbn Sînâ , Metafizik , Varlık , Tanrı , Cevher

Kaynakça

• Agamben, Giorgio. First Philosophy Last Philosophy: Western Knowledge Between Metaphysics and the Sciences. Çeviren: Zakiya Hanafi, Cambridge: Polity Press, 2023.
• Alper, Ömer Mahir. İbn Sînâ. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
• Aristoteles. Eudemos’a Etik. Çeviren: Saffet Babür, Ankara: BilgeSu Yayıncılık, 2015.
• Aristoteles. Fizik. Çeviren: Saffet Babür, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
• Aristoteles. Kategoriler. Çeviren: Furkan Akderin, İstanbul: Say Yayınları, 2017.
• Aristoteles. Metafizik. Çeviren: Ahmet Arslan, İstanbul: Sosyal Yayınları, 2012.
• Aristoteles. Organon IV: İkinci Analitikler. Çeviren: Ragıp Atademir, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1996.
• Arslan, Ahmet. İlkçağ Felsefe Tarihi: Aristoteles. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2007.
• Barnes, Jonathan. The Presocratic Philosophers. London: Routledge, 2005.
• Bertolacci, Amos. The Reception of Aristotle’s Metaphysics in Avicenna’s Kitāb al-Sifā‘: A Milestone of Western Metaphysical Thought. Leiden: Brill, 2006.
• Bircan, Hasan Hüseyin. İslâm Felsefesinde Mutluluk. İstanbul: İz Yayıncılık, 2001.
• Carroll, John ve Ned Markosian. An Introduction to Metaphysics. Cambridge: Cambridge University Press, 2010.
• Celkyte, Aiste. An Analysis of Aristotle’s Metaphysics. London: Macat International, 2017.
• Cevizci, Ahmet ve Kasım Küçükalp. Batı Düşüncesi: Felsefi Temeller. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
• Code, Alan. The Philosophy of Aristotle. Colorado: Westview Press, 2004.
• Cohen, S. Marc. “Aristotle’s Metaphysics” in The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Fall 2020 Edition. Editör: Edward N. Zalta, Erişim 30 Mart 2025. https://plato.stanford.edu/entries/aristotle-metaphysics/
• Curd, Patricia. The Legacy of Parmenides: Eleatic Monism and Later Presocratic Thought. Las Vegas: Parmenides Publishing, 2004.
• De Rijk, Lambertus Marie. Aristotle: Semantics and Ontology. Leiden: Brill, 2002.
• Denkel, Arda. İlkçağ’da Doğa Felsefeleri. İstanbul: Doruk Yayınları, 2011.
• Durusoy, Ali. “İbn Sînâ: Felsefesi” Diyanet İslâm Ansiklopedisi içinde, 322-331. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Durusoy, Ali. İbn Sînâ Felsefesinde İnsan ve Âlemdeki Yeri. İstanbul: İFAV Yayınları, 2012.
• Gökberk, Macit. Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2010.
• Görgün, Tahsin. “Mahiyet” Diyanet İslâm Ansiklopedisi içinde, 336-338. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Gutas, Dimitri. Avicenna and The Aristotelian Tradition: Introduction to Reading Avicenna’s Philosophical Works. Leiden: Brill, 2014.
• Halper, Edward C. One and Many in Aristotle’s Metaphysics: The Central Books. New Jersey: Parmenides Publishing, 2005.
• Heidegger, Martin. Kant ve Metafizik Problemi. Çeviren: Kaan H. Ökten, İstanbul: Alfa Yayınları, 2021.
• İbn Sînâ. “Eş-Şeyh Er-Reîsin (İbn Sînâ) Hayatı (Otobiyografi)” İbn Sînâ Risaleler içinde, Çevirenler: Alparslan Açıkgenç ve M. Hayri Kırbaşoğlu, 11-30. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2004.
• İbn Sînâ. “Uyûnu’l-Hikme” İbn Sînâ Risaleler içinde, Çevirenler: Alparslan Açıkgenç ve M. Hayri Kırbaşoğlu, 65-91. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2004.
• İbn Sînâ. Dânişnâme-i Alâi. Çeviren: Murat Demirkol, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• İbn Sînâ. en-Necât. Çeviren: Kübra Şenel, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2013.
• İbn Sînâ. Kitâbu’ş-Şifâ: Metafizik. Çevirenler: Ömer Türker ve Ekrem Demirli, Cilt 2. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• İbnü’n-Nedim. el-Fihrist. Çeviren: Ramazan Şen, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Jaeger, Werner. İlk Yunan Filozoflarında Tanrı Düşüncesi. Çeviren: Güneş Ayas, İstanbul: İthaki Yayınları, 2011.
• Kaya, M. Cüneyt. “İbn Sînâ’nın Kitâbu aksâmi’l-hikme ve tafsîlihâ’sı: Tahkik ve Tercüme,” Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 3, sayı: 1 (2020): 1-40.
• Kenny, Anthony. Batı Felsefesinin Yeni Tarihi II. Cilt: Ortaçağ Felsefesi. Çeviren: M. Kutlukhan, İstanbul: Küre Yayınları, 2017.
• Kenny, Anthony. Batı Felsefesinin Yeni Tarihi: I. Cilt: Antik Felsefe. Çeviren: Serdar Uslu, İstanbul: Küre Yayınları, 2017.
• Kutluer, İlhan. “Cevher” Diyanet İslâm Ansiklopedisi içinde, 450-455. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Kutluer, İlhan. İbn Sînâ Ontolojisinde Zorunlu Varlık. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
• Marmura, Michael E. “Translator’s Introduction” in The Metaphysics of The Healing: A Parallel English-Arabic Text, XIX-XXV. Provo: Brigham Young University Press, 2005.
• McGinnis, Jon. Avicenna. Oxford: Oxford University Press, 2010.
• Owens, Joseph. “Ibn Sina, and His Heritage in the Islamic World and in the Latin West” in Ibn Sina and His Heritage in the Islamic World and in the Latin West, 1-14. London: Routledge, 2006.
• Owens, Joseph. “The Doctrine of Being in the Aristotelian Metaphysics: Revisited” in Philosophies of Existence, Ancient and Medieval, Editör: Parviz Morewedge, 33-59. New York: Fordham University Press, 1982.
• Owens, Joseph. The Doctrine of Being in the Aristotelian ‘Metaphysics’: A Study in the Greek Background of Medieval Thought. Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies, 1978.
• Pajón Leyra, Irene. “The ‘Aristotelian Corpus’ and the Rhodian Tradition: New Light from Posidonius on the Transmission of Aristotle’s Works,” The Classical Quarterly 63, sayı: 2 (2013): 723-733.
• Popkin, Richard H. “Metafiziğin Kısa Tarihi” Metafiziğe Giriş içinde, Derleyen ve Çeviren: Ahmet Cevizci, 145-286. İstanbul: Paradigma, 2001.
• Reeve, C. D. C. Substantial Knowledge: Aristotle’s Metaphysics. Indianapolis: Hackett Publishing Company, 2000.
• Scaltsas, Theodore. “Substratum, Subject, and Substance” in Essays in Ancient Greek Philosophy V: Aristotle’s Ontology, Editörler: Anthony Preus ve John P. Anton, 177-209. Albany: State University of New York Press, 1992.
• Shields, Christopher. Aristotle. London: Routledge, 2007.
• Türker, Ömer. “Metafizik Nedir? İbn Sînâ’nın Kitâbu’ş-Şifâ el-İlâhiyyât’ı Bağlamında Bir Tahlil” Eş-Şeyhu’r-Reis: İbn Sînâ içinde, 45-61. Ankara: DİB Yayınları, 2015.
• Türker, Ömer. “Metafizik: Varlık ve Tanrı,” İslâm Felsefesi: Tarih ve Problemler içinde, Editör: M. Cüneyt Kaya, 603-654. İstanbul: İSAM Yayınları, 2014.
• Üçer, İbrahim Halil. “İbn Sînâ Felsefesinde Sûret Anlayışı.” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2014.
• Wippel, John F. The Metaphysical Thought of Thomas Aquinas: From Finite Being to Uncreated Being. Washington, D.C.: The Catholic University of America Press, 2000.
• Wisnovsky, Robert. İbn Sînâ’nın Metafiziği. Çeviren: İbrahim Halil Üçer, İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.
• Yücefer, Hakan. “Aristoteles’in Metafiziği,” Cogito 77, (2014): 9-50.