DEMOKRATİKLEŞME KAVRAMI BAĞLAMINDA ARAP DEMOKRATİKLEŞMESİNE İLİŞKİN BİR DEĞERLENDIRME

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 1, 9 - 54, 31.01.2017

GÜRBÜZ Özdemir

Öz

Demokrasi, sürekli tartışılan ve tartışıldıkça zenginleşip gelişen bir kavramdır. Batı’da seçimlerin yapılması gibi asgari değerlerinden başlayarak, gittikçe güçlenen birçok demokratik gelişme yaşanmıştır. Demokrasinin bu dinamizmine eşlik eden bir gelişme de, farklı demokrasi yaklaşımlarının ortaya çıkmasıdır. Dolayısıyla yaşanan bu gelişmeler, demokrasi yerine, dinamik evirilme süreciyle bağlantılı olarak sürekli gelişmeyi ifade eden “demokratikleşme” kavramını öne çıkarmaktadır.

Batı’daki gibi bir demokratikleşme sürecinin, kavramın doğasına uygun şekilde Arap coğrafyasında da yaşanması mümkündür. Arap toplumu da insanlığın ortak bir değeri haline gelmiş olan demokrasinin zenginliğinden yararlanarak kendi toplumsal ve siyasi şartlarına uygun bir demokrasi pratiği yeşertebilirler. Bu süreçte en önemli etken, iç dinamiklerden çok dış dinamiklerin takınacakları tutumdur. Dış dinamiklerin tutumları olumlu olursa, burada da demokrasinin yeşerebileceğinin kanıtı, Müslüman bir ülke olarak demokratik düzene -Batı’daki gibi- uzun süreçler sonucu ve dış dinamiklerin katkısıyla ulaşmış olan Türkiye’dir. Arap Baharı sürecinde iç dinamiklerin ortaya koyduğu olumlu çaba da göstermiştir ki, dış dinamikler engellemezse Arap toplumları da demokratikleşebilecektir.

Anahtar Kelimeler

Demokrasi, Demokratikleşme, Arap Demokratikleşmesi, Arap Baharı, Dış Dinamikler

The Concept of Democratization Concept an Evaluation on Arab Democratization

Öz

Democracy is a concept that has been evolved and
developed by discussions over its meanings and ways of implementations from the
time of its first usage throughout history. In the west, there have been lots
of political movements in the societies starting from the indispensable
components of democracy such as dissemination of the right to vote and
elections by the time. Different methodologies and approaches of democracy are
also among developments that couples with both the conceptual ingredients and
its journey throughout the history. These developments related with democracy
and its evolution process in the western world is expressed as
“democratization” without any predefined strict boundary.

It is possible for the democratization process to
have a journey of life in the Arab world similar with the western practices in
the history. Through benefiting from the best practices that have been
internalized by human civilization, the Arab world can also grow up a
democratic experience exclusive with its inherent social and political
qualities. The crucial factor in this process is the attitude of internal and
external dynamics. Should there been a positive reaction from external
dynamics, despite of its all deficiencies as is proved by a Muslim country the
Turkish practice of democracy there can be similar process in the Arab world.
The efforts of the internal dynamics of the Arab world has also proven at the
process of Arab spring that if external dynamics do not hamper by
countervailing effects, their societies will also show a successful
implementation of the process of democratization. 

Anahtar Kelimeler

Democracy, Democratization, Arab Democratization, Arab Spring, External Dynamics

Kaynakça

• Akgün, B.(2011). Bu Paralellik Tesadüf Değildir, Türkiye ve Mısır’da Demokratik Dönüşümler: Karşılaştırmalar ve Dersler, El-Ehram Konferansı, 30 Ekim.
• Albrecht, H. ve Schlumberger, O. (2004). Waiting for Godot: Regime Change Without Democratization in the Middle East. International Political Science Review, 25(4), 371-392.
• Arab Human Development Report (2002, 2003 and 2004), United Nations Development Programme, New York: UNDP.
• Arslan, A. (1997). İslam, Demokrasi ve Türkiye. Görüş, 33 (Kasım – Aralık), 50-60.
• Aslan, O. N. (2006). Demokratikleş(tir)me Sürecinde Suriye. (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Ataman, M. ve Kuşçu, Y. (2012). Suudi Arabistan’daki Siyasal ve Toplumsal Hareketlerin Gelişimini Etkileyen Faktörler. Alternatif Politika, 4(1), 1-26.
• Ayhan, V. (2012). Arap Baharı İsyanlar Devrimler ve Değişim. Bursa: Marmara Kitap Merkezi.
• Baharçiçek, A. ve Arpacı, I. (2014). Arap Dünyasında Eski Hâl Muhâl. Akademik Ortadoğu, 8(2), 105-111.
• Berger, P. L. (1999). Günümüz Dünyasında Demokrasi. (C. Aykan, Çev.). Sosyal ve Siyasal Teori- Seçme Yazılar. A. Yayla (Ed.). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Beydilli, K. (2006). Mustafa Reşid Paşa. TDV İslam Ansiklopedisi, 31.
• Bilgili, N. Ç. (2013). Avrupa’da Seçmen Davranışı: Bölgesel Farklılıkların Önemi. Küresel Eğilimler Serisi, Çalışma Kağıdı No.7, İstanbul Kültür Üniversitesi.
• Binnebi, M. (1992). İslam ve Demokrasi. İstanbul: Boğaziçi.
• Bulut, N. (2003). Demokrasiyi İdeal Anlamına Yaklaştırma Çabası Olarak Radikal Demokrasi. AÜEHFD, 7 (1-2), 50-51.
• Burçak, R. S. (1979). Türkiye’de Demokrasiye Geçiş - 1945-1950. Ankara.
• Catt, H. (1999). Democracy in Practice. London: Routledge.
• Chomsky, N. ve Achcar, G. (2007). Tehlikeli Güç- ABD’nin Dış Siyaseti ve Ortadoğu. (Y. Alogan, Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Çam, E. (1995). Siyaset Bilimine Giriş. İstanbul: Der Yayınları.
• Çavdar, T. (1995). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1839- 1950). Ankara: İmge Kitapevi.
• Çiçek, N. (2016). Tunus’un Yeni Nahda’sı: Sivil, Müslüman, Demokrat. Habertürk, (22.05.2016).
• Dahl, R. A. (1993). Demokrasi ve Eleştirileri. (L. Köker, Çev.). Ankara: Yetkin.
• Daver, B. (1993). Siyaset Bilimine Giriş. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Demir, O. ve Üzümcü, A. (2002). Türkiye’de Yaşanan Ara Rejimlerin Sebepleri Üzerine Bir İnceleme. G.Ü. İİBF Dergisi, 1, 155-182.
• Denison, J. (2011). Explaining Arab Spring. www.denisonforum.org/global/8-explainingthe-arab-spring, (22.07.2011).
• Dersan Orhan, D. (2013). Ortadoğu’nun Krizi: Arap Baharı ve Demokrasinin Geleceği. Atılım Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1-2), 17-29.
• Derviş, K. S. (1994). Raşid Gannuşi ile İslami Hareket Üzerine Söyleşi. (R. Yıldırım ve İ. Akbaba, Çev.). İstanbul: Birleşik.
• Diamond, L. (1999). Developing Democracy Toward Consolidation. London: John Hopkins University.
• Diamond, L. (2003). Universal Democracy?. Policy Review, No. 119, 1-18.
• Diamond, L. (2010). Why there are no Arab Democracy?. Journal of Democracy, 21(1),93- 104.
• Diamond, L. (2011). Democracy After the Arab Spring: A Fourth Wave or False Start?, Foreign Affairs 2011 May.
• Doster, B. (2013). Arap Baharı’ndan Demokrasi Beklemek. Ortadoğu Analiz, 5(50), 55-60.
• Dugin, A. (2003). Rus Politiği Avrasyacı Yaklaşım. (V. Imanov, Çev.), İstanbul: Küre.
• Dursun, D. (2001). Demokrasi Sorunu ve Türk Demokrasisi. İstanbul: Şehir.
• Dursun, D. (2012). Siyaset Bilimi. İstanbul: Beta Yayınları.
• Duverger, M. (1969). Halksız Demokrasi. (İ. Özüt, Çev.). İstanbul: Dördüncü.
• Duverger, M. (1974). Siyasal Partiler. (E. Özbudun, Çev.). Ankara: Bilgi.
• Duverger, M. (1975). Seçimle Gelen Krallık. (N. Erkurt, Çev.). İstanbul: Konuk.
• Ekinci, N. (1997). II. Dünya Savaşından Sonra Türkiye’de Çok Partili Düzene Geçişte Dış Etkenler. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm.
• Erdoğan Tosun, G. (2001). Demokratikleşme Perspektifinden Devlet-Sivil Toplum İlişkisi. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Eryılmaz, B. (1992). Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme. İstanbul: İşaret.
• Esposito, J. L. (1992). Islam: The Straight Path. New York: Oxford University Press.
• Fukuyama, F. (1998). Tarihin Sonu mu?. Ankara: Vadi.
• Gannuşi, R. (2015). Laiklik ve Sivil Toplum. (G. Topçu, Çev.). İstanbul: Mana.
• Garrard, J., Tolz, V. ve White, R. (2000). European Democratization Since 1800: Past&Present. Basingstoke: Macmillan.
• Gellner, E. (1994). Conditions of Liberty: Civil Society and Its Rivals. London: Hamish Hamilton.
• Gerber, H. (1987). The Social Origins of the Modern Middle East. Colarado: Lynne Rienner Publishers.
• Gershman, C. (2011). The Fourth Wave Where the Middle East Revolts Fit in the History of Democratization- and How We Can Support Them, www.tnr.com/article/world/85143/middle-east-revoltdemocratization?, (14.03.2011).
• Giddens, A. (2000). Elimizden Kaçıp Giden Dünya. (O. Akınhay, Çev.). İstanbul: Alfa.
• Gordon, P. (2006). NATO’s Growing Role in the Greater Middle East. Abu Dabhi: The Emirates Center for Strategic Studies and Research.
• Gözler, K. (2008). Anayasa Hukukunun Genel Esaslarına Giriş. Bursa: Ekin.
• Güney, Ç. (2005). Büyük Orta Doğu Çerçevesinde İslam ve Demokrasi. Avrasya Dosyası: İslam ve Demokrasi, 11(3), Ankara: ASAM Yayınları.
• Halliday, F. (2003). Islam and the Myth of Confrontation: Religion and Politics in the Middle East. London: I. B. Tauris & Co Ltd.
• Held, D. (1986). New Forms of Democracy. C. Held and C. Pollitt (Ed.), London: Sage Publications.
• Heywood, A. (1999). Demokrasi. A.Yayla (Ed.), Sosyal ve Siyasal Teori - Seçme Yazılar. ss.77-84 Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Heywood, A. (2012). Siyaset Teorisine Giriş. (H. M. Köse, Çev.), İstanbul:Küre.
• Higley, J. ve Burton, M.G. (1989). The Elite Variables in Democratic Transitions and Breakdowns. American Sociological Review, No. 54, 17-32.
• Huntington, S. (1984). Will More Countries Become Democratic?. Political Science Quarterly, 99 (Summer), 193-218.
• Huntington, S. (1999). Üçüncü Demokrasi Dalgası (Y. Eralp ve A.Yayla Çev.). A. Yayla (Ed.), Sosyal ve Siyasal Teori - Seçme Yazılar. ss. 129-147. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Huntington, S. (2011). Üçüncü Dalga: Geç Yirminci Yüzyılda Demokratikleşme. Ankara: Kilit.
• Hür, A. (2011). Müslüman Kardeşler Kimdir. Erişim tarihi: 05.07.2016. www.taraf.com.tr/ayse-hur/makale-musluman-kardesler-kimdir.htm.
• Kalabalık, A. (2014). Nahda Yeni Bir Çığır Açabilir!. Erişim tarihi: 01.12.2014. www.haber10.com/makale/39951/.
• Karpat, K. H. (1967). Türk Demokrasi Tarihi. İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Kausch, K. (2010). Why the West Should Relinquish Mubarak. FRIDE, May 4.
• Kavas, A. (2011). “Arap Baharını Demokrasi ile Karşılayan Krallık: Fas”, Erişim tarihi: 15.02.2015 http://www.ordaf.org/arap-baharini demokrasi-ile-karsilayan-krallik-fas.
• Kedourie, E. (1994). Democracy and Arab Political Culture. London: Frank Cass Publishers.
• Keyman, E. F. (1996). Nasıl Bir Liberal Demokrasi. Diyalog, (1), 93-109.
• Keyman, E. F. (2000). Türkiye ve Radikal Demokrasi. İstanbul: Alfa.
• Köker, L. (1996). Radikal Demokrasi. Diyalog, (1), 110-118.
• Köseoğlu, M. İ. (2015). Demokrasi ve Savaş Arasında: Kuzey Afrika’da ‘Arap Baharı’nın Hikayesi. Timetürk, Erişim tarihi: 5 Ocak 2017, www.timeturk.com/tr/2015/02/05/demokrasi-ve-savas-arasinda-kuzey-afrika-da-arap-bahari-nin-hikayesi.html.
• Kraemer, T.D. (2006). Addicted to Oil: Strategic Implications of American Oil Policy. Carlisle PA: Army War College Strategic Studies Institute.
• Kramer, M. (1993). Islam ve Democracy, Commentary, (95), 1.
• Kuran, T. (2012) Arap Demokrasilerinin Zayıf Temelleri, Doğu-Batı. Optimist Dergisi, 2012 (Kasım), 92-93.
• Kuran, T. (2013). Arap Baharı’nın Sonrası, Arap Baharı. Optimist Dergisi, 2013(Mayıs), 26-29.
• Laçiner, S. (2005). Arap Dünyası ve Demokrasi, USAK Stratejik Gündem, 6 (Mayıs), Erişim tarihi: 23 Aralık 2016. http://www.usakgundem.com/haber/121/arap-d%C3%BCnyasive-demokrasi.html.
• Lewis, B. (1998). Ortadoğu’nun Çoklu Kimliği, (M. Harmancı, Çev.). İstanbul:Sabah.
• Lewis, B. (2005). Orta Doğu, (S.Y. Kölay, Çev.). İstanbul: Arkadaş.
• Lewis, B. (1972). Islamic Concepts of Revolution. P. J.Vatikiotis, (Ed.). Revolution in the Middle East, ss. 30-31, London: George Allen & Unwin.
• Lijphart, A. (1996). Çağdaş Demokrasiler, Yirmi Bir Ülkede Çoğunlukçu ve Oydaşmacı Yönetim Örüntüleri. (E. Özbudun ve E. Onulduran, Çev.), Ankara:Yetkin.
• Lipset, S. M. (1963). Political Man: The Social Bases of Politics. New York: Anchor Books.
• Macpherson, C.B. (1984). Demokrasinin Gerçek Dünyası. (L.Köker, Çev.), Ankara: Birey ve Toplum.
• Mustafa, N. A. (1990). İslam Siyasi Düşüncesinde Muhalefet. (V.Akyüz, Çev.), İstanbul:İz.
• Nasr, V. (2005). The Rise of Muslim Democracy. Journal of Democracy, 16(2), 13-27.
• Olgun, K. (2008). 1908-1912 Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nın Faaliyetleri ve Demokrasi Tarihimizdeki Yeri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Olimat, M. (2011). The Fourth Wave: Revolution and Democratization in the Arab Middle East. Journal of International Women’s Studies, (5), 12-3.
• Osman, F. (1991). İhvan, İslam ve Demokrasi. (A. Ünlü, Haz.), İstanbul: Endülüs.
• Özdemir, G. (2000). Tanzimat Döneminde Muhalefet Düşüncesi ve Yeni Osmanlılar. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi,SBE,Sakarya.
• Özdemir, G. (2013). Farklılıkların kesiştiği coğrafyalar için bir öneri: Radikal Demokrasi. Celal Bayar Üniversitesi Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 20(1), 73-93.
• Parry, G. ve Moran, M.(1994). Introduction: Problems of Democracy and Democratization. G. Parry ve M. Moran, (Ed.) Democracy and Democratization, ss. 1-2. London: Routledge,
• Popper, R. K. (2005). Hayat Problem Çözmektir. (A. Nalbant, Çev.), İstanbul: YKY.
• Pridham, G. (2005). Designing Democracy: EU Enlargement and Regime Change in Post- Communist Europe. New York: Palgrave Macmillan.
• Puddington, A. (2011). Democracy’s Stake in the Arab Spring. Israel Journal of Foreign Affairs, 5 (3), 13-22.
• Ross, M. (2001). Does Oil Hinder Democracy?. World Politics, V. 53(3), 325-361.
• Rustow, D. A. (1995). Transitions to Democracy, (Pridham, Geoffrey, Aldershot, Brookfield, Singapore Edt.) Sydney: Dartmouth Press.
• Schnabel, A. (2003). A Rough Journey: Nascent Democratization in the Middle East. A. Saikaland ve A. Schnabel, (Ed). Democratization in the Middle East, Experiences, Struggles, Challenges, ss. 1-24. Tokyo: The United Nations University,.
• Sartori, G. (1993). Demokrasi Teorisine Geri Dönüş. (T. Karamustafaoğlu ve M. Turhan, Çev.), Ankara: Türk Demokrasi Vakfı.
• Schmitter, P.C. ve Karl, T. L. (1999). Demokrasi Nedir, Ne değildir?, (L. Gönenç, Çev.). A. Yayla (Ed.). Sosyal ve Siyasal Teori- Seçme Yazılar, ss. 3-15 Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Schumpeter, J. (2003). Capitalism, Socialism and Democracy. R. Dahl, I. Shapiro ve J.A. Cheibub (Ed.). The Democracy Source Book, ss. 99-116. Cambridge, London: The MIT Press.
• Sencer, M. (1974). Türkiye’de Siyasal Partilerin Sosyal Temelleri. İstanbul: May.
• Shiqaqi, K. (2006). The Palestinian Elections, Sweeping Victory, Uncertain Mandate, Journal of Democracy, 17(3), 116-130.
• Sitembölükbaşı, Ş. (2005). Liberal Demokrasinin Çıkmazlarına Çözüm Olarak Müzakereci Demokrasi. Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, (10), 139-144.
• Stephan, A. C. ve Robertson G. B. (2003). An ‘Arab’ More Than a ‘Muslim’ Democracy Gap. Journal of Democracy, 14(3), 30-44.
• Swingewood, A. (1998). Sosyolojik Düşüncenin Kısa Tarihi. (O. Akınhay Çev.), Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Tanrıverdi Yaşar, N. (2012). Tunus’ta Demokratikleşme Sürecinin Kavramsal Değerlendirilmesi. Akademik Ortadoğu, 6(2), 61-84.
• Taş, M. (2012). Arap Baharı’yla Gelen Demokrasi. Açık Gazete, 03.05.2012, Erişim tarihi: 20.10.2014 www.acikgazete.com/sizden/2012/05/03/arapbahari-yla-gelen-demokrasi.htm.
• Taşkın, Y. (2011). Ortadoğu: Demokratikleşme Dalgasında Bir İstisna mı?. Erişim tarihi: 13.01.2015 www.demokrathaber.net /m/?id=100&t=makaleThe Economist Intelligence Unite (EIU). (2010). Democracy Index 2010 Democracy InRetreat. www.eiu.com.
• The Economist Intelligence Unite (EIU). (2011). Spring Tide Will The Arab Risings Yield Democracy Dictatorship or Disorder?. www.eiu.com.
• Tığlı, İ. (2011). Mısır’da Sosyal Hareketler Kifaye Hareketi ve Müslüman Kardeşler. İstanbul: DÜBAM.
• Timur, T. (1971). Türk Devrimi ve Sonrası (1919–1946). Ankara: Doğan Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (1952). Türkiye’de Siyasî Partiler (1859-1952). İstanbul: Doğan Kardeş.
• Tunaya, T. Z. (1988). Türkiye’de Siyasal Partiler, C.I, İkinci Meşrutiyet Dönemi. İstanbul:Hürriyet Vakfı.
• Tunçay, M. (1981). Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931). Ankara: Yurt.
• Usul, A. R. (2004). Ortadoğu ve Demokrasi: Asıl sorun Ne?. Erişim tarihi: 10.03.2015, www.zaman.com.tr/yorum_ortadogu-ve-demokrasi-asil-sorun-ne_61042.html.
• Uysal, A. (2011). Demokratikleşme Yöntemleri ve Türkiye Vizyonu. Türkiye ve Mısır’da Demokratik Dönüşümler: Karşılaştırmalar ve Dersler, El-Ehram Konferansı, 30 Ekim 2011.
• Vanhanen, T. (2003). Democratization: a Comparative Analysis of 170 Countries. London: Routledge.
• Vasconcelos, A. (2012). “Arap Demokratikleşme Dalgası” Üzerine Düşünceler. Arab Democratic Wave One Year After/ Bir Yıl Sonra Arap Demokratik Dalgası Toplantısı, Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV), 30 Ocak 2012, Ankara.
• Waller, M. (1994). Voice, Choice and Loyalty: Democratization in Eastern Europe. G. Parry and M. Moran (Ed.). Democracy and Democratization, London: Routledge.
• Whitehead, L. (2002). Emerging Market Democracies: East Asia and Latin America. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
• Yacoubian, M. (2005). Promoting Middle East Democracy II. Washington D.C.: United States Institute of Peace.
• Yayla, A. (1999). Liberalizm ve Demokrasi, A. Yayla (Ed.) Sosyal ve Siyasal Teori- Seçme Yazılar, ss. 9-66. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Yayla, A. (2011). İslam Dünyası ve Demokrasi. Erişim tarihi: 15.04.2014, www.zaman.com.tr/yorum_yorum-atilla-yayla islam-dunyasi-ve-demokrasi_1203454.html
• Yayla, A. (2012). Siyaset Teorisine Giriş. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Yıldırım, R. (2013). Arap Devrimleri ve İslamcılar. Erişim tarihi: 30.11.2014. www.haber10.com/makale/29744/.
• Yıldırım, R. (2014). Nahda iktidar değil demokrasi istiyor! Erişim tarihi: 30.11.2014.
• http://www.haber10.com/makale/40103/.
• Yılmaz, S. (2010) Ortadoğu’ya Demokrasi Getirmek. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 3(5), 63-82.
• Zakaria, F. (1999). İlliberal Demokrasilerin Yükselişi. (A. Yayla, Çev.). A. Yayla (Ed.). Sosyal ve Siyasal Teori- Seçme Yazılar, ss. 41-57. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Zielonka, J. (2001). Democratic Consolidation in Eastern Europe. New York: Oxford.
• University Press.